Βασίλειος Ζαχάρωφ

Ο Ζαχαρίας-Βασίλειος Ζαχαρίου ή Ζαχαρόπουλος ή Ζαχάφωφ, που έγινε παγκοσμίως γνωστός ως Sir Basil Zaharoff γνωστός στους πολύ στενούς του φίλους ως «Zed Zed», ήταν Έλληνας -Πόντιος στην καταγωγή- διεθνής επιχειρηματίας και έμπορος όπλων, ο «βασιλιάς της πολεμικής βιομηχανίας» που τον ονόμασαν «έμπορο του θανάτου», κυρίαρχη φυσιογνωμία του δεύτερου μισού του 19ου και των τριών πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα. Ο Ζαχάρωφ για τον παρασκηνιακό πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ευρωπαϊκή πολιτική χαρακτηρίστηκε «μυστηριώδης άνθρωπος της Ευρώπης» («L’européene mystérieux») και «άρχοντας του σκότους» ενώ υπήρξε ο κύριος χρηματοδότης του Ελευθερίου Βενιζέλου και αναδείχθηκε εθνικός ευεργέτης με σημαντική, σε κάποιους τομείς όσο και αμφιλεγόμενη σε άλλους, προσφορά στην Ελλάδα. Γεννήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 1849 στην κωμόπολη Μούγλα -τα Μοβολλά των Αρχαίων Ελλήνων, στην νοτιοδυτική Μικρά Ασία, πρωτεύουσα της επαρχίας Μούγλων που εκτείνεται κατά μήκος της ακτής του Αιγαίου απέναντι σχεδόν από το νησί της Κω, και απεβίωσε στις 27 Νοεμβρίου του 1936 στο ξενοδοχείο Hotel de Paris του Μόντε Κάρλο την πρωτεύουσα του Πριγκιπάτου του Μονακό. Η ταφἠ του έγινε στις 29 Νοεμβρίου 1936 στον κήπο του πύργου Balincourt ανάμεσα στα μνήματα του δούκα Francisco de Borbón και της δούκισσας María del Pilar.

Sir Basil Zaharoff
Γέννηση: 6 Οκτωβρίου
Τόπος: Μοβολλά (Μούγλα, Μικρά Ασία)
Σύζυγοι: Emily Ann Burrows (α' γάμος) Jeannie Frances Billings (β' γάμος) María del Pilar de Muguiro (γ' γάμος)
Τέκνα: Maria-Cristina Walford, Elena de Bourbón, María de los Angeles
Υπηκοότητα: Οθωμανική, Ελληνική, Αγγλική, Γαλλική
Ασχολία: Επιχειρηματίας, έμπορος όπλων Εθνικός ευεργέτης
Θάνατος: 27 Νοεμβρίου 1936
Τόπος: Hotel de Paris, Μόντε Κάρλο (Γαλλία)

Παντρεύτηκε σε πρώτο γάμο, στις 14 Οκτωβρίου 1872, με την Emily Ann Burrows, κόρη βιομηχάνου από το Μπρίστολ, στην Εκκλησία των Αγίων Πάντων στην ενορία της Αγίας Μαργαρίτας του Κένσινγκτον, στην κομητεία του Middlesex στο Λονδίνο χρησιμοποιώντας το όνομα Ζαχαρίας Βασίλειος Gortzacoff, στρατηγός απ’ το Κίεβο, με την οποία χώρισαν το 1876 ή 1877 χωρίς να κάνουν παιδιά. Στις 21 Αυγούστου 1885 παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο με τη Jeannie Frances Billings στο ξενοδοχείο Madison όμως ο γάμος τους διήρκησε ελάχιστα καθώς τον κατήγγειλαν για πλαστοπροσωπία και σύντομα επήλθε διαζύγιο ενώ διασώθηκε από την κατηγορία ισχυριζόμενος ότι ονομάζονταν Zaharoff και όχι Zacharoff. Τον Σεπτέμβριο του 1924 παντρεύτηκε, σε τρίτο γάμο για τον ίδιο, τη María del Pilar de Muguiro y Beruete, δούκισσα της Villafranca de los Caballeros, χήρα του δούκα Francisco de Borbón, και ως τότε δική του ερωμένη, η οποία πέθανε την άνοιξη του 1926 από φυματίωση. Ο Ζαχάρωφ δεν απέκτησε κληρονόμους από τους γάμους του και υιοθέτησε τρεις κόρες, την María Cristina de Borbón y Muguiro γεννημένη το 1889 που πέθανε το 1981 , την Elena de Borbón y Muguiro γεννημένη το 1890 που πέθανε άγαμη και άτεκνη το 1910 , και την María de los Angeles de Borbón y Muguiro γεννημένη το 1895 που πέθανε το 1964 , τις θυγατέρες της ερωμένης του από το γάμο της για τις οποίες οι φήμες της εποχής έλεγαν πως είναι πραγματικά παιδιά του.

Βιογραφία

Το 1821 με την κήρυξη της Ελληνικής εθνεγερσίας οι διωγμοί και η παντοειδής τρομοκρατία που εξαπέλυσαν ως αντίποινα, οι Τουρκικές αρχές, υποχρέωσαν την οικογένεια Ζαχαρίου να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη και γενικότερα την Οθωμανική επικράτεια και να εγκατασταθεί στην Ορθόδοξη Ρωσία. Εκεί η οικογένεια άλλαξε το επίθετο της σε Ζαχάρωφ. Ίχνη της οικογένειας υπάρχουν στο Kischineff στη Βεσσαραβία, όπου έζησε ο παππούς του Βασίλη Ζαχάρωφ κι η γυναίκα του Ελένη οι οποίοι είχαν δυο γιούς, εκ των οποίων ο μεγαλύτερος ήταν ο πατέρας του Βασίλειου ενώ είναι άγνωστο αν το ζευγάρι είχε θυγατέρες. Η οικογένεια ασχολήθηκε με είδη ραπτικής, πουλούσε υφάσματα και ενδύματα. Απ’ το Kischineff η οικογένεια μετακόμισε στο Otschakoff μια παραθαλάσσια πόλη με ένα μικρό λιμάνι στη Μαύρη Θάλασσα, ανατολικά της Οδησσού κι από κει στην Οδησσό όπου έζησαν από το 1841 μέχρι το 1843 σε σχετικά καλές οικονομικές συνθήκες. Αποτιμώντας την προγονική οικογένεια του, ο Ζαχάρωφ ανήκε σε μια νοικοκυρεμένη κι ικανοποιητικά εύπορη οικογένεια της Κωνσταντινουπόλεως.

Οικογένεια Ζαχαρίου

Πατέρας του Ζαχάρωφ, που βαπτίστηκε Ζαχαρίας-Βασίλειος, ήταν ο έμπορος υφασμάτων Βασίλειος Ζαχαρίου ενώ η μητέρα του ήταν η, αναφερόμενη ως τυφλή, Ελένη το γένος Αντωνιάδη. Ο Βασίλειος Ζαχαρίου και η Ελένη Αντωνιάδη γνωρίστηκαν και παντρεύτηκαν στην Κωνσταντινούπολη μετά την επιστροφή της οικογένειας Ζαχάρωφ από τη Ρωσία. Μετά το γάμο η οικογένεια τους μετακόμισε στα Μούγλα. Ο Ζαχάρωφ, με νονά τη γιαγιά του Ελένη, έλαβε το όνομα του παππού του Ζαχαρία, σύμφωνα με το ελληνικό έθιμο και επιπρόσθετα του πατέρα του Βασίλη. Η βάπτιση του έγινε στον ελληνορθόδοξο ναό της Παναγίας στα Μούγλα (Βιλαέτι Σμύρνης) της Μικράς Ασίας, στις 8 Οκτωβρίου 1849, μόλις δυο μέρες μετά τη γέννηση του. Σύμφωνα με την σχετική εγγραφή στα αρχεία των βαπτίσεων του ναού την τελετή τέλεσε ο πατέρας Δανιήλ, αρχιερέας της πόλεως.

Το 1855 η οικογένεια επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Ο πρωτότοκος Βασίλειος είχε τρεις μικρότερες αδελφές τη Σεβαστή που είχε γεννηθεί στην Αγγλία, τη Χαρίκλεια και την Ζωή. Ο μικρέμπορος πατέρας Ζαχάρωφ, τίμιος και ευσυνείδητος στις εργασίες και τις συναλλαγές του, διέθετε σχετική οικονομική άνεση και δυο φορές ο ίδιος, η σύζυγος του, ο γιος και οι τρεις κόρες, ταξίδεψαν στο Παρίσι και το Λονδίνο. Σύντομα η οικογένεια Ζαχάρωφ αποφάσισε να εγκαταλείψει τα Μούγλα και επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη κοντά στους συγγενείς τους, την οικογένεια Αντωνιάδη. Ένας οικονομικά ευκατάστατος αδελφός της Ελένη Αντωνιάδη-Ζαχάρωφ, παραχώρησε στην οικογένεια ένα επιπλωμένο διαμέρισμα σε ένα τριώροφο ξύλινο κτίριο όπου έζησε πέρασε την πρώτη του νεότητα ο Βασίλης Ζαχάρωφ.

Πρώτα χρόνια

Ο Βασίλειος Ζαχαρίου μεγάλωσε στα Ταταύλα στην Πόλη. Ο πατέρας ήταν εισαγωγέας αιθέριου ελαίου από τριαντάφυλλα, ένα πολύτιμο και με μεγάλη ζήτηση εκχύλισμα. Στις απασχολήσεις του στο εξωτερικό τον συνόδευε η οικογένεια του λόγος για τον οποίο μία απ’ τις αδελφές του Ζαχάρωφ, η Σεβαστή, γεννήθηκε στην Αγγλία. Παράλληλα με το εμπόριο πολυτελών ειδών, ο πατέρας Ζαχάρωφ ασκούσε και το επάγγελμα του επικυρωτή επισήμων εγγράφων, ήταν νοτάριος και συνολικά από τις εργασίες του αποκόμιζε αρκετά χρήματα που του επέτρεψαν να δώσει στα τέσσερα παιδιά του την καλύτερη μόρφωση της εποχής. Σύμφωνα με την μαρτυρία του Γεωργίου Λεων. Ζαρίφη, ο Ζαχαρίας-Βασίλης σπούδασε στη Ροβέρτειο Σχολή κι είχε συμμαθητή τον θείο του Ζαρίφη, τον Παντελή Σημηριώτη. Σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις ο Ζαχάρωφ συνέχισε στις σπουδές του σε κάποιο κολέγιο στην Αγγλία, όμως στα δεκαέξι του έτη εγκατέλειψε την παρακολούθηση των μαθημάτων και επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Έργάστηκε αρχικά ως ξεναγός για επισκέπτες, αξιοποιώντας τις γνώσεις του στην αγγλική και τη γαλλική γλώσσα, αλλά και ως πορτιέρης σε έναν οίκο ανοχής, για τρία χρόνια, κοντά στην οδό Γαλατά. Παράλληλα επιδιδόταν και σε εργασίες αργυραμοιβού όμως μόλις που κατόρθωνε να εξοικονομεί τα καθημερινά έξοδα της οικογένειας.

Γράφει ο Γεώργιος Λεων. Ζαρίφης:

«... Ήλθε ο καιρός να μπει στη δουλειά. Από μικρός έδειξε πως τον τραβούσαν οι επικίνδυνες και κερδοσκοπικές προοπτικές. Βιαζόταν να φτάσει και να φτάσει αμέσως. Η πείρα του όμως δεν ήταν αρκετή και μέσα σε λίγο καιρό έφαγε όλη την περιουσία του πατέρα του και την προίκα των τριών αδελφών του. Απ’ τη μεγάλη του ντροπή, ο Ζαχάρωφ χάθηκε από την Πόλη. Οι γονείς του πέθανα απ’ τον καημό τους και τρία κορίτσια έγιναν δασκάλες για να ζήσουν.....»

Λέγεται ότι ο Ζαχάρωφ, μετά από σχετική προτροπή των γονέων του, εργάστηκε στο κατάστημα του εμπόρου υφασμάτων, πιθανόν και θείου του, Εμμανουήλ Ηφαιστίδη, στη συνοικία του Γαλατά στην Κωνσταντινούπολη ο οποίος το 1866 τον έστειλε στην Αγγλία για επιπρόσθετη εκπαίδευση όπου το 1870 έγινε αντιπρόσωπος της εταιρείας του. Εκείνη την εποχή ο Ζαχάρωφ ταξίδεψε στη Σμύρνη, μετά στη Γαλλία, το Βέλγιο και την Αγγλία, με πλαστό όνομα υιοθετώντας τον τίτλο του Πρίγκιπα Gortzacoff, το γιο ενός Ρώσου αξιωματικού.

Επιχειρηματική δράση

Η παρουσία του Ζαχάρωφ έδωσε νέα ώθηση στο κατάστημα γεγονός που αναγνώρισε ο Ηφαιστίδης που αποτραβηγμένος, για λόγους υγείας, τον κατέστησε συνέταιρό του με επιστολή του. Δύο χρόνια αργότερα ο Ηφαιστίδης υπαναχώρησε από την υπόσχεση του.

Δικαστικές εμπλοκές

O Ζαχάρωφ αφού εκποίησε μερίδιο του καταστήματος, προκειμένου να ικανοποιήσει την αναλογία της συμμετοχής του στα κέρδη της επιχειρήσεως, αναχώρησε για την Αγγλία με τον θείο του να τον κατηγορεί και να τον μηνύει για υπεξαίρεση. Ο ντετέκτιβ της βελγικής αστυνομίας, Rene Leon, ανακάλυψε τον Ζαχάρωφ στη διάρκεια του μήνα του μέλιτος στο «Hotel De France». Μετά τη σύλληψη του εκδόθηκε στην Αγγλία και προφυλακίστηκε στη φυλακή του Νιούγκεϊτ, στις 20 Νοεμβρίου 1872, με ένταλμα που υπόγραψε ο Σερ Sydney Waterlow λόρδος δήμαρχος του City του Λονδίνου. Στις 14 Δεκεμβρίου, παρουσιάστηκε, ενώ ήταν προφυλακισμένος ενώπιον του λόρδου δημάρχου, κατηγορούμενος ότι απέσπασε με δόλο από τον Έλληνα έμπορο Εμμανουήλ Ηφαιστίδη, εμπορεύματα κόμμι και gall nuts- αξίας £1.000 και έκλεψε χρεόγραφα αξίας μεταξύ £6.000 και £7.000. Αν και αρχικά δήλωσε αθώος στη συνέχεια ο Ζαχάρωφ παραδέχθηκε την ενοχή του και τελικά στο βασιλικό εφετείο αφέθηκε ελεύθερος στις αρχές Φεβρουαρίου 1873 με χρηματική εγγύηση £100.

Όταν απελευθερώθηκε ο Ζαχάρωφ χρειάστηκε ένα νέο όνομα και υιοθέτησε το Z.Z.Williamson ενώ εξασφάλισε ένα πλαστό βρετανικό διαβατήριο μ' αυτό το όνομα όμως τα αρχικά «Z.Z.», από το Ζαχαρίας Ζαχάρωφ, παρέμειναν το παρατσούκλι του για χρόνια. Με την πρώτη σύζυγο του και τα κεφάλαια που η ίδια διέθετε από την πατρική της περιουσία, ο Ζαχάρωφ εγκαταστάθηκε στην Κύπρο όπου δημιούργησε ένα μικρό κατάστημα και εξασφάλιζε τα προς το ζην ως πωλητής-καταστηματάρχης. Στο νησί γνώρισε τον Άγγλο έμπορο William Shaw, τον αδερφό του γνωστού συγγραφέα Τζορτζ Μπέρναρντ Σο, και συνεταιρίστηκαν στην πώληση στρατιωτικού υλικού. Στην Κύπρο εγκαταλείπει συχνά την Έμιλι-Αν και επισκέπτεται τακτικά την Αθήνα. Μέσω του William Shaw γνώρισε έναν οικογενειακό φίλο του, τον Στέφανο Σκουλούδη, τότε τραπεζίτη και διπλωμάτη, τον μετέπειτα πρωθυπουργό της Ελλάδος. Το 1876, ο Ζαχάρωφ ταξίδεψε για πρώτη φορά στην Αθήνα όπου έζησε για κάποια χρονικά διαστήματα και υπήρξε συχνός επισκέπτης στο σπίτι του Σκουλούδη. Οι πληροφορίες περί της φυλακίσεως του με την κατηγορία της υπεξαιρέσεως συντέλεσαν στο να τον απομονώσουν οι γνωριμίες του στην Αθήνα, εκτός από τον Σκουλούδη, και επέστρεψε στο Λονδίνο.

Λίγο καιρό αργότερα το έντυπο «Μικρά Εφημερίς» δημοσίευσε την ακόλουθη είδηση:

«Ο κατάδικος Ζαχάρωφ επιχείρησε να δραπετεύσει από την παλαιά φυλακή του Γκαρμπολά  τη στιγμή όμως που προσπαθούσε να φύγει εφονεύθη από το σκοπό χωροφύλακα».

Ο Στέφανος Σκουλούδης, που με τόσο πάθος υπερασπίστηκε την αθωότητα του Ζαχάρωφ, έμεινε εμβρόντητος. Οι αδελφές του με την μεσολάβηση του Λεωνίδα Ζαρίφη, με τηλεγράφημα τους από την Κωνσταντινούπολη ζήτησαν να πληροφορηθούν αν πράγματι σκοτώθηκε ο Ζαχάρωφ. Ο Σκουλούδης, με τη σειρά του, απευθύνθηκε στην αστυνομία και ζήτησε εκταφή του πτώματος. Μετά την εκταφή ο οδοντίατρος του Ζαχάροφ διαπίστωσε ότι η σορός δεν ήταν του πελάτη του αλλά ενός Καναδού κρατούμενου. Το ζήτημα έλαβε διαστάσεις σκανδάλου, και όλοι κατάλαβαν ότι πρόκειται ή περί λάθους ή περί σκευωρίας. Ο Ζαχάροφ επέστρεψε αμέσως στην Αθήνα και ο Σκουλούδης, επειδή είχε εκτεθεί προσωπικά, αποφάσισε να διεξαγάγει έρευνα στη διάρκεια της οποίας ανακάλυψε με έκπληξη ότι υπεύθυνος για τη μακάβρια φάρσα ή σκευωρία ήταν ο δημοσιογράφος Στέφανος Ξένος, ένας πρώην οικονομικός μεσάζοντας στο Λονδίνο που έγινε συγγραφέας και δημοσιογράφος, ο οποίος είχε αντιδικία με τον Ζαχάρωφ και επωφελούμενος της απουσίας του, προσπάθησε να τον εξουδετερώσει δυσφημίζοντάς τον.
Αναφέρει σχετικά ο Γεώργιος Λεων. Ζαρίφης, ο εγγονός του εθνικού ευεργέτη Γεώργιου Ζαρίφη:

«...Που και που ακουγόταν το όνομα του Ζαχαρία, αλλά δυστυχώς πάντα μπλεγμένο σε κάποια βρωμοδουλειά. Έπειτα τα ίχνη του ξαναχάνονταν και χρόνια περνούσαν ώσπου να δώσει καινούργιο σημείο ζωής. Ήλθε φορά που οι αδελφές του είχαν απελπισθεί πως θα τον ξανάβλεπαν. Την απελπισία τους δυνάμωνε η είδηση ότι στην Αθήνα σκοτώθηκε ένας διαρρήκτης χωρίς να εξακριβωθεί η ταυτότητά του. Να ήταν άραγε ο Ζαχαρίας; Ζητήθηκε η μεσολάβηση του πατέρα μου (σ.σ. Λεωνίδας Γεωργ. Ζαρίφης). Έγραψε στον Τρικούπη και οι Αρχές έδωσαν την άδεια ν’ ανοιχθεί ο τάφος και να γίνει πραγματογνωμοσύνη. Κάποιος οδοντογιατρός μπόρεσε να βεβαιώσει απ’ την εξέταση των δοντιών του νεκρού ότι δεν επρόκειτο για τον Ζαχαρία Ζαχάρωφ....».

Έμπορος όπλων

Μέσω του Σκουλούδη ο Ζαχάρωφ γνωρίστηκε με τον Σουηδό σχεδιαστή όπλων Θόρστεν Βίλελμ Νόρντενφελντ (Thorsten Nordenfelt) και στις 14 Οκτωβρίου του 1877 ορίστηκε αντιπρόσωπος της ομώνυμης εταιρείας στα Βαλκάνια με μισθό 5 Αγγλικές λίρες (25 δολάρια Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής) την εβδομάδα. Έκτοτε δραστηριοποιήθηκε επιχειρηματικά ως έμπορος όπλων και μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου, το 1878, και τη συγχώνευση των εταιριών Nordenfelt και Maxim, εργάστηκε με ποσοστά επί των πωλήσεων. Tο 1880 έφθασαν στην Αθήνα αντιπρόσωποι της πολεμικής βιομηχανίας κατασκευής πυροβόλων και πολεμοφοδίων Vickers από τη Βρετανία. Ο Ζαχάρωφ, που τότε βρισκόταν στην Αθήνα, τους βοήθησε ως διερμηνέας τους συνδέθηκε μαζί τους και αυτοί πριν αναχωρήσουν για την Ισπανία, τον κατέστησαν αντιπρόσωπο τους στην Ελλάδα έτσι αν κατάφερνε να συνάψει συμφωνία με την Ελληνική κυβέρνηση, θα ελάμβανε προμήθεια 200.000 δραχμών. Ο Ζαχάρωφ παρουσιάστηκε στους κυβερνητικούς αρμόδιους στους οποίους είπε τα εξής:

«...Κύριοι, εἶµαι ὁ ἐν Ἑλλάδι ἀντιπρόσωπος τοῦ Βρετανικοῦ οἴκου Βίκερς, τοῦ ὁποίου τὰ πυροβόλα ἐδοκιµάσατε, πρό τινων ἡµερῶν. Εἰς τὴν προκειµένην περίπτωσιν, όµως, εἶµαι ὀλιγώτερον ἔµπορος καὶ περισσότερον πατριώτης. Ἀνήκω εἰς τὴν ἐν Τουρκίᾳ διαβιοῦσαν ὁµογένειαν. Καὶ µόνον ἐγὼ γνωρίζω, πόσα ὑποφέροµεν ἐκεῖ, οἱ ὑπὸ τὸν τουρκικὸν ζυγὸν ἔλληνες. ∆ὲν ἐνδιαφέροµαι, συνεπῶς, διὰ καµµίαν προµήθειαν. Και ἐµφανίζοµαι πρὸ ὑµῶν, ἐξ ἐνδιαφέροντος διὰ τοὺς ἓλληνας ὁµογενεῖς, οἳτινες ταλαιπωροῦνται τὸσον ἐκεῖ. ∆ιὰ ν’ ἀποδείξω δὲ τὸ ἐνδιαφέρον µου, παραιτοῦµαι πάσης προµηθείας, ἢτοι τῶν 100.000 δραχµῶν, ἃς θὰ ἐλάµβανον. Αὐτὴν τὴν προµήθειαν τὴν παραχωρῶ εἰς τὸ ἑλληνικὸν κράτος, εἰς ἐνίσχυσιν τοῦ δηµοσίου ταµείου».

Αποκρύπτοντας το αληθινό ύψος της προμήθειας του κατάφερε να κλείσει τη συμφωνία ενώ με τον ίδιο τρόπο κατάφερε αργότερα να κλείσει συμφωνία για τους τροχιοδρόμους της Κωνσταντινουπόλεως. Το καλοκαίρι του 1881 διαγνώστηκε με αναιμία και οι γιατροί τον προέτρεψαν να αποφύγει το κάπνισμα, τα κρύα λουτρά, το αλκοόλ, τον καφέ και το τσάι. Το καλοκαίρι και ως το τέλος του 1884 ο Ζαχάρωφ ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχοντας επανέλθει στο Ζ. Ζαχάρωφ. Έγραψε στον Shaw στα τέλη του Δεκεμβρίου του 1884 ότι θεωρούσε την Ελλάδα υπερβολικά μικρό τόπο γι’ αυτόν κι ότι οι ΗΠΑ του ταίριαζαν αφού εκεί η δημιουργία πλούτου βασιζόταν περισσότερο στην ευφυΐα και λιγότερο στην χειρωνακτική εργασία. Είχε κερδίσει το προσωνύμιο «ο βασιλιάς του μικρού σιδηρόδρομου» και κατέληγε με τη φράση «ο θεός να έχει καλά τις ΗΠΑ και τον Καναδά». Τον Αύγουστο του 1886 τον επισκέφθηκαν στο Παρίσι οι τρεις αδελφές του όμως μόνο η Ζωή επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη μετά από τρεις μήνες, ενώ η Σεβαστή και η Χαρίκλεια με την οικονομική συμβολή του αδελφού τους εγκαταστάθηκαν σε «ένα πολύ ωραίο και όμορφα επιπλωμένο, που έχει δημιουργήσει μεγάλο κενό στις αποταμιεύσεις μου» όπως είπε ο ίδιος ο Ζαχάρωφ.

Ο ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, ο πόλεμος Ιαπωνίας-Κίνας οι πόλεμοι κρατών όπως Ρωσία, Ιαπωνία, Αργεντινή, Χιλή, Βολιβία, Παραγουάη αλλά και οι ευρωπαϊκοί πόλεμοι στην Αφρική δημιούργησαν ευκαιρίες τις οποίες εκμεταλλεύτηκε και του απέφεραν τεράστια κέρδη, αλλά και γνωριμίες σε διπλωματικούς και στρατιωτικούς κύκλους. Στο εμπόριο όπλων ο Ζαχάρωφ ήταν γνωστός με το ψευδώνυμο Metevsky, και έτσι τον αναφέρει σε ποίημά του ο εθνικιστής Αμερικανός ποιητής Ezra Pound . Το Φθινόπωρο του 1899, στο τραίνο Orient-Express ταξιδεύοντας από τη Ζυρίχη στο Παρίσι, ο Ζαχάρωφ γνώρισε την Maria del Pilar δούκισσα της Villafranca de los Caballeros, η οποία αντιμετώπιζε δυσκολίες με τον διανοητικά ανεπαρκή σύζυγό της. εκείνη ήταν μόλις δεκαεπτά κι εκείνος τριάντα έξι ετών. Η María del Pilar, που έγινε ερωμένη του, μέσω του συζύγου της ο οποίος ήταν εξάδελφος του βασιλιά της Ισπανίας, βοήθησε τον Ζαχάρωφ να αναδειχθεί στον σημαντικότερο προμηθευτή όπλων της χώρας της, η οποία το 1898 ενεπλάκη σε πόλεμο με τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής. Ο πόλεμος αυτός αλλά και ο πόλεμος των Μπόερς, λίγο αργότερα, αύξησαν την περιουσία του Ζαχάρωφ, που έγινε ο κυριότερος μέτοχος των βιομηχανιών πολεμοφοδίων και δημιούργησε στην τσαρική Ρωσία, σε συνεργασία με τα γαλλικά εργοστάσια Schneider-Creu, εξοπλιστικές βιομηχανίες. Διατηρούσε επί δεκαετίες σχέσεις συνεργασίας με τον Αλεξάντερ Πάρβους, Ισραέλ Λαζάρεβιτς Χέλφαντ ή ή Γκέλφαντ, [Israel Lazarevich Helphand ή Gelfand], Ρώσο Εβραϊκής καταγωγής, γλωσσομαθή επιχειρηματία και θεωρητικό του μαρξισμού, του οποίου η εταιρεία εμπορίας όπλων είχε τεράστια κέρδη κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων.

Ιδιοκτήτης τραπεζών & εφημερίδων

Το 1913 ο Ζαχάρωφ συνέδεσε το τραπεζικό με το βιομηχανικό κεφάλαιο στη Γαλλία, και απέκτησε την ιδιοκτησία της εφημερίδος «L’Excelsior», γεγονός στο οποίο αναφέρεται ο Έζρα Πάουντ σε ένα από τα ποιήματα του . Αγόρασε εφημερίδες και στην Αγγλία, συγκεκριμένα ήλεγχε πάνω από 20 συνολικά σε Αγγλία, Γαλλία, Ελλάδα και Ρωσία, και μέσω αυτών ασκούσε προπαγάνδα διαμορφώνοντας, αναλόγως με τις προθέσεις και τις επιχειρήσεις του, την κοινή γνώμη. Το μότο του ήταν: «Pas de canons sans redaction» («Όχι κανόνια χωρίς δημοσιογραφική πένα»). Έγινε ιδιοκτήτης τραπεζικών ιδρυμάτων, έμπορος πετρελαίου, διάφορων εντύπων και ιδιοκτήτης του καζίνο του Μόντε Κάρλο το οποίο εξαγόρασε ως υπό πτώχευση, χάρη στην προσωπική του γνωριμία με τον Πρίγκηπα Λουδοβίκο Β' του Μονακό, και κατάφερε να το μετατρέψει σε κερδοφόρο επιχείρηση.

Α' Παγκόσμιος πόλεμος

Στο ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ζαχάρωφ ήταν ιδιοκτήτης της τράπεζας Union Parisienne, και η πολεμική σύρραξη τον εκτόξευσε στο ζενίθ της επιτυχίας του. Εκείνη την εποχή δημοσιεύθηκε ως σχόλιο, στην Αθήνα, ότι:

«...Μια ομάδα Ελλήνων (?) κερδοσκόπων εγκατεστημένων στο Λονδίνο και στο Παρίσι και στενά συνδεδεμένη με τον δεσμό του επικερδούς πολεμικού εμπορίου με αυτές τις δύο χώρες (Αγγλία και Γαλλία), συναντήθηκε πρόσφατα. Οι ελληνικές αποικίες και κοινότητες στον κόσμο και στο όνομα των υλικών τους συμφερόντων —που είχαν πολύ μικρή σχέση με την Ελλάδα— έκαναν επίδειξη πατριωτικής συγκινήσεως (!)  και έστειλαν εντολή στον Έλληνα Κυβερνήτη (σ.σ. στον Ελευθέριο Βενιζέλο) να μπει αμέσως στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων...»

Ως ένας από τους σημαντικότερους προμηθευτές όπλων των συμμαχικών δυνάμεων ο Ζαχάρωφ ήταν σε καθημερινή επαφή και απέκτησε φιλία και οικειότητα με τον υπουργό Εξοπλισμών της Μεγάλης Βρετανία Λόιντ Τζορτζ και όταν ο τελευταίος γίνεται πρωθυπουργός διαρκούντος του πολέμου ο Ζαχάρωφ εξελίχθηκε στον πλέον σημαντικό παρασκηνιακό παράγοντα της διεθνούς πολιτικής. Σε βάρος του Ζαχάροφ έγιναν δύο αποτυχημένες απόπειρες δολοφονίας οργανωμένες από τους Γερμανούς. Μετά τη λήξη εκείνου του πολέμου υπολογίζεται ότι ήταν ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου με περιουσία περίπου 1,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων εκείνης της εποχής και οι συναλλαγές του κανονίζονται πλέον με την προσοχή στραμμένη στην αναδιανομή των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής και την αναχαίτιση του μπολσεβικισμού.

Συμμετοχή στα Ελληνικά δρώμενα

Στους Βαλκανικούς Πολέμους ο Ζαχάρωφ στήριξε την Ελλάδα με την παροχή δανείων και δωρεάν πολεμικού υλικού. Το 1912 η Γαλλική εφημερίδα «Crapouillot» γράφει ότι ο Ζαχάρωφ υποστήριζε την Ελλάδα εναντίον της Τουρκίας, την Τουρκία εναντίον της Σερβίας, και αργότερα τη Σερβία εναντίον της Αυστρίας. Το 1913 διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα διπλωματικά παρασκήνια του συνεδρίου ειρήνης βοηθώντας τον τότε πρωθυπουργό Βενιζέλο, στην ικανοποίηση των εθνικών διεκδικήσεων της Ελλάδος. Υπήρξε ιδιοκτήτης εφημερίδων και ενός πρακτορείου Τύπου στην Ελλάδα μέσω του οποίου προπαγάνδισε στο έπακρο την έξοδο της Ελλάδος από την ουδετερότητα και την είσοδό της στον πόλεμο, στο πλευρό της Αντάντ. Διαβαθμισμένα έγγραφα, των ετών 1873-1939, που δόθηκαν στη δημοσιότητα, την 1 Απριλίου 2005 όταν οι έγκριτες Βρετανικές εφημερίδες όπως οι London Times και Daily Telegraph ανακοίνωσαν το άνοιγμα τον Μάρτιο του 2005 των άκρως απορρήτων αρχείων του Βρετανικού Υπουργείου Εξωτερικών, από το Αγγλικό Υπουργείο των Εξωτερικών (Foreign Office) αποκάλυψαν ότι έδρασε ως κατάσκοπος της Μεγάλης Βρετανίας στην προσπάθεια της να πετύχει την έξοδο της Ελλάδος σε κείνο τον πόλεμο. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα ο Ζαχάρωφ διέθεσε 50 εκατομμύρια λίρες στερλίνες για να εμπλακεί η Ελλάδα και στη διάρκεια του ανέλαβε την υποχρέωση να χορηγεί στην Ελλάδα 2,5 εκατομμύρια δολάρια ετησίως για όσο διάστημα η χώρα συμμετείχε στον πόλεμο .

Χρηματοδότηση Βενιζέλου

Ο Ζαχάρωφ χρηματοδότησε την ίδρυση του Εκδοτικού Οίκου των Φιλελευθέρων ενώ το επόμενο έτος εξασφάλισε νέα γαλλοβρετανική χρηματοδότηση για τα προεκλογικά έξοδα του Κόμματος των Φιλελευθέρων ύψους 5.000.000 δραχμών. Διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην Ελληνική πολιτική σκηνή καθώς ήλεγχε σε απόλυτο βαθμό τις πηγές της χρηματοδοτήσεως του Ελευθερίου Βενιζέλου και μέσω αυτού καθόριζε, διαχρονικά και σε απόλυτο βαθμό, την πολιτική του κόμματος των Φιλελευθέρων το οποίο στήριξε παντοιοτρόπως στην διαμάχη του με τον Βασιλιά Κωνσταντίνο Α', αμέσως μετά τους Βαλκανικούς πολέμους, στην επικράτηση του βενιζελικού αποσχιστικού πραξικοπήματος της Θεσσαλονίκης.

Ριχάρδος Λέβινσον

Σε μια επιστολή με ημερομηνία 12 Νοεμβρίου 1915, ο Ζαχάρωφ γράφει προς τον σύνδεσμό του με τον βρετανό πρωθυπουργό και αναφέρει ότι για δωροδοκίες στην Ελλάδα χρειάζονταν 1,5 εκατομμύρια λίρες Αγγλίας ώστε να εξαγοράσει 45 Έλληνες βουλευτές.

«.. Με τον Βενιζέλο είμαστε καλοί φίλοι και ο Σκουλούδης θα με ακολουθήσει. Το μόνο που έχω να κάνω είναι να αγοράσω τις γερμανόφιλες εφημερίδες και 45 Έλληνες βουλευτές. 1,5 εκατομμύριο λίρες που δαπανήθηκαν σοφά θα μπορούσαν να συντομεύσουν τον πόλεμο κατά μήνες».

Ο βρετανός πρωθυπουργός δέχτηκε τις προτάσεις, όπως αναφέρεται σε έγγραφο της 11ης Δεκεμβρίου του ίδιου έτους και τα χρήματα έφτασαν στον Ζαχάρωφ μέσω της Barclay’s Bank ποσό που χρησιμοποιήθηκε στην εξαγορά πολιτικών αντιπάλων του Βενιζελισμού. Συγκεκριμένα όπως έχει γραφεί :

«...Οι δυνάμεις της Αντάντ ήθελαν ελληνική βοήθεια για τους Σέρβους και στράφηκαν στον φιλελεύθερο πρωθυπουργό της Ελλάδας Ελευθέριο Βενιζέλο για να επιτύχει τους στόχους τους. Με τη δική του συνενοχή (“connivance”), βρετανικά και γαλλικά στρατεύματα αποβιβάστηκαν στη Θεσσαλονίκη και, μετά την αποπομπή του Βενιζέλου από τον Κωνσταντίνο, κατελήφθησαν η Λήμνος και άλλα ελληνικά νησιά. {...} Οι σχέσεις μεταξύ της βασιλικής κυβέρνησης, που προσπαθούσε απεγνωσμένα να διατηρήσει την ουδετερότητα της Ελλάδας και των δυνάμεων της Αντάντ, επιδεινώνονταν σταθερά. Μια αντίπαλη προσωρινή κυβέρνηση υπό τον Βενιζέλο εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη. Και, τελικά, τον Ιούνιο του 1917, ο Κωνσταντίνος ανατράπηκε και η Ελλάδα εξαναγκάστηκε στον πόλεμο. Στο μεταξύ, ο Ζαχάρωφ είχε προσφέρει εθελοντικά τις υπηρεσίες του ως πλασιέ των γαλλοβρετανικών συμφερόντων στην Αθήνα. {...} 
Σε μια επιστολή της 11ης Δεκεμβρίου 1915, ο πρωθυπουργός Herbert Henry Asquith ενημέρωσε τον Caillard  ότι είχε συζητήσει το θέμα με τον Reginald McKenna, υπουργό Οικονομικών, και ότι ο Caillard έπρεπε να αφήσει τον φίλο του να προχωρήσει: Το ποσό που είχε αναφερθεί από αυτόν [θα] πληρωνόταν από την κυβέρνηση. {...} Αυτά τα χρήματα, 1.407.000 λίρες Αγγλίας, ακολούθως πιστώθηκαν στον λογαριασμό του Ζαχάρωφ στην τράπεζα Barclays και, αφού γνωστοποίησε το γεγονός στον Βενιζέλο μέσω της γαλλικής αντιπροσωπίας στην Αθήνα, ο Ζαχάρωφ ετοιμάστηκε να ταξιδέψει στη Νάπολη και τη Μεσίνα με τελικό στόχο να συναντήσει στην Αθήνα δυσαρεστημένους πολιτικούς και εκπροσώπους του ελληνικού Τύπου. Έγραφε στον Caillard στις 18 Δεκεμβρίου: “Νωρίς σήμερα το πρωί έλαβα το τηλεγράφημά σου που έλεγε ότι η Barclays είχε πιστώσει στον λογαριασμό μου στην Banque de France και σου τηλεγράφησα αμέσως ότι, αν έχουν έτσι τα πράγματα, αυτό ξεκινώ αμέσως αυτό το πρωί”».

Σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Ριχάρδος Λέβινσον, ο σχεδόν επίσημος βιογράφος του Ζαχάρωφ:

«...Η εσωτερική πολιτική κατάστασις εν Ελλάδι έχει εν τω μεταξύ χειροτερεύσει πολύ. Η έντασις των σχέσεων του Βενιζέλου, θερμού θιασώτου της εισόδου της Ελλάδος εις τον πόλεμον, και του βασιλέως Κωνσταντίνου, οπαδού της ουδετερότητας, έχει φθάσει εις οξύτατον σημείον. Ο Βενιζέλος, μετά την πτώσιν της κυβερνήσεώς του, αποφασίζει να αποδιώξη τον βασιλέα εξ Ελλάδος. {...} 
Ο Έλλην εν Παρισίοις πρεσβευτής Ρωμάνος καθιστά κοινωνόν των σχεδίων του Βενιζέλου τον Γάλλον υπουργόν των Εξωτερικών Μπριάν και ζητεί να πληροφορηθή μέχρι ποίου σημείου είναι διατεθειμένη η γαλλική κυβέρνησις να υποστηρίξη οικονομικώς τον Βενιζέλον. 
Ο Μπριάν εκφράζει την ζωηράν του ευαρέσκειαν, αλλά προσθέτει ότι κανονικώς δεν είναι δυνατόν εις την γαλλικήν κυβέρνησιν να υποστηρίξη τον Βενιζέλον προς εκτέλεσιν του σκοπού του διά φανερού δανείου, εφ’ όσον ο Κωνσταντίνος ευρίσκεται ακόμη επί του θρόνου ως ανεγνωρισμένος βασιλεύς της Ελλάδος.
Διά να εκφράση όμως την συμπάθειάν του προς τον Βενιζέλον και να αποδείξη ότι εγκρίνει το σχέδιόν του, πληροφορεί τον Γάλλον εν Αθήναις πρεσβευτήν ότι θέτει εις την διάθεσίν του προς υποστήριξιν του Βενιζέλου 350.000 φράγκα. Κατόπιν καλεί -κατά τα Χριστούγεννα του 1915- τον Ζαχάρωφφ και συζητεί μετ’ αυτού το σχέδιον πολιτικής ενεργείας, το οποίον έχουν συντάξει ο Βενιζέλος και ο πρεσβευτής της Γαλλίας εν Ελλάδι».

Τα χρήματα αυτά διατέθηκαν στον Βενιζέλο από τους Γάλλους για να ανατρέψει τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α', τότε νόμιμο αρχηγό του Ελληνικού κράτους και στην ουσία να δημιουργήσει δίκτυο προπαγάνδας και κατασκοπίας ξένης δυνάμεως στην Ελλάδα:

«....Διά να είναι εν τάξει και όχι χωρίς δόση δυσπιστίας διά του Μπριάν, ερωτά τας Αθήνας εάν ο Βενιζέλος, τον χαρακτήρα του οποίου αγνοεί, δέχεται τα χρήματα. Μετά από δύο ημέρας φθάνει η εξ Αθηνών απάντησις: “Ο Βενιζέλος με ευχαρίστησιν και ευγνωμοσύνην αποδέχεται την προσφοράν του Ζαχάρωφφ”» .

Αθηνά Κακούρη

Στις ιδιαίτερες σχέσεις του Ζαχάρωφ με τον Βενιζέλο αναφέρεται και η συγγραφέας Αθηνά Κακούρη, συζύγου του εθνικιστή αρχαιολόγου Σπύρου Ιακωβίδη, η οποία σχολιάζει κι επικρίνει τον απροκάλυπτο χρηματισμό του αρχηγού των Φιλελευθέρων:

«Είναι γνωστό ότι υπήρχαν κάτι ιδιαίτερες σχέσεις ανάμεσα στην Αγγλία (και μάλιστα, τον Λλόυντ Τζωρτζ και τον Τσώρτσιλ) και στον Βενιζέλο, όπως φαίνεται από όσα περιγράφει ο Λλόυντ Τζωρτζ στο “Ionian Vision”. Σύνδεσμος μεταξύ τους ήταν ο γενικός πρόξενος της Ελλάδος στο Λονδίνο και διακεκριμένος δικηγόρος, που ήταν και μέλος της διοικήσεως της Ιονικής Τράπεζας, ο Τζον Σταυρίδης.
Πέραν αυτού, απ’ τον Δεκέμβριο του 1915 και πλέον δημιουργείται άλλος ένας δεσμός, ανάμεσα στον αρχηγό του κόμματος των Φιλελευθέρων και στους Αγγλογάλλους - 1.400.000 λίρες περνούν από τα μυστικά κονδύλια της Αντάντ σε κάτι που θα έπρεπε να ήταν κοινό ταμείον του Ζαχάρωφ με τον Βενιζέλο, κοινό και μυστικό φυσικά. Πόσο ελεύθερος είναι έκτοτε ένας πολιτικός; Το βέβαιον είναι ότι πλήθος διπλωματικά έγγραφα, που έχουν πλέον δημοσιευθεί, επιβεβαιώνουν εκείνο που δεν άργησαν να καταλάβουν και οι σύγχρονοί του Ελληνες, ότι ο Βενιζέλος ενεργούσε πλέον ως εκπρόσωπος της Αντάντ και όχι ως ένα μέλος του ελληνικού πολιτικού κόσμου που οφείλει πίστη στο Σύνταγμα και στους νόμους της πατρίδας του».
«Πώς μπορεί να λειτουργήσει ομαλά ένα κράτος, όταν ένα μέρος του όλου μηχανισμού του, ο αρχηγός ενός μεγάλου κόμματος, δηλώνει δημόσια πως, αν δεν κάμει ο βασιλιάς ό,τι του υπαγορεύει εκείνος, τότε θα τον πετάξει από τον θρόνο του, όταν δέχεται χρήματα από ξένες δυνάμεις, και μάλιστα τα εισπράττει κρυφά ακόμη και από τα μεγάλα στελέχη του κόμματός του, όταν συμβουλεύει ξένες πρεσβείες για το πώς να φερθούν στην πατρίδα του; Η απάντηση είναι ότι δεν μπορεί να λειτουργήσει ομαλά. Και η ανωμαλία δεν μπορεί να καταλογιστεί στο κράτος που χωλαίνει, αλλά σ’ αυτόν που του έχει κόψει το ένα πόδι».

Επιστολή Αβέρωφ προς Ζαχάρωφ

Από τη δική του πλευρά ο Γεώργιος Αβέρωφ, ανιψιός και βασικός κληρονόμος του ευεργέτη Γεωργίου Αβέρωφ, κομματάρχης του Βενιζέλου και υπουργός Δημοσίας Εκπαιδεύσεως στην Προσωρινή Κυβέρνηση Θεσσαλονίκης, στα κομματικά καθήκοντα του οποίου περιλαμβάνονταν οι συνεννοήσεις για την είσπραξη δωρεών προς το κόμμα των Φιλελευθέρων γράφει σε επιστολή του προς τον Ζαχάρωφ:

«Αξιότιμε φίλε κ. Ζαχάρωφ
Συμφώνως με την εκφρασθείσαν προς με επιθυμίαν σας κατά την εν Μόντε Κάρλο συνάντησίν μας, σπεύδω {...} ν’ αποστείλω υμίν εσωκλείστως συνοπτικήν κατάστασιν της διαχειρίσεως των ποσών τα οποία τόσον γενναιοφρόνως εθέσατε εις την διάθεσιν της επιτροπής του κόμματος των Φιλελευθέρων. 
{...} το μέχρι σήμερον δαπανηθέν ποσόν δεν είναι υπέρογκον και τούτο διότι η διαχείρισις εγένετο μετά πολλής φειδούς και νοικοκυροσύνης και διότι η επιτροπή έχει υπ’ όψιν της διά του γενναίου ποσού το οποίον εθέσατε εις την διάθεσίν της να επαρκέση εις όλας τας ανάγκας και υποχρεώσεις του κόμματος μέχρι του τέλους 1916 και εις την αγοράν ακόμη της οικίας ήτις συμφώνως προς τας επιθυμίας σας θα δωρηθή εκ μέρους υμών προς τον Πρόεδρόν μας κ. Βενιζέλον.
{...} προ τριών ημερών, κατόπιν πολλών διαπραγματεύσεων, κατόρθωσα να υπογράψω προκαταρκτικόν συμβόλαιον (option) το οποίον λήγει την 30ήν Μαΐου V.J. ή 12 Ιουνίου N.J., δι’ ου δυνάμεθα ν’ αγοράσωμεν την οικίαν αντί 400 χιλ. δραχμών. Το ποσόν είνε αληθώς υπέρογκον: κατά την εν Μόντε Κάρλο δε συνάντησίν μας υπελόγιζα τούτο εις δρ. 280 χιλιάδας. Η απότομος όμως υπερτίμησις των οικιών και οικοπέδων ενταύθα καθιστά την τιμήν των 400 χιλ. και πάλιν συμφέρουσαν. Επειδή όμως πρόκειται πάντοτε περί διαθέσεως μεγάλου ποσού, επροτίμησα την υπογραφήν μόνον προκαταρκτικού συμβολαίου option, δεν θα προβώ δε εις το οριστικόν συμβόλαιον αγοράς επ’ ονόματί σας ή μη μόνον όταν λάβητε την καλοσύνην να μοι γνωρίσητε την έγκρισίν σας τηλεγραφικώς διά των λέξεων va bien προ της λήξεως της option ήτοι 12 Juin N.J.
Η μεγάλη δυσχέρεια εις το ζήτημα τούτο προέρχεται από την επίμονον άρνησιν του Προέδρου μας κ. Βενιζέλου να δεχθή προσωπικώς μίαν τόσον μεγάλην δωρεάν, καίτοι αναγνωρίζει την μεγάλην χρησιμότητα και απόλυτον ανάγκην της εγκαταστάσεως των γραφείων του κόμματος και των εφημερίδων μας εις ευπρεπές οίκημα, εις διαμέρισμα του οποίου και να κατοική. Κατά την εμήν γνώμην η δυσχέρεια αύτη δύναται να αρθή ευκόλως εάν την δωρεάν κάμητε υμείς ή προς το κόμμα των Φιλελευθέρων ή κάλλιον προς τον κ. Βενιζέλον ως αρχηγόν του κόμματος των Φιλελευθέρων: τοιουτοτρόπως ο κ. Βενιζέλος θα έχει την χρήσιν της οικίας εφ’ όσον ζη, κατόπιν δε θα περιέρχεται αύτη εις το κόμμα. Μίαν ταύτην λύσιν προτεινομένην παρ’ ημών, έχω την εντύπωσιν ότι θ’ αποδεχθή ο κ. Βενιζέλος, λύεται δε ούτω το σπουδαίον τούτο ζήτημα, μεγίστης δι’ ημάς σημασίας διότι εδραιούται πλέον και οργανούται οριστικώς, συμφώνως με τα εν Αγγλία κρατούντα, το μέγα τούτο κόμμα των Φιλελευθέρων, του οποίου υμείς θα είσθε ο μέγας ευεργέτης».

Από το περιεχόμενο του φακέλου προκύπτει ότι ο Ζαχάρωφ ενέκρινε τελικά την αγορά με συνθηματικό τηλεγράφημά του, στις 30 Μαΐου/12 Ιουνίου του 1916 και ως την επομένη ημέρα, «κατόπιν συνεννοήσεως» με τον βενιζελικό δικηγόρο Ιωάννη Αθανασάκη, υπογράφηκαν τα σχετικά χαρτιά στο όνομα του Αβέρωφ, σχεδόν τρεις μήνες πριν το βενιζελικό αποσχιστικό κίνημα της Θεσσαλονίκης .

Συκοφάντηση του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α'

Το 1915, οι τότε πρωθυπουργοί Βρετανίας και Γαλλίας, Lloyd George και Α. Briand, ανέθεσαν στον Ζαχάρωφ την οργάνωση της φιλοανταντικής προπαγάνδας στην Ελλάδα, δίνοντας και την απαραίτητη χρηματοδότηση. Ο Ζαχάρωφ, πράγματι, τον Φεβρουάριο του 1916, ίδρυσε στην Αθήνα, το δημοσιογραφικό Πρακτορείο Agence Radio ή Agence Turot, όπως έγινε ευρύτερα γνωστό από το όνομα του Ανρί Τουρό του δημιουργού του που υποτίθεται ότι ήταν ειδικός προπαγανδιστής (Radio-Agence telegraphique, telegrammes et informations du monde entire), ένα πρακτορείο ειδήσεων και ραδιοφωνικός σταθμός, που κάλυπτε την Μέση Ανατολή. Η δράση και η λειτουργία του είχαν ως στόχο την υπονόμευση του κύρους του βασιλιά σε διεθνές επίπεδο. Το πρακτορείο λειτουργούσε με μέσα που διέθεσε ο Ζαχάρωφ και είχε δράση και την Αθήνα όπου συνεργάζονταν με τις Αγγλικές και τις Γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών. Παράλληλα ο Ζαχάρωφ εξαγόρασε τη συνεργασία μεγάλων ελληνικών εφημερίδων (“Ελεύθερος Τύπος”, “Εμπρός”, “Πατρίς”, “Κήρυξ”). Συνεπώς ο Ζαχάρωφ βρίσκονταν πίσω από την διεθνή εκστρατεία κατασυκοφαντήσεως του Βασιλιά της Ελλάδος Κωνσταντίνου Α' και ενεργούσε για λογαριασμό της κυβερνήσεως της Μεγάλης Βρετανίας και τον συνέπραττε ο Γάλλος αντιπλοίαρχος Henri de Roquefeuil ενεργώντας για την Γαλλική κυβέρνηση.

Σύμφωνα με όσα υποστηρίζει ο Demidov, ο τότε Σοβιετικός επιτετραμμένος στην Αθήνα, ο οποίος έστειλε αναφορά στη Μόσχα: «...Ξοδεύουν ασύλληπτα ποσά. Αγοράζουν εφημερίδες, επιδοτούν ειδικές εκδόσεις, έχουν φτάσει στο σημείο να σχηματίζουν ένα τηλεγραφικό πρακτορείο που προσπαθεί, μέσω ειδήσεων με άγρια φαντασία, να επηρεάσει τη γνώμη υπέρ των Συμμάχων». Εκείνη την περίοδο οι Άγγλοι και οι Γάλλοι λειτουργούσαν σε βάρος της Ελλάδος με συστηματικό ναυτικό αποκλεισμό σε όλα τα ελληνικά λιμάνια, απαγορεύσεις στα εμπορικά πλοία να ξεφορτώσουν ακόμη και σιτηρά, µε αποτέλεσμα να προκληθεί λιμός, ιδιαιτέρως στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το δημοσιογραφικό Πρακτορείο (Radio-Agence telegraphique, telegrammes et informations du monde entire) στην Αθήνα, μετέδιδε πληροφορίες µε δήθεν γερμανικά υποβρύχια που ήταν αγκυροβολημένα σε μυστικές ναυτικές βάσεις στην Ελλάδα και κατηγορούσε την Ελληνική κυβέρνηση πως επέτρεπε την παρουσία 3.000 Γερμανών πρακτόρων ανλά την Ελληνική επικράτεια, είχε ποντίσει νάρκες στα λιμάνια με στόχο τα πλοία της Αντάντ, κάτι που ήταν ψέμα για τον απλούστατο λόγο ότι η Ελλάδα δεν διέθετε νἀρκες .

Σύμφωνα με τον ναύαρχο d'Artugue du Fournet, ο επικεφαλής της Γαλλικής προπαγάνδας: «επινόησε σκάνδαλα, έκανε μυστικές συλλήψεις, διατήρησε ιδιωτική και πολιτική αστυνομία. Συγκέντρωσε είκοσι πέντε χιλιάδες υπομνήματα που κάλυπταν κάθε σημαντικό πρόσωπο στην Ελλάδα· ίδρυσε μια αποθήκη εκρηκτικών στο παράρτημα της Γαλλικής Σχολής στην Αθήνα και άνθρωποί του τοποθέτησαν πυρομαχικά στο λιμάνι του Πειραιά και τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, έγινε οικείος σε συνωμοσίες....». Μάλιστα μετά το συμβάν με την παράδοση του οχυρού Ρούπελ, ο υπουργός Γκιγεμίν είπε στο Παρίσι:

«Μην υπολογίζετε πλέον στην Ελλάδα. Αν χρειαστούμε τον ελληνικό στρατό για την επίθεσή μας, μόνο ο Βενιζέλος θα μας τον δώσει. Αλλά αυτός ο πολιτικός μπορεί να επιστρέψει στην εξουσία μόνο μέσω μιας πολιτικής και στρατιωτικής επανάστασης, ειδικά μιας στρατιωτικής, και αυτό δεν θα πετύχει χωρίς τη δική μας υποβοήθηση».

Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' περνούσε τις ζεστές μέρες του Ιουλίου του 1916 στο Θερινό Ανάκτορο στην καρδιά του Τατοΐου, όταν ξέσπασαν τρεις φωτιές οι οποίες ξεκίνησαν ταυτόχρονα και σχεδόν με ίση δύναμη αό κάθε σημείο. Το βασιλικό ζεύγος μόλις κατόρθωσε να σώσει τη ζωή του με τη βοήθεια της φρουράς του ενώ πολλοί στρατιώτες και αξιωματικοί έχασαν τη ζωή τους την ίδα ώρα που τα πρώτα σημάδια του λιμού, αποτέλεσμα του ναυτικού αποκλεισμού, εμφανίζονταν στην Ελλάδα η οποία στις 27 Σεπτεμβρίου κήρυξε επίσημα τον πόλεμο στις Κεντρικές Δυνάμεις. Η προσπάθεια του Ζαχάρωφ απέδωσε τους πλήρεις καρπούς της όταν, το 1917, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' απομακρύνθηκε από τον θρόνο στον οποίο τον διαδέχθηκε ο βασιλιάς Αλέξανδρος Α'.

Μεταπολεμικά

Το 1918, αν και επικηρυγμένος, ο Ζαχάρωφ μετέβη μυστικά στη Γερμανία για να διερευνήσει την πορεία του κομμουνιστικού κόμματος. Με τη βοήθεια του έμπιστού του Ναντέλ, μεταμφιέστηκε σε Βούλγαρο στρατιωτικό γιατρό, μια στολή που κόστισε τη ζωή του προμηθευτή της. Στο Βερολίνο συναντήθηκε με τη Rosa Luxenburg και τον Karl Liebknecht και βολιδοσκόπησε τις προθέσεις τους να εξαπλώσουν την κομουνιστική επανάσταση και επιστρέφοντας προέτρεψε τους συμμάχους να σπρώξουν τη Γερμανία σε συνθηκολόγηση το δυνατόν συντομότερο. Το 1920 σε συνεδρίαση της Βουλής ο συντηρητικός βουλευτής Γουόλτερ Γκίνες κατηγόρησε τον Λόιντ Τζορτζ ότι άγεται και φέρεται από τον Ζαχάρωφ:

«...Υπάρχει κάποιος που του ψιθυρίζει συμβουλές. Και αυτός είναι ο σερ Μπάζιλ Ζαχάρωφ, πράγματι ικανός επιχειρηματίας με διεθνή συμφέροντα στην πολεμική βιομηχανία. Είναι περίφημος, γιατί διαρκούντος του πολέμου πουλούσε όπλα σε τέσσερις ή πέντε εμπόλεμες χώρες. Από βρετανική άποψη έχει το πράγμα ιδιαίτερη σημασία, δοθέντος ότι ο κύριος αυτός είναι αρκετά Άγγλος, ώστε να τιμηθεί με το παράσημο του Λουτρού. Προ παντός, όμως, είναι Έλληνας. Και αν έχουμε ανάγκη από συμβούλους για τον πρωθυπουργό, οι σύμβουλοι αυτοί πρέπει να είναι Άγγλοι και τίποτε περισσότερο». 

Στην αγόρευση αυτή ο Ζαχάρωφ αποκλήθηκε, για πρώτη φορά, «ο μυστηριώδης άνθρωπος της Ευρώπης». Ακολούθησε η αγόρευση του επίσης συντηρητικού βουλευτή Όμπρεϊ Χέρμπερτ, ο οποίος ζήτησε «να απαλλαγεί ο πρωθυπουργός από τον επικίνδυνο αυτό σύμβουλο» ενώ ανάλογες επιθέσεις δέχτηκε και ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζορζ Κλεμανσό, κι αυτός για τις σχέσεις του με τον Ζαχάρωφ. Ο υπουργός Εξωτερικών των Σοβιέτ του 1921, εξήγησε σχετικά με την αντίθεση του Ζαχάρωφ στους μπολσεβίκους:

«....Είναι ο Ζαχάροφ που συνέβαλε στην αποτυχία της δεύτερης φάσεως της επαναστάσεως που σχεδιάστηκε από τον Λένιν το 1918 και η οποία προέβλεπε να επιβάλλει τον κομουνισμό σε μια εξασθενημένη από τον πόλεμο Γερμανία και ακολούθως σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο».

Η παρουσία του Ζαχάρωφ στο Α' Συνέδριο της Εγγύς Ανατολής στο Παρίσι το 1921 και οι πολυάριθμες επισκέψεις του στην Ντάουνινγκ Στριτ είχαν περάσει, ως επί το πλείστο, απαρατήρητες όμως η η εμφανής απουσία του από την Β' Διάσκεψη, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ορισμένοι θεωρούσαν ότι ήταν ενεργά πίσω από την εκστρατεία στην Ανατολία- τον μετέτρεψαν σε αντικείμενο ανοιχτής και δυσάρεστης συζητήσεως. Η αμφιταλαντευόμενη πολιτική του Λόιντ Τζορτζ αντιμετωπιζόταν ανοιχτά στον Τύπο και γίνονταν ερωτήσεις στο Κοινοβούλιο. Τον Νοέμβριο του 1921, ο Aubrey Herbert ρώτησε τον Austin Chamberlain εάν ο Zaharoff είχε προσεγγίσει τη βρετανική κυβέρνηση με την προσφορά δανείου -πριν από τις δεσμεύσεις του Lloyd George στην εκστρατεία στην Ανατολία και εάν το δάνειο είχε σκοπό να δώσει στον Zaharoff τον έλεγχο των σιδηροδρόμων στη Μικρά Ασία και επιπλέον πόσο βαρύνουσας σημασίας είναι ο λόγος αυτού του εκατομμυριούχου ιππότη στα ζητήματα της Εγγύς Ανατολής. Ο Chamberlain απάντησε αρνητικά στα δύο πρώτα μέρη των ερωτήσεων και αγνόησε το τρίτο. Το αναπόφευκτο συμπέρασμα ήταν ότι ο Zaharoff συμμετείχε σε καθοριστικό βαθμό στην διαμόρφωση της Αγγλικής πολιτικής για η Μέση Ανατολή. Λίγες μέρες αργότερα ο Herbert επανήλθε με σειρά ερωτήσεων αναφορικά με τους τίτλους τιμής του Sir Βασίλειου Ζαχάρωφ. Γιατί τους χορηγήθηκαν; Είχε δανείσει χρήματα ο Ζαχάρωφ σε αντάλλαγμα για τους τίτλους που έλαβε; Τα ερωτήματα του έμειναν αναπάντητα.

Το 1922 ο Ζαχάρωφ βρέθηκε στη Ρουμανία όπου εκπροσώπησε την πολεμική βιομηχανία Vickers, ενώ την ίδια στιγμή στις εφημερίδες άλλων χωρών καταγράφονται «σεξουαλικά σκάνδαλα» του με κυρίες της χώρας. Τον επόμενο χρόνο ίδρυσε στη Σμύρνη τη Νέα Ιωνική Τράπεζα, με κεφάλαιο δύο εκατομμυρίων λιρών, δρομολόγησε σχέδια για κυκλοφορία νομίσματος με βάση τη λίρα στερλίνα και υπήρξε πρόβλεψη ότι η τράπεζα θα δάνειζε χρήματα στην αυτόνομη επαρχία του Ιονίου για να συνεχίσει τον πόλεμο κατά των Τούρκων. το 1923 ο Ιταλός φασιστής ηγέτης Μπενίτο Μουσολίνι, με αφορμή το περιστατικό της Κέρκυρας, απαίτησε από την Ελλάδα αποζημίωση δύο εκατομμυρίων πεντακοσίων χιλιάδων δολαρίων. Στις επιδιώξεις του ήταν να αυξήσει το κύρος του φασιστικού κόμματος στην Ιταλία και στο εξωτερικό, και να ταπεινώσει την Ελλάδα, την οποία θεωρούσε σαφές ανάχωμα στα Ιταλικά σχέδια. Απώτερη επιδίωξη του ήταν να υποχρεώσει την Ελλάδα, λόγω οικονομικής αδυναμίας, να παραχωρήσει ως αντάλλαγμα στην Ιταλία την ανάπτυξη του σημαντικού σιδηροδρόμου δικτύου Θεσσαλονίκη-Γευγελή. Προς έκπληξη του Μουσολίνι η οικονομική απαίτηση του διευθετήθηκε αμέσως μέσω της ελβετικής τράπεζας Federa με ποσό που κατέθεσε ο ίδιος ο Ζαχάρωφ που με τον τρόπο αυτό, αρχικά ταπείνωσε έναν πολιτικό και στη συνέχεια πέτυχε μια εμπορική νίκη που πλήγωσε ακόμη περισσότερο την Ιταλία καθώς το δίκτυο Θεσσαλονίκη-Γευγελή που ολοκληρώθηκε, αντικατέστησε τη χερσαία διαδρομή, η οποία διασχίζοντας την Ιταλία, θα οδηγούσε στην Αίγυπτο και στη συνέχεια στην υπόλοιπη Ανατολή.

Σχέση με το Ελληνικό κράτος

Σύμφωνα με τη διήγηση του γραμματέα του ο Ζαχάρωφ διακρίνονταν για την «σπουδαία πατριωτική του αφοσίωση στην Ελλάδα» με τον πατριωτισμό του να διεγείρεται σε περιόδους εθνικών ταπεινώσεων. Κατά την ίδια μαρτυρία ήταν απόλυτα επικριτικός στις απόψεις του για «τους Έλληνες που κατοικούν στη μητέρα πατρίδα» σε σύγκριση με τον «Έλληνα του εξωτερικού» και είχε ελάχιστο σεβασμό στους πολιτικούς της Ελλάδος. Ο Ζαχάρωφ εφοδίασε λαθραία με πυρομαχικά το θωρηκτό «Αβέρωφ» που το 1912-13 συμμετείχε στις επιχειρήσεις απελευθερώσεως των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου αρχικά στη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων και του Α' Παγκοσμίου πολέμου. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει δηλώσει ότι «....ο Ζαχάρωφ έδωσε στην Ελλάδα μεγάλα ποσά σε δάνεια και στρατιωτική βοήθεια κατά τη διάρκεια των βαλκανικών πολέμων».

Μικρασιατική εκστρατεία

Ο εθνικομπολσεβίκος καθηγητής Δημήτριος Κιτσίκης επέλεξε ως θέμα της διδακτορικής του διατριβής τον καθοριστικό ρόλο του Ζαχάρωφ στην απόβαση, το 1919, του Ελληνικού στρατού στην Σμύρνη. Ο Ζαχάρωφ συμμετείχε καθοριστικά στον πολιτικό, οικονομικά και στρατιωτικό σχεδιασμό της Μικρασιατικής εκστρατείας, χρηματοδότησε με τεράστια κεφάλαια τις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις, σύμφωνα με τον Άγγλο συντηρητικό βουλευτή Aubrey Herbert έδωσε τέσσερα εκατομμύρια λίρες, και σύναψε δάνεια για αγορές όπλων. Σύμφωνα με τον Γερμανό διαπρεπή ιστορικό Άντον Τσίσκα η άνοδος τού Μουσταφά Κεμάλ περιέπλεξε την κατάσταση στην Μικρά Ασία, διότι η βρετανική εκστρατεία δέν ήταν πλέον δυνατή, λόγω της μεταπολεμικής κοπώσεως, ενώ οι Γάλλοι είχαν ήδη προσεγγίσει τον Κεμάλ. Έτσι η Αγγλία χρειαζόταν κάποιον να βάλει το χέρι του στη φωτιά. «Και ο κάποιος ήταν η Ελλάς, ή καλύτερα ό Βενιζέλος». Ο Ζαχάρωφ εξελίχθηκε σε κύριο χρηματοδότη τής Μικρασιατικής Εκστρατείας και σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Τσίσκα, «...συνέδεσε με μαεστρία τα πετρελαϊκά συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων με αυτά της Ελλάδος», αλλά μετά την Καταστροφή αποσύρθηκε στο Μόντε Κάρλο, έχοντας χάσει 300 εκατομμύρια γαλλικά φράγκα και χωρίς ποτέ να πληρωθεί για το πολεμικό υλικό με το οποίο προμήθευσε την Ελλάδα . Παράλληλα, δαπάνησε μεγάλα ποσά για την περίθαλψη των προσφύγων αν και παραμένει πραγματικότητα ότι οι Έλληνες εκδιώχθηκαν από την Μικρά Ασία από όπλα που ο ίδιος πούλησε στον Κεμάλ.

Ο Τσίσκα, το 1962, γράφει ότι περίπου 300.000 Έλληνες έχασαν τη ζωή τους στη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας στην προσπάθεια να καταλάβουν για λογαριασμό των Άγγλων τα πετρέλαια της Μεσοποταμίας. Το καλοκαίρι του 1983 ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης σε συνομιλία του με τον αφηγήθηκε μια συνάντηση του με τον Τζελάλ Μπαγιάρ, πρώην πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ο Μπαγιάρ στη διάρκεια της συναντήσεως είπε στον Μαρκεζίνη ότι ολόκληρη η Μικρασιατική τραγωδία υπήρξε ένας αντιπερισπασμός της βρετανικής πολιτικής στο χώρο της Μέσης Ανατολής. Συγκεκριμένα του ανέφερε: «Εσείς οι Έλληνες δεν αντιληφθήκατε την παγίδα που σας έστησαν οι Άγγλοι, προκειμένου να αποσπάσουν την προσοχή του Κεμάλ από την Μοσούλη, την οποία εποφθαλμιούσαν οι ίδιοι» .

Ινστιτούτο Παστέρ

Το Ινστιτούτο Παστέρ, μία από τις ευεργεσίες του επιχειρηματία προς την Ελλάδα, ιδρύθηκε στην Αθήνα με πρωτοβουλία, και χρηματοδότηση του Ζαχάρωφ ιδρύθηκε το 1919, με τον επιχειρηματία να διαθέτει τα αναγκαία ποσά, περίπου 500.000 Γαλλικά φράγκα, όχι μόνο για την αγορά του οικοπέδου και των κτηρίων, αλλά και για την ετήσια επιχορήγηση για τη λειτουργία του Ινστιτούτου, μέχρι το θάνατό του. Στις 26 Απριλίου 1919 εγκρίθηκε με Βασιλικό Διάταγμα η ίδρυση του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ-Ιδρύματος Ζαχάρωφ . Σύμφωνα με πτυχιακή εργασία που υποβλήθηκε το 2011:

«...Ο Ζαχάρωφ είναι ένα πρόσωπο-κλειδί στη συμμαχική προπαγάνδα στην Ελλάδα, πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον Α' Π.Π. Τα συμφέροντά του είναι παράλληλα με αυτά της Γαλλίας και της Βρετανίας στην περιοχή, και έτσι οι συμμαχικές κυβερνήσεις συνεργάζονται μαζί του, καθώς τους προσφέρει μια έμμεση κάλυψη των μεθοδεύσεών τους. Το 1915, οι τότε πρωθυπουργοί Βρετανίας και Γαλλίας, Lloyd George και Α. Briand, αναθέτουν στον Ζαχάρωφ την οργάνωση της φιλοσυμμαχικής προπαγάνδας στην Ελλάδα, δίνοντας και την απαραίτητη χρηματοδότηση. Ο Ζαχάρωφ, πράγματι, τον Φεβρουάριο του 1916 ιδρύει στην Αθήνα το δημοσιογραφικό Πρακτορείο Ραδιό (Radio-Agence telegraphique, telegrammes et informations du monde entire) και παράλληλα εξαγοράζει τη συνεργασία μεγάλων ελληνικών εφημερίδων (“Ελεύθερος Τύπος”, “Εμπρός”, “Πατρίς”, “Κήρυξ”). Η δωρεά για το Ε.Ι.Π., όμως, δείχνει ότι η εμπλοκή του Ζαχάρωφ στη συμμαχική προπαγάνδα είχε ξεκινήσει από πιο πριν. Ο Ζαχάρωφ, άλλωστε, ήταν από τους κύριους υποστηρικτές και χρηματοδότες του Βενιζέλου και των Φιλελευθέρων. Οι σχέσεις Βενιζέλου- Ζαχάρωφ ξεκινούν από την εποχή που ο Βενιζέλος ήταν -εκτός από πρωθυπουργός- υπουργός Στρατιωτικών και συνεπώς είχε άμεση σχέση με τις παραγγελίες όπλων».

Λοιπές ευεργεσίες

Το 1909 ο Ζαχάρωφ χάρισε στο Ελληνικό κράτος το μέγαρο όπου στεγάζεται η πρεσβεία του στο Παρίσι στον αριθμό 17, rue Αuguste Vacquerie στο 16ο διαμέρισμα της γαλλικής πρωτεύουσας, προκειμένου να στεγασθούν οι υπηρεσίες της καθώς και η Πρεσβευτική κατοικία. Διέθεσε μεγάλα ποσά για την ενίσχυση της εκεί ελληνορθόδοξης κοινότητος, δώρισε στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» ποσότητα ραδίου για τη θεραπεία απόρων ασθενών. Στην υπόθεση ενεπλάκησαν, ως πιθανόν αρμόδια, τρία υπουργεία Υγιεινής και Προνοίας, Δικαιοσύνης και Παιδείας. Τη λύση έδωσε ο ίδιος ο Ζαχάρωφ με επιστολή του, από το Hotel de Paris του Μόντε Κάρλο, προς τον Έλληνα πρεσβευτή στο Παρίσι N. Πολίτη, ως προς το ποιος ήταν ο αποδέκτης της αποστολής ραδίου και επιστημονικού εξοπλισμού που έφθασε στην Αθήνα με χορηγία του. Στην επιστολή του στον Έλληνα πρεσβευτή ο Ζαχάρωφ ανακοίνωσε ότι δεν έχει σημασία ποιος θα παραλάβει το ράδιο και τον εξοπλισμό, αρκεί να αξιοποιηθεί για ανακούφιση των ασθενών, και ότι δεν είχε αντίρρηση να το παραλάβει το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ακόμη διάθεσε σημαντικά ποσά για την αποκατάσταση των προσφύγων της Μικράς Ασίας και βοήθησε πολλούς Έλληνες σπουδαστές και καλλιτέχνες να σπουδάσουν το Παρίσι, χαρακτηριστικό παράδειγμα το γλύπτης Κωνσταντίνος Δημητριάδης. Επίσης, συγκαταλέγεται στους μεγάλους ευεργέτες του Οίκου Τυφλών που δημιουργήθηκε στην Καλλιθέα Αττικής. Ίδρυσε πολυκλινική για παιδιά, θεσμοθέτησε το Βραβείο Μπαλζάκ το οποίο συνοδευόταν από χρηματικό ποσό 200.000 Γαλλικά φράγκα, έκανε πολλές δωρεές στα Ταταύλα της Κωνσταντινουπόλεως όπου έζησε και μεγάλωσε ενώ χρηματοδότησε την ανάθεση αντισεισμικής μελέτης και το στήσιμο νέων κατοικιών για τους σεισμοπαθείς της Κορίνθου. Η ήττα στη Μικρά Ασία κόστισε κάποια εκατομμύρια Αγγλικές λίρες στον Ζαχάρωφ κι αυτό ήταν κάτι που το έλαβε με βαριά καρδιά. Ιδιωτικά, αναθεμάτισε το όνομα της Ελλάδος και δεν έδειξε ποτέ ξανά ενδιαφέρον για τις όποιες υποθέσεις της.

Τιμητικές διακρίσεις

Ο Βασίλειος Ζαχάρωφ, που παρασημοφορήθηκε 298 φορές από 31 χώρες, ακόμη και για την δράση του υπέρ της Ειρήνης, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο είχε την θέση του ανεπίσημου συμβούλου του Βρετανού πρωθυπουργού Τζορτζ Λόυντ. Τιμήθηκε με εκατοντάδες παράσημα και μετάλλια, μεταξύ τους:

• το παράσημο του διοικητή της της Λεγεώνας της Τιμής , στις 31 Ιουλίου 1914, ως ιδρυτής της έδρας αεροπλοΐας,
• Ιππότης του Μεγαλόσταυρου του Τάγματος του Μπαθ, στις 12 Απριλίου 1918, από την Βρετανική κυβέρνηση και τον Βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο Ε',
• το παράσημο του Τάγματος του Σταυρού του Σωτήρος, από την κυβέρνηση Βενιζέλου, της περιόδου 1917-1920,
• το παράσημο του ανώτερου ταξιάρχη (Σμήναρχος) της Λεγεώνας της Τιμής , στις 30 Ιουνίου του 1918, η υψηλότερη τιμητική διάκριση που έχει τη δυνατότητα να απονείμει ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Ρεϊμόν Πουανκαρέ,
• τον Μεγαλόσταυρο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας (Knight Grand Cross of the Order of the British Empire), το 1919, και του απονεμήθηκε ο τίτλος του Sir.

Ο Ζαχάρωφ, από τη δική του πλευρά, ίδρυσε έδρα αγγλικής φιλολογίας στη Σορβόνη και έδρα γαλλικής φιλολογίας στην Οξφόρδη, το πανεπιστήμιο της οποίας τον ανακήρυξε επίτιμο διδάκτορα του αστικού Δικαίου.

Δεκαετία του 1930

Ο Ζαχάρωφ διατηρούσε επί χρόνια σχέση με την María del Pilar de Muguiro y Beruete, δούκισσα της Villafranca de los Caballeros, που καταγόταν από μια από τις ευγενέστερες και πλουσιότερες οικογένειες της Ισπανίας της οποίας ο σύζυγος, Francisco de Borbón, Δούκας de Marchena και μέλος του ισπανικού βασιλικού οίκου, ήταν ψυχικά διαταραγμένος. Η δούκισσα τον βοήθησε στην προώθηση όπλων στη χώρα της, τον συνόδευε τα ταξίδια του, ωστόσο λόγω του καθολικού δόγματός της δεν χώρισε το δούκα της Marchena ως τον Οκτώβριο του 1923 όταν απεβίωσε και τον έθαψαν στο νεκροταφείο του πύργου Balincourt. Ο Ζαχάρωφ την παντρεύτηκε σε ηλικία 75 ετών τον Σεπτέμβριο του 1924, στο Δημαρχείο της μικρής πόλεως AronVille κοντά στο Chåteau Balincourt. Επειδή με τον καινούργιο γάμο της έχανε τον παλιό της τίτλο, ζήτησε απ’ τον Βασιλέα της Ισπανίας έναν καινούργιο και ονομάσθηκε duchesse de Villa Eranca. Η Δούκισσα δεκαοκτώ μήνες μετά τον γάμο τους πέθανε, στις 24 Φεβρουαρίου 1926, στο Hotel de Paris στο Μονακό και τάφηκε στο παρεκκλήσι του πύργου στο Balincourt. Ο Ζαχάρωφ έκτοτε αποσύρθηκε σταδιακά από τα διοικητικά συμβούλια των επιχειρήσεων του.

Εκείνη την εποχή, σχεδόν στα μέσα της δεκαετίας του 1930, το αποθεματικό του Ζαχάρωφ σε δάνεια σε φερέγγυες χώρες στην Ευρώπη έφτασε κάποιες εκατοντάδες εκατομμύρια λίρες. Διέθετε μεγάλα ακίνητα στην Ελλάδα και σε πολλές άλλες χώρες, ιδιαίτερα στη Γαλλία, καθώς και επενδύσεις σε όλο τον κόσμο, μεταξύ τους ορυχεία, σιδηρόδρομους και τράπεζες στη Νότια Αμερική, κυρίως στη Χιλή. Λέγεται επίσης ότι είχε την ιδιοκτησία της «Tabac d' Orient et d' Outremer», και μέσω αυτής το μονοπώλιο καπνού της Ανατολής, μια τουρκική εταιρεία εξορύξεων, την Balia Karaidin, και αποθηκευτικούς χώρους συλλογής σιτηρών στην Εγγύς Ανατολή. Σταδιακά εξελίχθηκε σε κυρίαρχο στο χώρου του χάλυβα, του ελαιόλαδου και επικεφαλής των ευρωπαϊκών καρτέλ πετρελαίου. Ως επικεφαλής της Anglo-Russian Oil Company, ο Zaharoff ήταν υπεύθυνος για την οργάνωση της παγκοσμίου φήμης Royal Dutch Shell Company, η οποία υποστήριξε έναν νέο ναυτικό ανταγωνισμό μεταξύ Αγγλίας και Ηνωμένων Πολιτειών. Αν και έχει πολλούς υποστηρικτές εν τούτοις δεν υπάρχουν ικανά διαθέσιμα στοιχεία που να δικαιολογούν το συμπέρασμα ότι ο Zaharoff βρισκόταν πίσω από τον περίφημο πόλεμο Shell-Standard στην Εγγύς Ανατολή και έφτασε κοντά στο να προκαλέσει ρήξη στις σχέσεις Βρετανίας και Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Είχε στην κατοχή του το 67% των μετοχών της Vickers τα κέρδη της οποίας έφτασαν στην περίοδο μιας τετραετίας στα 30.000.000 λίρες Αγγλίας ή σχεδόν εκατόν είκοσι εκατομμύρια δολάρια και το 1924 πούλησε στην Ιαπωνία εκατόν σαράντα χιλιάδες πολυβόλα και λέγεται ότι είχε υπογράψει ένα μεγάλο συμβόλαιο στη Σερβία. Στις 14 Οκτωβρίου 1927 συνταξιοδοτήθηκε με τα εγκάρδια εγκώμια των συνεργατών και τις ευχαριστίες των υπαλλήλων του.

Τελευταία χρόνια

Έζησε την τελευταία δεκαετία της ζωής του απομονωμένος, μην έχοντας πια διάθεση για ζωή, μοιράζοντας τον χρόνο του ανάμεσα στο Hôtel de Paris στο Μόντε Κάρλο -που το είχε αγοράσει το 1922 μαζί με το καζίνο- και την εξοχική του κατοικία τον Πύργο του Μπαλινκούρ (Château de Balincourt), στο Αρονβίλ κοντά στο Παρίσι, που ήταν η πρώην κατοικία του βασιλιά του Βελγίου, Λεοπόλδου Β'. Ο Ζαχάρωφ αγόρασε το κτήμα με τα κτίσματα του το 1915 όταν η βαρόνη του Βον του παραχώρησε την ιδιοκτησία του έναντι 14 εκατομμυρίων χρυσών φράγκων. Στον πύργο του Balincourt το καλοκαίρι, ο Ζαχάρωφ δεχόταν διακριτικά πολιτικούς και στρατιωτικούς ηγέτες. Μετά την αγορά του έκανε εκεί κάποια έργα τα οποία σχεδίασε ο Νικόλαος Ζάχος Έλληνας αρχιτέκτονας που ζούσε στη Γαλλία, συγκεκριμένα, στο πάρκο, μια κιονοστοιχία σε τόξο κύκλου ύψους 9 μέτρων «σχεδιασμένο κατά την ιωνική τάξη του Ερεχθείου». Στην εβδομαδιαία εφημερίδα Blanco y Negro, της 25ης Σεπτεμβρίου 1927, ο δημοσιογράφος Manuel Bueno δημοσίευσε ένα εκτενές άρθρο με τίτλο «Οι μαθητές του Κροίσου», σε επαινετικό ύφος, έκανε κριτική στους πλουσιότερους στον κόσμο. Στη λίστα περιλαμβάνονταν ο Τζον Ροκφέλερ, ο δούκας του Γουέστμινστερ, ο Άντριου Μέλον, ο Βίνσεντ Άστορ, ο Πίρπορτ Μόργκαν, ο Βάντερμπιλτ και ο Κάρνεγκι. Στην κορυφή αυτής της λίστας των εκλεκτών του χρήματος βρίσκεται ο Μπάζιλ Ζαχάροφ, ο μόνος που ο δημοσιογράφος χαρακτηρίζει αρνητικά: «...Ο πρωτοεμφανιζόμενος Μπάζιλ Ζαχάροφ, ο μεγιστάνας χωρίς χώρα, επιδεικτικός και ψυχρός...».

Στις 17 Απριλίου 1930, ο τότε ογδοντάχρονος Ζαχάρωφ, έκαψε στο τζάκι του σπιτιού του το προσωπικό του αρχείο το οποίο ήταν τόσο μεγάλο που προκάλεσε πυρκαγιά από την οποία σώθηκε την τελευταία στιγμή όπως ανέφερε η πυροσβεστική υπηρεσία του Παρισιού. Μεταξύ 2 Απριλίου 1934 και 24 Φεβρουαρίου 1936, διεξήχθησαν συνεδριάσεις στη Γερουσία των ΗΠΑ της Ειδικής Επιτροπής Διερευνήσεως της Βιομηχανίας Πυρομαχικών, υπό την προεδρία του γερουσιαστή Gerald Nye. Το έργο της επιτροπής συγκεντρώθηκε σε 40 τεράστιους τόμους και περιλαμβάνει αναλυτικές αναφορές για τις πρακτικές των πολεμικών βιομηχανιών -Vickers, Krupp, Bethlehem Steel, Schneider-Creusot, Scoda και άλλες. Στην έκθεση ο Ζαχάρωφ χαρακτηρίζεται ως «Ο πιο μεγάλος δολοφόνος που έχει γνωρίσει η ιστορία» και σύμφωνα με τις καταθέσεις μαρτύρων μόνο από την εμπλοκή στου στις υποθέσεις της Ισπανίας φέρεται να εισέπραξε προμήθειες που αγγίζουν τα 350 εκατομμύρια ευρώ σε σημερινές αξίες. Σύμφωνα με δημοσίευμα του 1934, που είδε το φως στο περιοδικό Fortune η περιουσία του ανερχόταν σε ένα δισεκατομμύριο δολάρια, σημερινή αξία περίπου 620 εκατομμύρια ευρώ.

Το τέλος του

Η Χαρίκλεια, μια από τις τρεις αδελφές του Ζαχάρωφ, πέθανε το 1928, και λίγα χρόνια αργότερα την ακολούθησε η Ζωή. Η Σεβαστή, που είχε υπηρετήσει ως νοσοκόμος στη διάρκεια του πολέμου, «η τρίτη μου και τελευταία, και σύντροφος της ζωής μου εδώ» όπως έλεγε ο ίδιος, πέθανε στα τέλη του 1932. Καμία τους δεν είχε παντρευτεί ή δημιουργήσει οικογένεια. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του αρκούσαν για τις ανάγκες του ένα αναπηρικό καροτσάκι και ένας υπηρέτης. Δεν έβλεπε κανέναν παρά μερικούς παλιούς οικείους, εκτός από την περίπτωση που η ανάγκη για συμβουλή τους έφερνε κοντά του. Μόνη του συχνή συντροφιά ήταν οι θετές (?) του κόρες και τα εννέα εγγόνια του, τα παιδιά τους και ένας εγγονός του από την οικογένεια Αντωνιάδη, μόνιμος κάτοικος Γαλλίας. Ως το τέλος της ζωής του ο Ζαχάρωφ δεν αναφέρθηκε στην Ελλάδα και ομολογούσε πως στην καρδιά του είναι η Γαλλία.

Στις 26 Νοεμβρίου 1936, ο Ζαχάρωφ έκανε τη συνηθισμένη βόλτα του και δείπνησε με την κόρη του την Angèle. Πέθανε, βράδυ Πέμπτης προς το ξημέρωμα της Παρασκευής, στο μπάνιο του διαμερίσματος του στο Hotel de Paris του Μόντε Κάρλο την ώρα που ο υπηρέτης του ασχολούνταν με την ατομική του καθαριότητα. Κληροδότησε όλα του τα υπάρχοντα στις υιοθετημένες κόρες του, τρία πέμπτα στην Cristina Walford και δύο πέμπτα στην María de los Angeles de Borbón y Muguiro καθώς και το κάστρο του Balincourt. Το σύνολο του προσωπικού που τον υπηρετούσε κληρονόμησε ποσό ίσο με το μισό απ’ όσα είχαν κερδίσει κατά τη διάρκεια της παροχής των υπηρεσιών τους.

Ζαχάρωφ: Γράμματα & Τέχνες

Ο Ζαχάρωφ ενίσχυσε οικονομικά τις σπουδές πολλών νέων Ελλήνων στο Παρίσι και αλλού. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του σημαντικού Έλληνα γλύπτη Κωνσταντίνου Δημητριάδη τον οποίο, όπως προκύπτει από την προσωπική αλληλογραφία του Δημητριάδη, ενίσχυσε είτε άμεσα οικονομικά είτε φέρνοντας τον σε επαφή με επιφανείς φίλους του, ο Δημητριάδης δημιούργησε την προτομή του Aristide Briand με μεσολάβηση του Ζαχάρωφ, είτε αγοράζοντας έργα του κάποια από τα οποία δώριζε σε άλλους. Σύμφωνα με εφημερίδες της εποχής το γλυπτό του Δημητριάδη που τιμήθηκε με χρυσό μετάλλιο στην Αργεντινή, το αγόρασε ο Ζαχάρωφ και το δώρισε στον πρόεδρο της Ενώσεως Μελισσοκόμων της Πικαρδίας για να τον ευχαριστήσει για τις υπηρεσίες που πρόσφερε στην Maria del Pilar Antonia Angela Patrocinio Simona de Murguito y Beruete, την ερωμένη του Ζαχάρωφ.

Ο Ζαχάρωφ στην βιβλιογραφία

Στην Ελληνική αλλά και γενικότερα στην παγκόσμια λογοτεχνία γίνεται συχνά αναφορά στο όνομα του Ζαχάρωφ και μεταξύ των έργων που αναφέρονται σ' αυτόν περιλαμβάνονται:

• «Οι αναμνήσεις μου. Ένας κόσμος που έφυγε. Κωνσταντινούπολη 1800-1920», Γεώργιος Λ. Ζαρίφης, πρωτογενής και σχεδόν αυθεντική μαρτυρία για τον Βασίλη Ζαχάρωφ και την οικογένεια του από τον εγγονό του εθνικού ευεργέτη τραπεζίτη Γεώργιο Ζαρίφη.
• «Οι παίκτες», του Βασίλη Χ. Κωνσταντίνου,
• «Φιλμ νουάρ», του Δημήτρη Στεφανάκη,
• «Τερέζα», του Φρέντυ Γερμανού,
• «Ταξίδι μέλιτος», του Μίμη Ανδρουλάκη,
• «Το κόκκινο ποτάμι», του Χάρη Τσιρκινίδη,
• «Zaharoff The Armaments King», Robert Neumann,
• «Basil Zaharoff», Tristan Gaston-Breton,
• «Le Diable parle toutes les langues», Jennifer Richard, 2021.

Comics & Κινηματογράφος

Ο μυστηριώδης βίος του Ζαχάρωφ αποτέλεσε ιστορικών μελετών και ενέπνευσε σημαντικούς δημιουργούς. Ενέπνευσε τον εθνικιστή διανοητή, συγγραφέα, σχεδιαστή, σκιτσογράφο καρτούν, συγγραφέα, σεναριογράφο και δημιουργό κόμικς, τον Ερζέ δημιουργό του δημοφιλούς ήρωα Τεν-Τεν, να πλάσει τον «Μπαζίλ Μπαζάροφ», το χαρακτήρα της αινιγματικής φιγούρας του εμπόρου όπλων της σειράς που σκιτσάρισε μια κωμική, ιστορικά αμβλυμμένη εκδοχή του άντρα που δημιούργησε εκ του μηδενός το εμπόριο όπλων σε παγκόσμια κλίμακα. Οι αναγνώστες του The Broken Ear (to 1937), αυτό ήταν το έκτο άλμπουμ με τις περιπέτειες του Tin-tin, θυμούνται τον χαρακτήρα του εμπόρου όπλων Basil Bazaroff που διέθετε κανόνια στο San Theodoros του στρατηγού Alcazar, πριν κάνει το ίδιο στον αντίπαλο χώρα,to Νουέβο Ρίκο. Stους αναγνώστες toy η αναφορά είναι ξεκάθαρη. Ο Bazaroff δεν είναι άλλος από τον επιχειρηματία Basil Zaharoff του οποίου την εμφάνιση αναπαρήγαγε ο Hergé (μουστάκι, κατσίκα, μπαστούνι, καπέλο) και παράλλαξε ελαφρώς το όνομά του.

Ο εθνικιστής συγγραφέας Τζορτζ Μπέρναρντ Σο βάσισε τον χαρακτήρα του Andrew Undershaft στο έργο του Major Barbara στο Zaharoff ο οποίος πιθανότατα χρησίμευσε ως η κύρια έμπνευση για τον φανταστικό κακό του Τζέιμς Μποντ, Ερνστ Σταύρο Μπλόφελντ, του Ίαν Φλέμινγκ. Ο συγγραφέας και κινηματογραφικός σκηνοθέτης Όρσον Γουέλς (Orson Welles), που υποστήριζε ότι ο Ζαχάροφ ήταν «ένας άθλιος χαρακτήρας», τουλάχιστον σε νεαρή ηλικία, εμπνεύστηκε απ΄ αυτόν την δημιουργία του Gregory Arkadin, ενός πλούσιου και ενοχλητικού εμπόρου όπλων, στην ταινία του 1955 Secret File αλλά και στην ταινία Πολίτης Κέιν . Το 2005 υλοποιήθηκε το ντοκιμαντέρ «Βασίλης Ζαχάρωφ, ο μυστηριώδης Έλληνας της Ευρώπης», που προβλήθηκε στο Γαλλικό Ινστιτούτο σε σενάριο και σκηνοθεσία του Άγγελου Αμπάζογλου. Το ντοκιμαντέρ επικεντρώνεται στο εμπόριο όπλων στις αρχές του 20ου αιώνα και η προβολή του έγινε σε συνεργασία με την Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση, το κανάλι της Βουλής και το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Ντοκιμαντέρ.

Μνήμη Sir Basil Zaharoff

Μύθοι ή αλήθειες της ζωής του

Οι ακριβείς λεπτομέρειες περί της καταγωγής και της εν γένει ζωής του Ζαχάρωφ καλύπτονται, κατά μεγάλο μέρος, από μυστήριο κάτι που, πιθανότερα, υπέθαλπε ο ίδιος. Σύμφωνα με μελετητές θεωρείται Ιουδαίος «Ελληνικής καταγωγής» και άλλοι εκτιμούν ότι πίσω από τον Ζαχάρωφ βρίσκονταν κλάδος της Εβραϊκής οικογένειας των Ρότσιλντ . Λέγεται ότι στα αρχεία της Σκότλαντ Γιαρντ βρίσκονται δύο πράξεις γεννήσεως του Ζαχάροφ, οι οποίες διαφέρουν στον τόπο γεννήσεως και την καταγωγή. Η πρώτη απ' αυτές είναι γραμμένη στην εβραϊκή διάλεκτο Yiddish από το ραβίνο της Οδησσού, και σε αυτήν ο Ζαχάροφ εμφανίζεται με το όνομα Manel Sahar, ενώ η δεύτερη, γραμμένη από τις οθωμανικές αρχές, πιστοποιεί ότι ο Ζαχάρωφ γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από πατέρα Ρώσο και μητέρα Ελληνίδα. Διάφορα άλλα άρθρα αναφέρουν ότι ήταν Αρμένιος ή ακόμα και Ρώσος εκ γενετής.

Στις 19 Φεβρουαρίου 1898, ο Ζαχάροφ απέκτησε τη Γαλλική υπηκοότητα με βάση ένα πιστοποιητικό που αναφέρει:

«Οι υπογράφοντες, μέλη της Ελληνικής κοινότητας της Μούγλας Τουρκίας, βεβαιώνουν στην τιμή τους ως ορθόδοξοι χριστιανοί ότι ο Ζαχαρίας Βασίλειος Ζαχάροφ, του Βασίλη και της Ελένης, γεννήθηκε στις 6 Οκτωβρίου του 1849. Βαφτίστηκε από τον παπα-Δανιήλ, ιερέα της κοινότητας, στις 8 Οκτωβρίου 1849, κατά το ορθόδοξο τυπικό. Η εκ του πατρός του γιαγιά υπήρξε η νονά του».

Όπως έγραψε ένας από τους πρώτους βιογράφους του, ο Αυστριακός Robert Neumann:

«Ζητάτε το πιστοποιητικό γεννήσεως του. Αλίμονο! πυρκαγιά κατέστρεψε τα ληξιαρχεία της εκκλησίας. Ψάχνετε για ένα έγγραφο που τον αφορά στα αρχεία του Πολεμικού Γραφείου της Βιέννης. Ο φάκελος είναι εκεί, αλλά είναι κενός. το έγγραφο εξαφανίστηκε...». 

Επιχειρηματικά χαρακτηριστικά

Ο Ζαχάρωφ πατριάρχης της διαπλοκής και οικονομικός μεγιστάνας ήταν ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους, ίσως ο πλουσιότερος, της εποχής του. Η περιουσία του περιλάμβανε μειοψηφικά και πλειοψηφικά μερίδια σε πολλές επιχειρήσεις βαριάς βιομηχανίας, όπως εταιρείες μηχανικών και ναυπηγεία, συμπεριλαμβανομένων των Vickers, Krupp και Škoda. Καθώς ήταν γνωστές ελάχιστες πληροφορίες περί της προσωπικής του ζωής ενώ ακόμη λιγότερες ήταν οι διαθέσιμες φωτογραφίες του, χαρακτηρίστηκε «άρχοντας του σκότους» και υπήρξε ο πιο μυστηριώδης άνθρωπος της Ευρώπης. Με εντυπωσιακό παρουσιαστικό, άψογους τρόπους συμπεριφοράς, άπταιστη γνώση τουλάχιστον εννέα γλωσσών, ελληνικά, τουρκικά, ρωσικά, αρμένικα, γαλλικά, αγγλικά, ισπανικά, γερμανικά και ρουμανικά, τηρούσε αυστηρά τις αρχές του που κατά τα λεγόμενα του ήταν:

• - Να μην μιλά ποτέ για τον εαυτό του,
• - Να μην διαψεύδει ποτέ και τίποτα,
• - Να μην απαντά σε κατηγορίες.

Ο Ζαχάρωφ, που φέρεται να είχε τάξει σκοπό της ζωής του τη διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, έγραψε σχεδόν τη μισή ιστορία του 20ου αιώνος, διέθετε τέσσερις υπηκοότητες οθωμανική, ελληνική, αγγλική, γαλλική -την απέκτησε το 1913, οι οποίες του εξασφάλιζαν σχεδόν απεριόριστη ελευθερία κινήσεων, διέπρεψε σε κάθε τομέα επιχειρηματικής δράσεως και αναδείχθηκε κορυφαίος τραπεζίτης, έμπορος όπλων και μεγιστάνας του τύπου. Υπήρξε αυτός που δημιούργησε το παγκόσμιο εμπόριο όπλων. Από το 1877 που ασχολήθηκε για πρώτη φορά με το εμπόριο όπλων ως και το 1936 που πέθανε, η Ευρώπη βίωσε τέσσερις πολέμους, η Κεντρική και Νότια Αμερική επτά, η Ασία επτά και η Αφρική έναν, αυτόν των Boers, δίχως να μετρούνται οι δεκάδες συρράξεις τοπικής εμβέλειας. Κοσμοπολίτης, έξυπνος και αμοραλιστής, ο Ζαχάρωφ δε θα σταματούσε μπροστά σε τίποτα για να αποκτήσει χρήματα. Ευφυής, φιλόδοξος, πετυχημένος αλλά και καιροσκόπος, μυστηριώδης και αινιγματικός, διέθετε υψηλές διασυνδέσεις στα κέντρα των αποφάσεων και παρασκηνιακά κινούσε τα νήματα στην Ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Ομιχλώδης και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, με επαρκή γλωσσομάθεια, ευγενικούς τρόπους, άψογη και επιμελημένη εμφάνιση απέκτησε υψηλές γνωριμίες και διασυνδέσεις. Σκηνοθέτησε τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο και συνομίλησε με τους πλέον ισχυρούς ηγέτες της εποχής του. Σκοτεινή φύση με οικουμενικό δίκτυο πρακτόρων, κατεύθυνε την Ιστορία της ανθρωπότητας όσον αφορά το πετρέλαιο, τις μυστικές υπηρεσίες και τους τοπικούς πολέμους. Εκτιμάται ότι μόνο στη Βρετανική Αυτοκρατορία, η οποία είχε 3.190.135 θύματα κατά τον Α' παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ζαχάρωφ διέθεσε 25.000 κανόνια, 240.000 πολυβόλα, 4.000.000 τουφέκια και 258.000 οβίδες.

Θεωρίες συνωμοσίας

Ο Ρενέ Γκενόν τοποθετεί τον Ζαχάρωφ σε ηγετική θέση στον χώρο της αντιμυήσεως, δίπλα σε ονόματα όπως του κόμη του Σαιν Ζερμαίν ή του Ροδόσταυρου σερ Φράνσις Μπέικον ενώ ο ιδρυτής της Εκκλησίας του Σατανά, Άντον Σάντορ ΛαΒέι, τον επαίνεσε ως ενσάρκωση της σατανικής αρετής που επιδόθηκε σε αυτομυστικοποίηση και ενθάρρυνε μυθικές φήμες. Μέχρι το θάνατό του δημιουργούσε ίντριγκες στα πολιτικά παρασκήνια, ιδιαίτερα εναντίον της Κοινωνία των Εθνών και των ανθρωπιστικών ιδεών του Προέδρου των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον και σε επιστολές τους, για παράδειγμα, προς τον Gustav Krupp εξέφραζε την ανησυχία του για τον ειρηνισμό που εξαπλωνόταν στην Ευρώπη. Η δράση του Μπάζιλ ως κατασκόπου στην Ιντέλλιτζενς Σέρβις, δένει θαυμάσια με τον ρόλο του δαιμονίου στον Αρμαγεδώνα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και πολλοί βιογράφοι του τον κατηγορούν ότι τροφοδότησε τον Μολώχ, τον σπουδαιότερο πολεμιστή των έκπτωτων αγγέλων, με εκατομμύρια ανθρώπινες ψυχές. Λέγεται πως είχε σωσίες σε όλες τις μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, ήταν ικανός στις μεταμφιέσεις κι ότι αυτόν είχε ως πρότυπο στο νου του ο Ίαν Φλέμινγκ για το Stavro Blofeld κι όταν έπλαθε τον χαρακτήρα του υπερκατάσκοπου Τζέιμς Μποντ. Σύμφωνα με κάποιους υπήρξε το τυπικό παράδειγμα του χαρακτηριστικού που οι Έλληνες αποκαλούν «δαιμόνιο της φυλής». Ανήκε στην κατηγορία αυτών που «δημιουργούν» ιστορικά γεγονότα κατευθύνοντας από τα παρασκήνια την πολιτική κυβερνήσεων και ρυθμίζοντας τις τύχες του κόσμου. Στους στενούς του φίλους συγκαταλέγονταν όλες οι προσωπικότητες της εποχής του στους οποίους ασκούσε ιδιαίτερη επιρροή.

Διαπλοκή & διασυνδέσεις

Ο Ζαχάρωφ αναδείχθηκε σε κορυφαίο στην τακτική των πωλήσεων καθώς ακολουθούσε την τακτική του ανταγωνισμού των εξοπλισμών. Ενδεικτικά αναφέρεται πως αφού πούλησε στην Ελλάδα υποβρύχιο τύπου Nordenfelt παρουσίασε κατόπιν την αγορά αυτή στην Τουρκία ως απειλή και πούλησε δύο, όμως απευθύνθηκε και στη Ρωσία, δημιουργώντας την εντύπωση θαλάσσιου υπερεξοπλισμού νοτίως της Μαύρης Θάλασσας, και πούλησε και σε αυτήν άλλα δύο. Στοχεύοντας στην συνεχή επέκταση και την γιγάντωση των επιχειρηματικών του δραστηριοτήτων ανέπτυξε ένα εκτεταμένο δίκτυο πληροφοριών που του επέτρεπε να εκβιάζει τους πολιτικούς ηγέτες και γενικότερα τα δημόσια πρόσωπα. Χρησιμοποιώντας σύγχρονα μέσα προπαγάνδας αναδείχθηκε ισότιμος συνομιλητής του Γάλλου πρωθυπουργού Κλεμανσό (George Clemenceau) και του Λόιντ Τζορτζ. Χρηματοδοτούσε συστηματικά τη δημιουργία και την λειτουργία εδρών σε πανεπιστήμια, όπως η ίδρυση έδρας Αεροπορίας στο Πανεπιστήμιο της Αγίας Πετρούπολης, τα οποία προωθούσαν την έρευνα για την πρόοδο της πολεμικής αεροπορίας και κάθε είδους οπλικών συστημάτων. Πούλησε όπλα σχεδόν σε κάθε γωνιά του πλανήτη που έγινε πόλεμος και αποκόμισε απίστευτο πλούτο, μέρος του οποίου διέθεσε για φιλανθρωπίες, μεταξύ τους η ανέγερση πολεμικού νοσοκομείου στην πόλη Biarritz στη νοτιοδυτική Γαλλία, και γι’ αυτό αναγνωρίζεται και ως ευεργέτης.

Με τον Ελευθέριο Βενιζέλο ήρθε σε επαφή πολύ νωρίς και για τους δύο κι έκτοτε άρχισε μαζί του πολύ στενή και εξαιρετικά επικερδή συνεργασία. Οι δυο τους αλληλοσυμπλήρωναν ο ένας τον άλλο καθώς ο Βενιζέλος είχε απόλυτη ανάγκη την οικονομική και παρασκηνιακή δύναμη του Ζαχάρωφ και ο Sir Basil είχε ανάγκη την πολιτική κάλυψη και στήριξη του Βενιζέλου στη δράση και την εμπλοκή του στα πολιτικά πράγματα της Ελλάδος. Η αγαστή συνεργασία των δύο ανδρών διακόπηκε περίπου δύο δεκαετίες μετά την πρώτη γνωριμία τους, όταν συνεπλάκησαν στο σαλόνι του ξενοδοχείου του Ζαχάρωφ στο Μόντε Κάρλο. Έκτοτε λέγεται πως δεν συναντήθηκαν ποτέ ούτε αντάλλαξαν έστω μια λέξη αν και κατοικούσαν σε διπλανά, με σχεδόν κοινή αυλή, διαμερίσματα στο ίδιο κτίριο στο κέντρο του Παρισιού. Προκειμένου να διατηρήσει τις διασυνδέσεις και να προωθήσει τους στόχους και τις επιδιώξεις του ο Ζαχάρωφ κινήθηκε μεταξύ διαφθοράς, προπαγάνδας, ευεργεσιών και χρηματισμού χρησιμοποιώντας ένα ευρύ δίκτυο πληροφοριών, δικής του εμπνεύσεως και εφαρμογής καθώς και οικονομικών συνεισφορών ακόμη και στο Γερμανικό εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα του Αδόλφου Χίτλερ, του οποίου υπήρξε από τους πλέον σημαντικούς χρηματοδότες, πεπεισμένος ότι οι Γερμανοί εθνικιστές μπορούσαν να αναχαιτίσουν τον κομμουνισμό.

Ο σχεδόν επίσημος βιογράφος του, ο Ριχάρδος Λέβινσον γράφει στον επίλογο της βιογραφίας του Ζαχάρωφ:

«...Εν τούτοις το χρήμα του δεν είναι ικανόν να αποδιώξη τας οχληράς αναμνήσεις. Η ευφυία και η οξυδέρκεια ενός ανθρώπου κατερχόμενου από την Ανατολήν έδωκαν ευκαιρίαν εις τον Ζαχάρωφ να υποτάξη ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Αλλά ώρισαν συγχρόνως και την απόστασιν, η οποία χωρίζει τον Ζαχάρωφ από την Ευρώπην αυτήν. Εχάραξαν πέριξ του ένα κύκλον απομονώσεως, από τον οποίον δεν ετόλμησε να εξέλθη και του απένειμαν τον τίτλον του «Μυστηριώδους Ευρωπαίου». Και τέλος κατέστησαν τον πλέον τυχηρόν άνθρωπον της Ευρώπης ένα γέροντα γεμάτον πικρίαν και κατάκοπον από την ζωήν».

Βιβλιογραφία

• «Σερ Μπάζιλ Ζαχάρωφφ: Ο μυστηριώδης Έλληνας που κατέκτησε την Ευρώπη», Ριχάρδος Λέβινσον, εκδόσεις «Συλλέκτης», Αθήνα, 1997
• «Ποιος και γιατί δίχασε την Ελλάδα», Κόμης Αλεσάντρο Ντε Μποσντάρι, Μετάφραση-Σχόλια-Επίλογος Κώστα Ν. Μπαρμπή, εκδόσεις «Ερωδιός»,
• «Μπαζίλ Ζαχάρωφ-Το Σύστημα Ρότσιλντ και το Εβραϊκό Φυλακτό», Βασίλης Σ. Κάρτσιος, εκδόσεις «Ερωδιός», 2018, 2η έκδοση 2020.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Μια μελέτη της διαπλοκής, πολιτικής και επιχειρηματικότητας, μέσα από την περίπτωση του Βασίλη Ζαχάρωφ Ε. Μεταξωτός, academia.edu]
• [Sir Basil Zaharoff, Agent Of Death]
• [«Μπαζίλ Ζαχάρωφ προς Ελευθέριο Βενιζέλο : Χρυσέ μου, καλώς έφθασες...» Σκιαγραφία του Βασιλείου Ζαχάρωφ]
• [Βασίλειος Ζαχάρωφ: Ο Έλληνας μεγιστάνας που «κοιμήθηκε» με την ιστορία Δημήτρης Στεφανάκης, pontosnews.gr]
• [Βασίλης Ζαχάρωφ, ένας ευπατρίδης έμπορος... όπλων! Φωτεινή Τομαή, εφημερίδα «Το Βήμα», 27 Αυγούστου 2006 (ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2023, 22:29')]
• [Basil Zaharoff I who did what in WW1? - The Merchant of Death Video, Youtube.com]
• [Βασίλειος Ζαχάρωφ. Video, youtube.com]
• [Βασίλειος Ζαχάρωφ-Ελευθέριος Βενιζέλος. Απόκρυφες όψεις periergo.com]
• [Sir Basil Zaharoff The Mystery Man Of Europe Video, Youtube.com]
• [Δημοσιεύματα για τον Βασίλειο Ζαχάρωφ.]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org