Σφαγή του Αυγερινού

Η Σφαγή του Αυγερινού αναφέρεται στην ενέδρα και την συνεπακόλουθη ομαδική δολοφονία μελών της εθνικιστικής αντιστασιακής Π.Α.Ο. [Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωσις], στις 7 Απριλίου 1943, σαράντα ημέρες μετά την ιστορική Μάχη του Φαρδύκαμπου, από μέλη των συμμοριών του κομμουνιστικού Ε.Α.Μ./Ε.Λ.Α.Σ., στο χωριό Αυγερινός της επαρχίας Βοΐου, ένα από τα κεφαλοχώρια της περιοχής και το μεγαλύτερο μετά το Τσοτύλι και τον Πεντάλοφο, του νομού Κοζάνης. Την 8η Απριλίου και τις ημέρες που ακολούθησαν δολοφονήθηκαν σχεδόν τριάντα στελέχη της Π.Α.Ο., οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της Μάχης στον Φαρδύκαμπο.

Μνημείο σφαγής Αυγερινού

Γενικό πλαίσιο

Την 15η Μαΐου 1941 ιδρύθηκε στην Θεσσαλονίκη η Επιτροπή Εθνικής Απελευθερώσεως «Ελευθερία» από τον απότακτο Συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό ο οποίος για το σκοπό αυτό συνεργάστηκε και με μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος. Στις αρχές του καλοκαιριού του 1941 δημιουργήθηκε, από την κυβέρνηση του εθνικιστή στρατηγού-τότε πρωθυπουργού Γεωργίου Τσολάκογλου, η Γενική Επιθεώρησις Νομαρχιών με έδρα την Θεσσαλονίκη, ως κλάδος της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας, με επικεφαλής τον εθνικιστή συνταγματάρχη Αθανάσιο Χρυσοχόου. Η υπηρεσία αυτή είχε ως καθήκον και έργο της να συγκεντρώνει τις αναφορές των κατά τόπους Διοικήσεων της Χωροφυλακής και των Νομαρχιών, την παρακολούθηση της εχθρικής και με επεκτατικές βλέψεις προπαγάνδας, αλλά και την αποστολή επίσημων εγκυκλίων και προκηρύξεων με θεωρητικές οδηγίες αντιδράσεως στη Βουλγαρική και Ρουμανική προπαγάνδα.

Στις 10 Ιουλίου του ίδιου χρόνου από αξιωματικούς που υπηρετούσαν στη Γενική επιθεώρηση Νομαρχιών δημιουργήθηκε η Εθνική αντιστασιακή οργάνωση Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος [Υ.Β.Ε.]. Ιδρυτές της ήταν οι αξιωματικοί, Ταγματάρχες Ιωάννης Παπαθανασίου, Ευάγγελος Δόρτας, Θωμάς Μπάρμπας και ο λοχαγός Αναστάσιος Σακελλαρίδης και τα μέλη της ήταν σχεδόν αποκλειστικά αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, με σκοπό την αποτροπή απασπάσεως εδαφών από την Ελληνική επικράτεια. Η οργάνωση δεν υποστηρίζει -αρχικά- την ένοπλη δράση όμως τα μέλη της συμβάλλουν στο διαφωτισμό και στην αντιμετώπιση της Βουλγαρικής προπαγάνδας, φροντίζουν για τη φυγάδευση Ελλήνων ή Βρετανών που βρίσκονται εγκλωβισμένοι στην κατεχόμενη Ελλάδα και αποστέλλουν κάθε πληροφορία που διαθέτουν στην εξόριστη κυβέρνηση και το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής.

Υ.Β.Ε.-Ε.Κ.Α. / Π.Α.Ο.

Η Υ.Β.Ε./Ε.Κ.Α. μετονομάστηκε σε Πανελλήνια Απελευθερωτική Οργάνωση [Π.Α.Ο.] το καλοκαίρι του 1942 και με βεβαιότητα πριν τις αρχές του χειμώνα εκείνου του έτους . Η «Εθνική Κοινωνική Άμυνα» , που τα κομμουνιστικά έντυπα μέσα άλλαξαν το όνομα της σε «Ένωσις Κοινωνικής Αμύνης», έτσι ώστε το επίθετο εθνικός να ανήκει μόνο στο κομμουνιστικό Ε.Α.Μ., ιδρύθηκε ως «άμεσο αποτέλεσμα της δυναμικής εμφάνισης οπλοφόρων στα όρη της περιοχής, η οποία στενοχωρούσε (διότι τους έπληττε οικονομικά) τους εμπόρους της Κοζάνης και ερέθιζε τους επαγγελματίες του πολέμου Αξιωματικούς». Πολλοί Αξιωματικοί της Υ.Β.Ε. ήταν και μέλη της Ε.Κ.Α. όπως οι Ταγματάρχες Ανδρέας Λαλόπουλος, Δημήτριος Χατζής, Λάζαρος Μάντζιος και Γεώργιος Μαρωνίδης. Η ιδιαιτερότητα που παρουσίαζε η Ε.Κ.Α. και λόγω του σκοπού της, ήταν ότι υποστηρίζονταν από τους εμπόρους της περιοχής, ενώ αναφέρονται ως συνιδρυτές οι Νικόλαος και Κωνσταντίνος Γκέκας και ο δικηγόρος Κοζάνης Αλέκος Βαζάκας. Είναι γνωστό ότι τα Εθνικιστικά τμήματα των Ταγματάρχη Παπαβασιλείου, Ταγματάρχη Μιλτιάδη Πόρτη, Υπολοχαγού Σταύρου Πόρτη, Ανθυπολοχαγού Αριστείδη Ελευθεριάδη και του Υπολοχαγού Κοσμά Μπουλογιάννη έδρασαν ως τμήματα της Εθνικής Κοινωνικής Άμυνας πριν την μετονομασία της.

Το φθινόπωρο του 1942 βολιδοσκοπήθηκαν οι διαμένοντες στο Βόιο μόνιμοι και έφεδροι αξιωματικοί και ανατέθηκε η οργάνωση του Αρχηγείου Βοΐου της Υ.Β.Ε./Π.Α.Ο. στον εν τιμητική αποστρατεία ταγματάρχη (πολεμικής διαθεσιμότητος, από τον πόλεμο της Μικράς Ασίας) Δημήτριο Παναγιωτίδη, με αρχηγούς των ομάδων τον απόστρατο Ταγματάρχη (ΠΒ) Μιλτιάδη Πόρτη από τον Πεντάλοφο, τον υπολοχαγό της Σχολής Ευελπίδων Κοσμά Μπουλογιάννη από τον Πεντάλοφο, τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Ιωάννη Τσουκνίδη από τη Ζώνη, τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Θεόδωρο Σιδηρόπουλο από τη Βροντή, τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Νικόλαο Παπαθανασίου από το Σκαλοχώρι, τον έφεδρο ανθυπολοχαγό Ιωάννη Παναγιωτόπουλο από την Ανθούσα και άλλους. Το σύνολο των ανταρτών της Π.Α.Ο. ανερχόταν σε περίπου 400 άνδρες, οι οποίοι ήταν κατανεμημένοι στα γύρω από τον Αυγερινό ορεινά χωριά. Οι αντάρτες των ομάδων αυτών δεν είχαν εξέλθει στα βουνά, αλλά ήταν ενήμεροι για τα καθήκοντά τους, είχαν παραλάβει τον ανάλογο οπλισμό και ήταν έτοιμοι να δράσουν τη στιγμή που το καλούσαν οι περιστάσεις.

Στην ευρύτερη περιοχή της Σιάτιστας η Π.Α.Ο. συγκρότησε, μέχρι το τέλος του Φεβρουαρίου 1943, τρία τμήματα.

• Στην περιοχή Πενταλόφου-Αυγερινού το τμήμα του Υπολοχαγού Κοσμά Μπουλογιάννη δυνάμεως 120 ανδρών.
• Στην περιοχή Τσοτυλίου-Νεαπόλεως το τμήμα του εφέδρου Ανθυπολοχαγού Θεόδωρου Σιδηρόπουλου δυνάμεως 150 ανδρών.
• Στην περιοχή Καστανοχωρίων το τμήμα του Ανθυπολοχαγού Στέφανου Καραμπέρη δυνάμεως 130 ανδρών. Σύμφωνα με την καταγεγραμμένη μαρτυρία του Καραμπέρη 100 άνδρες ακόμη δήλωσαν πρόθυμοι, στην δική του περιοχή, να ενισχύσουν την μονάδα του καθώς διέθεταν εμπειρία, όπλο και κάποια ποσότητα πυρομαχικών .

Το ένοπλο τμήμα της Υ.Β.Ε., ως Ελληνικός Στρατός [Ε.Σ.], ιδρύθηκε την 7η Μαρτίου 1943, αφού δέχθηκε οικονομική ενίσχυση από τους συμμάχους, με χώρο δράσεως τις υπώρειες των Πιερίων. Σύμφωνα με την αναφορά του Ταγματάρχη Θωμά Μπάρμπα προς τον Πρωθυπουργό της Ελληνικής Κυβερνήσεως στο Κάιρο την 28η Οκτωβρίου 1943, η οργάνωση έφτασε να αριθμεί περισσότερους από 1.800 μόνιμους και εφέδρους αξιωματικούς στα βουνά της Μακεδονίας, οι οποίοι είχαν μυηθεί με διαδικασίες ανάλογες αυτών της Φιλικής Εταιρείας .

Μάχη του Φαρδύκαμπου

Η μάχη της Σιάτιστας γνωστή και ως Μάχη του Φαρδύκαμπου που άρχισε στις 3 ή 4 Μαρτίου και διήρκησε ως το απόγευμα της 6ης ή της 8ης Μαρτίου του 1943 υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μάχες, πιθανώς η σημαντικότερη σελίδα της Ελληνικής Εθνικής Αντιστάσεως της περιόδου 1941-44, με τη συμμετοχή 500 ανδρών της εθνικιστικής αντιστασιακής οργανώσεως Π.Α.Ο./ Y.B.E. και 100 περίπου ΕΛΑΣιτών εναντίον ενός ολοκλήρου Τάγματος των Ιταλικών δυνάμεων Κατοχής της Ελλάδος, με νικηφόρο αποτέλεσμα για τις Ελληνικές Εθνικές δυνάμεις. Τη μάχη αυτή την αποκάλεσαν «στρατιωτικό παράδοξο» και «θαύμα» για το απρόσμενη μαζικότητα της συμμετοχής των απλών πολιτών και το αποτέλεσμα της ενώ άλλοι τη χαρακτήρισαν αυθόρμητο εθνικιστικό κίνημα του λαού της περιοχής. Σύμφωνα με τον Τέως Δ/ντή της Μανουσείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης και λαογράφο της Σιάτιστας Γεώργιο Μ. Μπόντα: «Η μάχη της Σιάτιστας και οι πρωταγωνιστές της είναι βέβαιο ότι έσωσαν την πόλη μας από την βέβαιη καταστροφή, μιας και ο σκοπός των εκ Γρεβενών πορευομένων Ιταλικών στρατευμάτων ήταν να την κάψουν ολοσχερώς» .

Σφαγή του Αυγερινού

ΕΑΜ/ΕΛΑΣ: Διαπιστώσεις & στόχοι

Τις μέρες που ακολούθησαν τη Μάχη του Φαρδύκαμπου, το επιτυχές αποτέλεσμα της οποίας οφείλονταν σε απόλυτο βαθμό στις δυνάμεις των εθνικιστών ανταρτών, το γόητρο των Αξιωματικών της Π.Α.Ο. είχε ανέβει στα ύψη. Οι επικεφαλής των συμμοριών του κομμουνιστικού ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, που επισήμως δεν συμμετείχαν στην μάχη, βεβαιώθηκαν ότι στην περιοχή του Βοΐου οι δυνάμεις της Π.Α.Ο., ήταν καλά οργανωμένες, αξιόμαχες και αποφασισμένες. Είναι αληθές ότι περίπου εκατό αντάρτες των συμμοριών του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ οι οποίοι έπραξαν κατά συνείδηση, πολέμησαν στο πλευρό των εθνικιστών αναρτών της Π.Α.Ο. υπό τις διαταγές του Ταγματάρχου Πολεμικής Διοαθεσιμότητος Ιωάννη Κοντονάση που διηύθυνε τη μάχη. Με αφορμή την διαπίστωση αυτή η κομμουνιστική ηγεσία του ΕΑΜ Δυτικής Μακεδονίας, ενεργοποίησε τις κομμουνιστικές συμμορίες που βρίσκονταν νοτιότερα, Σέρβια, Αιανή, Γρεβενά, με δύο στόχους:

• Να αλλοιώσει την εικόνα που σχετικά με το σε ποια οργάνωση Αντιστάσεως οφείλεται η επιτυχία στον Φαρδύκαμπο και να ενεργοποιήσει τις κομμουνιστικές συμμορίες προκειμένου να εμποδίσουν τις Ιταλικές ενισχύσεις από Θεσσαλία που έρχονταν στην περιοχή για αντίποινα, ενώ για τον ίδιο λόγο κινητοποιώντας και τις συμμορίες που βρίσκονταν στις περιοχές Καστοριάς και Άργους Ορεστικού.
  
• Να πετύχει όσο το δυνατόν συντομότερα την ενσωμάτωση ή εν ανάγκη την εξόντωση των δυνάμεων της Π.Α.Ο. στην περιοχή, εξουδετερώνοντας του επικεφαλής των τμημάτων της, στην συντριπτική τους πλειοψηφία μόνιμοι Αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού, με κάθε θεμιτό ή αθέμιτο μέσο, ώστε να ελέγξει την περιοχή του Βοΐου, στρατηγικό σημείο και σημαντική γέφυρα επικοινωνίας μεταξύ Γράμμου και Βίτσι. Απώτερος στόχος της ηγεσίας των συμμοριτών ήταν να δημιουργήσει μια ασφαλή και απρόσιτη βάση επιχειρήσεων με δυνατότητες διαφυγής προς Αλβανία κυρίως, για την περίπτωση ήττας.

Προσπάθειες επιβολής κομμουνιστοσυμμοριών

Η ηγεσία των συμμοριών του κομμουνιστικού ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ξεκίνησε την προσπάθεια για την κυριαρχική επιβολή των απόψεων και των δυνάμεων της στηριζόμενη στην αρχή «Ή μεθ’ ημών, ή καθ’ ημών». Αρχικά προσπάθησε να προσεταιριστεί τους επικεφαλής διάφορων μικρών εθνικιστικών ανταρτικών σχηματισμών προτάσσοντας την ανάγκη συνενώσεως των δυνάμεων, πάντοτε όμως υπό την ηγεσία και τον πολύπλευρο έλεγχο της κομμουνιστικής αριστεράς, ενώ παράλληλα επιχείρησε να συλλάβει μεμονωμένους επικεφαλής τμημάτων και απέτυχε λόγω των υποψιών που προκαλούσε. Ως εναλλακτικό σχέδιο επέλεξε και πρότεινε τη διενέργεια συσκέψεως των επικεφαλής και των δύο πλευρών στο Τσοτύλι. Στην κωμόπολη αυτή, την Πέμπτη 1η Απριλίου 1943, προγραμματίστηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν από πλευράς του ΕΛΑΣ, ο Λάζαρος Ζησιάδης (σλαβόφωνος με το όνομα Τερπόφσκι), ο Χρυσαφόπουλος, ο Δημήτριος Κυρατζόπουλος (γνωστός ως καπετάν Φωτεινός) και αρκετά άλλα κατώτερα στελέχη του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, ενώ από πλευράς της Π.Α.Ο. πήραν μέρος οι Ταγματάρχες Πολεμικής Διαθεσιμότητος Μιλτιάδης Πόρτης, Λάζαρος Μάντζιος, Ιωάννης Κοντονάσης και Δημήτριος Παναγιωτίδης, ο Υπολοχαγός Κοσμάς Μπουλογιάννης, Αρχηγός της Τάξεως Σ.Σ.Ε./1938, ο Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καραμπέρης, της Τάξεως Σ.Σ.Ε./1942 και ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Θεόδωρος Σιδηρόπουλος.

Η σύσκεψη αποτελούσε πρόσχημα για μία ακόμη παγίδα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, προκειμένου να συλλάβουν την ηγεσία τμημάτων της ΠΑΟ και εν συνεχεία να ενσωματώσουν τα τμήματα της στον ΕΛΑΣ, λόγος για τον οποίο είχαν εκ των προτέρων κυκλώσει τον χώρο της συσκέψεως. Ορισμένοι από τους επικεφαλής τμημάτων της Π.Α.Ο. όμως (Μπουλογιάννης, Στέφανος Καραμπέρης και Σιδηρόπουλος), έχοντας γνώση της ατιμίας και των κακόβουλων προθέσεων που χαρακτήριζε την ηγεσία των κομμουνιστικών συμμοριών, είχαν φροντίσει την ευρύτερη κύκλωση του Τσοτυλίου. Έτσι μόλις οι συμμορίτες του ΕΛΑΣ προσπάθησαν να εφαρμόσουν το σχέδιό τους, ο Υπολοχαγός Κοσμάς Μπουλογιάννης τους ενημέρωσε ότι είναι ευρύτερα κυκλωμένοι και πως αν αποπειραθούν την υλοποίηση του, θα προκληθεί αιματοχυσία. Οι πρωτοκαπετάνιοι του Ε.Λ.Α.Σ. εκφράστηκαν με απαξιωτικό τρόπο κατά των Αξιωματικών λέγοντάς: «..και τώρα οι κύριοι Ταγματάρχαι να αποχωρήσουν». Η διατύπωση προκάλεσε την άμεση αντίδραση των τελευταίων και την ενημέρωση των ΕΛΑΣιτών πως γύρω απ’ τον τόπο συσκέψεως ήταν εγκατεστημένα τμήματα της Π.Α.Ο. έτοιμα για κάθε ενδεχόμενο, οι ΕΛΑΣίτες ανέκρουσαν και μπροστά στην αποκάλυψη του απώτερου σχεδίου της η ηγεσία των συμμοριτών του Ε.Λ.Α.Σ. επιχείρησε να δικαιολογήσει την πράξη της. Τελικά η σύσκεψη έληξε με αόριστες υποσχέσεις περί μελλοντικής συνεργασίας και αυστηρό καθορισμό περιοχών ευθύνης.

Σύλληψη στελεχών Π.Α.Ο.

Στις 4 Απριλίου 1943 οι κομμουνιστοσυμμορίτες, υπό τους Σκοτίδα, Φωτεινό, Λιάκο και Αρριανό, με 100-150 αντάρτες, συνέλαβαν αιφνιδιαστικά τους Ταγματάρχες της Π.Α.Ο. Μιλτιάδη Πόρτη, συνελήφθη στον Πεντάλοφο Κοζάνης, και Λάζαρο Μάντζιο, συνελήφθη στον Κρόκο Κοζάνης, καθώς και 5 άνδρες που είχαν μαζί τους. Ο Ταγματάρχης Πόρτης προοριζόταν για αρχηγός του υπό ίδρυση Αρχηγείου επαρχίας Βοΐου. Η σύλληψη τους έγινε γνωστή την Δευτέρα 5 Απριλίου 1943 στους λοιπούς επικεφαλής της Π.Α.Ο. με αγγελιαφόρους που απέστειλε από το Τσοτύλι, ο Υπολοχαγός Κοσμάς Μπουλογιάννης, ο οποίος ζήτησε να έχουν συγκεντρωθεί όλες οι ομάδες και τα στελέχη, στο χωριό Βροντή μέχρι το πρωί της Τρίτης 6 Απριλίου 1943.

Εγκατάσταση στον Αυγερινό

Τις πρώτες πρωινές ώρες της 7ης Απριλίου του 1943 οι ομάδες της Π.Α.Ο. του Βοΐου, πλην αυτής του Εφέδρου Υπολοχαγού Κιουρτσουδάκη, η οποία παρέμενε στην ευρύτερη περιοχή Νεστορίου με 150 άνδρες ως ασφάλεια, συγκεντρώθηκαν στη Βροντή. Παρόντες ήταν όλοι οι επικεφαλής τμημάτων που ευρίσκοντο στο Τσοτύλι την 1η Απριλίου και σχεδόν 400 άνδρες, με 3 πολυβόλα, 8 οπλοπολυβόλα, αριθμό χειροβομβίδων και τυφέκια διαφόρων τύπων. Σημαντικό πρόβλημα αποτελούσε η έλλειψη πυρομαχικών τα οποία μετά βίας επαρκούσαν για 1-2 ημέρες αγώνος, καθώς μεγάλη ποσότητα τους είχε καταναλωθεί στη Μάχη του Φαρδυκάμπου. Οι μονάδες της ΠΑΟ στις 14:00 το μεσημέρι της ίδιας ημέρας, ξεκίνησαν με κατεύθυνση τον Αυγερινό, ο οποίος ήταν ο πλησιέστερος προς τον Πεντάλοφο κατοικημένος τόπος που ήλεγχε η Πανελλήνιος Απελευθερωτική Οργάνωσις. Ενδιάμεσα, στάθμευσαν στο χωριά Λικνάδες όπου διανυκτέρευσαν και στο χωριό Άγιοι Ανάργυροι, για λήψη διατάξεως μάχης και ασφαλή προσέγγιση και κατάληψη των υψωμάτων Αυγερινού, σε περίπτωση που είχαν προωθηθεί εκεί τμήματα του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ Πενταλόφου.

Οι δυνάμεις της ΠΑΟ έφτασαν στον Αυγερινό τις μεταμεσημβρινές ώρες της 7ης Απριλίου. Ο κύριος όγκος τους εγκαταστάθηκε στο κτίριο του εκεί Δημοτικού Σχολείου και στα υπερκείμενα υψώματα εγκαταστάθηκαν τμήματα ασφαλείας, όπως και στις εισόδους του χωριού, ώστε να διασφαλισθεί η ασφάλεια της κυρίας δυνάμεως και να υπάρξει έγκαιρη προειδοποίηση, σε περίπτωση αιφνιδιαστικής προσβολής από αντίπαλες δυνάμεις. Ο τότε Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καραμπέρης περιγράφει την κίνηση των ανταρτών προς τον Αυγερινό: «...Πράγματι κινηθήκαμε την ιδίαν ημέραν και μετά από μίαν στάσιν εις Λικνάδες και μίαν εις τους Αγίους Αναργύρους, εφθάσαμεν εις Αυγερινόν τας απογευματινάς ώρας της ιδίας ημέρας. Εις Αυγερινόν αφού ελάβαμε ορισμένα μέτρα ασφαλείας δια της καταλήψεως ζωτικών υψωμάτων, συγκεντρώσαμε τα υπόλοιπα τμήματα εις το Δημοτικόν Σχολείον του Αυγερινού δι’ ανάπαυσιν. Κλιμάκιον Αξ/κών μετέβη εις το Τηλεγραφείον του χωριού όπου υπήρχεν και τηλέφωνον δια να επικοινωνήσωμεν με τον Πεντάλοφον....» .

Από την άλλη πλευρά οι συμμορίες του κομμουνιστικού ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, κινητοποίησε όσες δυνάμεις διέθετε στην περιοχή Τσοτυλίου-Πενταλόφου και τους προώθησε στην περιοχή μεταξύ Βουχωρίνας και Πενταλόφου καθώς εκτίμηση τους ήταν πως οι δυνάμεις της Π.Α.Ο. θα επιχειρήσουν να απελευθερώσουν τους συλληφθέντες. Η δύναμη των συμμοριών, σύμφωνα με ανεξακρίβωτες εκτιμήσεις, ανερχόταν σε περίπου 500 άνδρες, που διέθεταν 6 πολυβόλα, 15 οπλοπολυβόλα, 2 όλμους, αριθμό χειροβομβίδων και εκρηκτικών και τυφέκια, οπλισμός όμως που ήταν πλέον σύγχρονος του αντιστοίχου της Π.Α.Ο. και επιπλέον οι συμμορίτες διέθεταν μεγαλύτερα αποθέματα πυρομαχικών.

Διαπραγμάτευση

Ταυτόχρονα με την εγκατάσταση της Π.Α.Ο. στο χωριό Αυγερινός, ενημερώθηκε για την ενέργεια η διοίκηση των συμμοριών του κομουνιστικού Ε.Λ.Α.Σ. στον Πεντάλοφο. Το βράδυ της ίδιας ημέρας η ηγεσία της Π.Α.Ο. δέχθηκε τηλεφωνική κλήση, από τον επικεφαλής των συμμοριτών, στο Τηλεγραφείο του χωριού, όπου είχαν συγκεντρωθεί οι επικεφαλής της αξιωματικοί. Η ηγεσία των συμμοριτών, διαπιστώνοντας τον όγκο της δυνάμεως των εθνικιστών ανταρτών, επιστράτευσε δόλο και εκμεταλλεύθηκε το πατριωτικό συναίσθημα των εθνικιστών αξιωματικών αλλά και την άγνοια τους για τις δολοφονικές προθέσεις των συμμοριών εναντίον των δυνάμεων των εθνικιστών ανταρτών καθώς στους αξιωματικούς της Π.Α.Ο. έμοιαζε αδιανόητη μια γενικευμένη επίθεση εναντίον τους. Η ηγεσία των συμμοριτών μιλώντας με τον επικεφαλής των δυνάμεων της Π.Α.Ο., Ταγματάρχη Παναγιωτίδη, του εξήγησε ότι συνέλαβαν τους Ταγματάρχες Πόρτη και Μάντζιο από παρεξήγηση και πως σκόπευαν να τους αφήσουν ελεύθερους την επομένη ημέρα, συνεπώς δεν υπήρχε ανάγκη να κινητοποιηθεί μια τόση μεγάλη δύναμη για την απελευθέρωση τους. Οι συμμορίτες διεμήνυσαν στον Παναγιωτίδη ότι πρέπει να αναληφθεί κοινή δράση εναντίον των στρατευμάτων κατοχής και τον ενημέρωσαν ότι τμήματα του Ε.Λ.Α.Σ. της περιοχής, θα πήγαιναν στον Αυγερινό, με ειρηνικό σκοπό, προκειμένου να συμφιλιωθούν με αυτά της Π.Α.Ο. και να γιορτάσουν την επικειμένη συνεργασία τους. Κάποια από τα κατώτερα στελέχη των δυνάμεων της Π.Α.Ο. πρόβαλαν αντιρρήσεις, μεταξύ τους ο Ανθυπολοχαγός Στέφανος Καραμπέρης και ο Υπολοχαγός Κοσμάς Μπουλογιάννης, καθώς δεν πίστευαν στη μεταστροφή των συμμοριτών.

Στην επικοινωνία που πραγματοποιήθηκε με τον Πεντάλοφο, ο Καραμπέρης αναφέρει ότι μίλησε ο Ταγματάρχης Παναγιωτίδης, όμως άλλη πηγή αναφέρει ότι μίλησε ο Έφεδρος Ανθυπολοχαγός Σιδηρόπουλος με τον Αριστοτέλη Χουτούρα (Αρριανό), με τον οποίον ήταν φίλοι. Στην μεταξύ τους συζήτηση ο Αρριανός διαβεβαίωσε τον Σιδηρόπουλο ότι η σύλληψη των Ταγματαρχών ήταν παρεξήγηση και αν θέλει να στείλει μια αντιπροσωπεία στον Πεντάλοφο για να διαπιστώσει τι πραγματικά συμβαίνει και να συμφιλιωθούν. Μάλιστα συνεχίζοντας την συζήτηση ο Αρριανός είπε στον Σιδηρόπουλο, «εμείς αύριο θα έρθουμε στον Αυγερινό, να ετοιμάσεις φαΐ να φάμε». Έτσι ο Ταγματάρχης Παναγιωτίδης, έχοντας και τη σύμφωνη γνώμη του Σιδηρόπουλου, επικεφαλής του τμήματος με τη μεγαλύτερη δύναμη, αποδέχθηκε την πρόταση των συμμοριτών και σε ένδειξη καλής θελήσεως και εμπιστοσύνης, διέταξε την απόσυρση των τμημάτων ασφαλείας από τα υψώματα γύρω από τον Αυγερινό. Ταυτόχρονα έδωσε εντολή στην επιμελητεία να παρασκευάσουν φασολάδα και για τους συμμορίτες και ενημέρωσε τον ιερέα, ότι την Μεγάλη Παρασκευή 9 Απριλίου στην Ακολουθία του Ακαθίστου Ύμνου, θα παρευρισκόταν όλη η δύναμη Π.Α.Ο. και Ε.Λ.Α.Σ., εις ανάμνηση αντίστοιχης λειτουργίας της Ακολουθίας στην Αγία Σοφία πριν από τη νίκη κατά των Αβάρων. Την είδηση μετέφερε στους συμμορίτες του Ε.Λ.Α.Σ. ο πατέρας Γεώργιος Πούλιος , ο ιερέας του Αυγερινού, που συνοδεύονταν από τον Λοχαγό Νικόλαο Νικολαΐδη Νικόλαο και τον Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Βασίλειο Παπαδόπουλο -ο οποίος αποδείχθηκε πράκτορας του ΕΛΑΣ. Οι τρεις τους μετέβησαν στον Πεντάλοφο, όπου συνελήφθησαν και με την απειλή περιστρόφου εξαναγκάσθηκαν να τηλεφωνήσουν στον Αυγερινό και να αναφέρουν ότι επήλθε η συμφιλίωση, ότι όλα τακτοποιήθηκαν και την επομένη έπρεπε να είναι έτοιμοι να υποδεχτούν τους Ελασίτες, για να γιορτάσουν το γεγονός. Παράλληλα, ανέφεραν ότι μαζί με τα τμήματα του ΕΛΑΣ, θα έρχονταν και οι συλληφθέντες Ταγματάρχες Πόρτης και Μάντζιος, μαζί με τους 5-6 άνδρες της ασφαλείας τους.

Επίθεση συμμοριτών

Στις 7 Απριλίου 1943, οι συμμορίτες Αρριανός και Σκοτίδας αφίχθησαν στον Πεντάλοφο με δύναμη 100 ανδρών και συνέλαβαν τους αδελφούς Πόρτη, το Μάντζιο, τον εκ Βυθού διδάσκαλο Αμάραντο, το φαρμακοποιό Τσώτση και άλλους, και τους ενέκλεισαν σε αίθουσα του δημοτικού σχολείου Πενταλόφου. Ο Τσώτσης απελευθερώθηκε με την επέμβαση του παλαιού φίλου Αθανάσιου Καρούτα, υπεύθυνου του ΕΑΜ Πενταλόφου. Ο Αμάραντος κακοποιήθηκε, διακομισθείς στο φαρμακείο Τσώτση για παροχή πρώτων βοηθειών. Ο εκ των αδελφών Πόρτη Σταύρος πηγαίνοντας στα αποχωρητήρια διέφυγε τρέχοντας προς το νεκροταφείο και την εκκλησία [ξωκκλήσι] Αγίου Κωνσταντίνου. Κατευθύνθηκε μέσω μονής Αγίου Σωτήρα (Ορμάνι) και Πανούκλας προς Επταχώρι, όπου βρισκόταν ο συμμαθητής και φίλος Γεώργιος Γιαννούλης με ομάδα ανταρτών. Ανέφερε το γεγονός και ο Γιαννούλης επικεφαλής του τμήματός του ξεκίνησε για τον Πεντάλοφο. Ειδοποιήθηκε τηλεφωνικά ο Αρριανός από τους μυημένους στο κομμουνιστικό κόμμα υπαλλήλους της υπηρεσίας επικοινωνιών (ΤΤΤ), ξεκίνησε με επιτροπή, στην οποία συμμετείχε ο ιατρός Ανδρέας Κόκκινος, προϋπάντησε το Γιαννούλη και μετά από συζήτηση ο τελευταίος επέστρεψε στο Επταχώρι.

Οι συμμορίτες, μαζί τους και ο Εφεδρικός ΕΛΑΣ αναχώρησαν, στις 05:00 το ξημέρωμα της Πέμπτης 8 Απριλίου 1943, από τον Πεντάλοφο και με γοργό βήμα έφτασαν, στις 07:00, στις νότιες παρυφές του χωριού Αυγερινός. Το τμήμα υπό τους Φωτεινό και Σκοτίδα με μια πρόχειρη αυτοψία οι επικεφαλής τους διαπίστωσαν πως τα γύρω από το χωριό υψώματα δεν είχαν καμία ομάδα ασφάλειας ή έστω στοιχειώδους προστασίας καθώς τα τμήματα της Π.Α.Ο. είχαν αποσυρθεί από τα σημεία επιτηρήσεως λίγες ώρες νωρίτερα. Σύντομα και αθόρυβα οι συμμορίες του Ε.Λ.Α.Σ. αναπτύχθηκαν περιμετρικά και σε απόσταση 300-500 μέτρα από το Σχολείο του Αυγερινού. Δέκα οπλοπολυβολητές ανέβηκαν αθέατοι στο στρατηγικής θέσεως ύψωμα κοντά στο σχολείο του Αυγερινού, ενώ οι υπόλοιποι μαζί µε τον εφεδρικό ΕΛΑΣ έπιασαν θέσεις γύρω για να αποκλείσουν τη διαφυγή. Στις 07:45 το πρωί σήμανε η σάλπιγγα για πρωϊνό προσκλητήριο και λήψη προγεύματος. Στις 08:00 κι ενώ τα τμήματα των εθνικιστών ανταρτών είχαν συγκεντρωθεί στο προαύλιο του Σχολείου του χωριού, δέχθηκαν καταιγισμό πυρών πολυβόλων και οπλοπολυβόλων από τα γύρω υψώματα. Οι άνδρες της Π.Α.Ο. έπεφταν νεκροί, βαριά τραυματισμένοι ή σακατεμένοι από τα πυρά των κομμουνιστοσυμμοριτών και όσοι μπορούσαν κατέφυγαν στο Σχολείο για να προστατευτούν από τα πυρά και να οργανώσουν την ελάχιστη υποτυπώδη άμυνα τους. Ο σκοπός τους, ο αιφνιδιασμός των ανδρών της Π.Α.Ο. είχε επιτευχθεί απόλυτα.

Στη διάρκεια της πολιορκίας του Σχολείου, οι Κοσμάς Μπουλογιάνης, Στέφανος Καραμπέρης, Θεόδωρος Σιδηρόπουλος, Βαζάκας και 4 αντάρτες, κατόρθωσαν με προτροπή του Στέφανου Καραμπέρη να διαφύγουν ακολουθώντας τη γεμάτη βλάστηση χαράδρα που ήταν ανατολικά του Σχολείου. Στην προσπάθεια τους οι Μπουλογιάννης, Βαζάκας και 3 αντάρτες, αποφάσισαν να επιστρέψουν στον Αυγερινό, όπου συνελήφθησαν. Ο Θεόδωρος Σιδηρόπουλος, ο οποίος αποτελούσε τον υπ' αριθμόν ένα στόχο των συμμοριτών λόγω της επιρροής που ασκούσε στους Πόντιους και στους τουρκόφωνους της περιοχής, και ένας αντάρτης, προσπάθησαν να κινηθούν από διαφορετικό δρομολόγιο, όμως έγιναν αντιληπτοί από τους συμμορίτες και υπέκυψαν στα άμεσα πυρά που δέχθηκαν. Ο Στέφανος Καραμπέρης και ένας αντάρτης από τους Αγίους Αναργύρους που είναι το πλησιέστερο από βορρά χωριό προς τον Αυγερινό, κατόρθωσαν να διαφύγουν καθώς ήταν άριστοι γνώστες της περιοχής.

Μαρτυρία Στέφανου Καραμπέρη

Γράφει σχετικά με τα γεγονότα ο αυτόπτης μάρτυρας Καραμπέρης: «...Το επόμενο πρωί με την έγερση του τμήματος την 8ην πρωινήν της ιδίας ημέρας, εσήμανεν η σάλπιγγα προσκλητήριον δια την συγκέντρωσιν των Δυνάμεών μας εις τον αυλόγυρον του Σχολείου αφ’ ενός δια το πρωινόν προσκλητήριον και αναφοράν και αφ’ ετέρου δια την ενημέρωσιν πάντων επί της επιτευχθείσης συμφωνίας μετά του ΕΛΑΣ. Και εκείνην την ιεράν στιγμήν εδέχθημεν καταιγισμόν πυρών από τα γύρω υψώματα τα οποία είχεν καταλάβει ο ΕΛΑΣ κατά την διάρκειαν της νυκτός και μετά την σύμπτυξιν των ημετέρων τμημάτων… Διετάξαμεν όλους να εισέλθουν εις το Σχολείο ινά προφυλαχθούν από τα πυρά {...} Βλέποντας ότι όλα τελείωσαν και δια να αποφύγω τας περαιτέρω απωλείας, διέταξα τους εκτός του Σχολείου να βγάλουν το πιο λευκό πανί από ένα παράθυρο του Σχολείου και να παραδοθούν. Τινές εξ’ ημών κινηθήκαμε προς την παρακειμένην του Σχολείου, χαράδρα αφ’ ενός δια να προφυλαχθώμεν από τα πυρά και αφ’ ετέρω να αποφασίσωμεν δια τα περαιτέρω. Έτσι εις την χαράδραν βρεθήκαμε: ο Μπουλογιάννης, ο Σιδηρόπουλος, ο δικηγόρος Βαζάκας Αλέξανδρος κι’ εγώ. Συζητήσαμε διάφορες λύσεις. Ο Σιδηρόπουλος επρότεινεν να κινηθώμεν επί των αντερεισμάτων των οδηγούντων προς Αγ. Αναργύρους, να συγκεντρώσουμε δυνάμεις εις το χωριόν και να αντεπιτεθώμιν.

Η πρότασις του Σιδηρόπουλου απερρίφθη διότι τα αντερείσματα που είπε ήσαν εντελώς γυμνά και ευρίσκοντο υπό τα πυρά των Ελασιτών των ευρισκόμενων εις τα υψώματα αλλά και εκείνων οι οποίοι είχον εισέλθει εις τον Αυγερινόν. Ο Σιδηρόπουλος δεν ήκουσεν την συμβουλήν μας και μαζί με τον αντάρτην ακόλουθον που είχεν από το χωριό Διχείμαρον, επεχείρησεν να κινηθεί επί των αντερεισμάτων. Μόλις εξήλθεν από την χαράδραν, εις την αρχήν των αντερεισμάτων, ριπή πολυβόλου εκ της κατευθύνσεως του Αυγερινού εθέρισεν και τον Σιδηρόπουλον και τον αντάρτην. ...Μετά ταύτα εγώ επρότεινα να ακολουθήσωμεν τη χαράδρα όπου η κίνησις μας θα ήτο ασφαλής και έφ’ όσον θα γλιτώναμε να αποφασίζαμε διά τα περαιτέρω. Ο Μπουλογιάννης δεν εδέχθη την πρότασίν μου ειπών:
- «Δεν είναι λύσις αυτή. Να πάμε στο Σχολείο, να συναντήσωμε τους Αρχηγούς του ΕΛΑΣ και να τους ρωτήσουμε τί θέλουν τέλος πάντων. Στο κάτω-κάτω Έλληνες είναι δεν είναι Βούλγαροι».
Ο Βαζάκας συνεφώνησε με τον Μπουλογιάννην. Πήγαν εις τον Αυγερινόν και συνελλήφθησαν. Εγώ διαφωνήσας, ηκολούθησα την χαράδραν και κατόρθωσα να φτάσω εις τους Αγίους Αναργύρους. Ο Αυγερινός ήδη είχεν καταληφθή και οι αντάρτες μας και Αξκοί μας συνελήφθησαν. Δεν γνωρίζω πόσοι ήσαν νεκροί. Ο πρώτος νεκρός από τα πυρά των Ελασιτών ήτο ο Κώστας Μπουϊκίδης ένας λεβέντης από τους Αγίους Ανάργυρους....» .

Νεκροί-τραυματίες & αιχμάλωτοι

Οι αντάρτες και οι αξιωματικοί της Π.Α.Ο. που παρέμειναν στο σχολείο του Αυγερινού παραδόθηκαν στους συμμορίτες μετά από σχετικά μικρό χρονικό διάστημα μάταιης άμυνας. Οι κομμουνιστοληστοσυμμορίτες συνέλαβαν τους αξιωματικούς Ταγματάρχη Δημήτριο Παναγιωτίδη, Ταγματάρχη Μιλτιάδη Πόρτη, Υπολοχαγό Κοσμά Μπουλογιάννη, Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Ιωάννη Παναγιωτόπουλο, Ανθυπασπιστή Χωροφυλακής Βασίλειο Αγγελόπουλο από τη Μεσσηνία και δικηγόρο Αλέξανδρο Βαζάκα, τους οποίους κακοποίησαν φρικτά. Όλοι οι αξιωματικοί μεταφέρθηκαν στον Πεντάλοφο για ανάκριση, ενώ οι απλοί αντάρτες της Π.Α.Ο., είτε προσχώρησαν στον Ε.Λ.Α.Σ., είτε αφοπλίσθηκαν και ορισμένοι απ' αυτούς αφέθηκαν ελεύθεροι. Οι αξιωματικοί «δικάστηκαν» από το Ανταρτοδικείο Βουχωρίνας, όπου ήταν ανταρτοδίκες οι Στράτος Κέντρος -φανατικός κομμουνιστής από τη Φλώρινα γνωστός και ως «Σλόμποντας» ή Βαγγέλης- ως Πρόεδρος και οι Θωμάς Ιωαννίδης, γνωστός ως «Φίλος Γ'», Καπετάν Φωτεινός και Καπετάν Σκοτίδας, ως μέλη. Σε θάνατο καταδικάστηκαν οι Πόρτης, Μάντζιος, Μπουλογιάννης και Αγγελόπουλος, οι οποίοι εκτελέστηκαν στις 13 Απριλίου 1943. Μία ημέρα νωρίτερα, στις 12 Απριλίου 1943, συνελήφθησαν ο Έφεδρος Υπολοχαγός Κιουρτσουδάκης, στο Μελάνθιο Νεστορίου, μαζί με τον επίσης Έφεδρο Ανθυπολοχαγό Ζήση και άλλους, οι οποίοι εκτελέστηκαν στις 17 του ίδιου μήνα. Ο τραγικός απολογισμός της σφαγής των μελών της ΠΑΟ στον Αυγερινό, ήταν 29 νεκροί, 103 τραυματίες, των οποίων δεν έγινε ποτέ γνωστή η τύχη, και 256 συλληφθέντες.

Ονόματα νεκρών της Σφαγής

- Μόνιμοι Αξιωματικοί:

Λάζαρος Μάντζιος, Ταγματάρχης, δολοφονήθηκε στις 13 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου,

Μιλτιάδης Πόρτης, Ταγματάρχης (ΠΒ), δολοφονήθηκε στις 13 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου,

Κοσμάς Μπουλογιάννης, Υπολοχαγός, δολοφονήθηκε στις 13 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου,

Δημήτριος Στεφανίδης, Ανθυπολοχαγός, δολοφονήθηκε στις 13 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου,

Βασίλειος Αγγελόπουλος, Ανθυπασπιστής Χωροφυλακής, δολοφονήθηκε στις 13 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου.

- Έφεδροι Αξιωματικοί:

Θεόδωρος Σιδηρόπουλος, Έφεδρος Ανθυπολοχαγός, δολοφονήθηκε στις 8 Απριλίου 1943 με ριπή πολυβόλου λίγο μακρύτερα από το Δημοτικό Σχολείο του χωριού Αυγερινός, όπου είχαν στρατωνιστεί οι άνδρες της Π.Α.Ο.,

Κωνσταντίνος Ζήσης, Έφεδρος Ανθυπολοχαγός, δολοφονήθηκε στις 17 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου,

Άγγελος Κιουρτσιδάκης, Έφεδρος Ανθυπολοχαγός, δολοφονήθηκε στις 17 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου.

- Οπλίτες:

Κωνσταντίνος Μπουϊκίδης' από τους Αγίους Ανάργυρους Κοζάνης, δολοφονήθηκε στις 8 Απριλίου 1943 με ριπή πολυβόλου λίγο μακρύτερα από το Δημοτικό Σχολείο του χωριού Αυγερινός, όπου είχαν στρατωνιστεί οι άνδρες της Π.Α.Ο.,

Αθανάσιος Γίτσος, εργολάβος, από το Πολυκάστανο, δολοφονήθηκε στις 13 Απριλίου 1943 έξω από το νεκροταφείο στη Βουχωρίνα Βοΐου.

Πιλάτος Δεμερτζίδης του Κυριάκου.

Αντίποινα

Στις 9 Απριλίου 1943 μέλη της ΕΚΑ/ΠΑΟ συνέλαβαν στην περιοχή της Οινόης-Ιμέρων Κοζάνης στο πορθμείο του Αλιάκμονα τα στελέχη του Μακεδονικού Γραφείου του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, Σίμο Κερασίδη, Λάζαρο Ζησιάδη ή Τερπόφσκι (Σλαβομακεδόνας ακροναυπλιώτης) , Γεώργιο Μέντζα και Χρυσαφίδη, και τρεις αντάρτες του ΕΛΑΣ που τους συνόδευαν, Νίκο Κατσαντώνη, από τα Γρεβενά, Νίκο Νίτσιο, από τους Φιλιπαίους Γρεβενών και Νίκο Κατσαντώνη από τα Γρεβενά, οι οποίοι πήγαιναν σε ειδική αποστολή στα Πιέρια. Όλοι τους εκτελέστηκαν στις 14 Απριλίου. Η ευθύνη αποδόθηκε από το ΕΑΜ στον Μιχάλη Παπαδόπουλο, γνωστότερο ως «Μιχάλαγα» πρόσωπο με ισχυρή πολιτική και οικονομική εξουσία στην περιοχή της Κοζάνης. Τις επόμενες ημέρες, από φόβο για αντίποινα, αρκετοί αξιωματικοί εγκατέλειψαν την Κοζάνη. Αναφέρει ο Κυριάκος Ιορδανίδης: «Την μεθεπομένην Μεγάλην Δευτέραν 1943 όλοι οι: 1) Λαλόπουλος Ανδρέας, Αντι/ρχης, 2) Παπαβασιλείου Χρήστος Ταγ/ρχης, 3) Χατζής Δημήτριος Ταγ/ρχης, 4) Σιακαβάρας Δημήτριος Ταγ/ρχης, 5) Δρακουτός Ταγ/ρχης, 6) Μουμουζάς Ιωάννης Λοχαγός, 7) Βενιζέλος Γκάτζουρας Λοχαγός και άλλοι κατώτεροι αξιωματικοί των οποίων τα ονόματα δεν ενθυμούμαι είτε ομού είτε μεμονομένως, εγκατέλειψαν την Κοζάνην και προς ασφάλειαν των έφυγαν διά Θεσ/νίκην αφήσαντες την εθνικήν συνείδησιν της υπαίθρου έρμαιον εις χείρας των κομμουνιστών».

Μνήμη Σφαγής Αυγερινού

Η σφαγή του Αυγερινού ήταν αποτέλεσμα μιας αιφνιδιαστικής, δόλιας και εντελώς απρόκλητης επιθέσεως των κομμουνιστοσυμμοριτών του ΕΛΑΣ στην εθνική αντιστασιακή οργάνωση ΠΑΟ/ΥΒΕ (Υπερασπιστές Βορείου Ελλάδος). Οι συμμορίες του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος αφού αρχικά προσπάθησαν αρχικά να θέσουν υπό τον έλεγχο τους τα ηγετικά στελέχη της Π.Α.Ο., κάτι που δεν κατέστη δυνατό λόγω της αντιδράσεως των ιδίων των Αξιωματικών, επιχείρησε και πέτυχε να εξοντώσει ολοκληρωτικά την συγκεκριμένη οργάνωση δια της ανθρωποσφαγής του Αυγερινού. Οι περισσότεροι από τους νεκρούς και τραυματίες ήταν ήρωες του Ελληνοϊταλικού πολέμου και των Μαχών των Οχυρών και μετατράπηκαν σε θύματα του κομμουνιστικού κομματικού φανατισμού, της ιδεοληψίας, της διχαστικής ρητορικής και πολιτικής πρακτικής.

Ο Υποστράτηγος Στέφανος Καραμπέρης γράφει: «.. Έχω πικράν πείραν από τη σφαγή του Αυγερινού. Δεν πρέπει ούτε να ξεχνούμε ούτε και να παραπλανώμεθα. Εάν προσχωρήσωμεν εις τον Ε.Λ.Α.Σ. αργά ή γρήγορα θα έχομεν την ίδια τύχην εάν δεν υποκύψουμε εις τας επιταγάς του ΚΚΕ» . Τα χρόνια που ακολούθησαν κατέστη προφανές ότι από νωρίς το Κ.Κ.Ε. είχε γραμμή να εκκαθαρίσει τις ένοπλες εθνικιστικές ομάδες ώστε να απομείνει μόνη ισχυρή δύναμη στη χώρα για να ξεδιπλώσει το σχέδιο επικρατήσεως του. Στην κομμουνιστική βιβλιογραφία η σύρραξη αποδίδεται σε διαφωνίες και ανταγωνισμούς των τοπικών οπλαρχηγών. Κάποιοι μάλιστα έχουν γράψει ότι η σύγκρουση οφείλεται στο γεγονός ότι η Π.Α.Ο. συνεργαζόταν με τους κατακτητές, κάτι απολύτως ανυπόστατο, αναληθές, υποβολιμαίο και ακραία συκοφαντικό. Η Σφαγή του Αυγερινού ήταν η απαρχή της πρώτης φάσεως του συμμοριτοπολέμου που έντεχνα και σκόπιμα ονομάστηκε -από κάποιους- «ανταρτοπόλεμος». Είναι χαρακτηριστικό ότι μόλις 10-12 μέρες αργότερα, δηλαδή μόλις στα μέσα Απριλίου, εκδηλώθηκε η επίθεση των συμμοριτών του κομμουνιστικού ΕΛΑΣ εναντίον των εθνικών οργανώσεων της Πελοποννήσου, που προκάλεσε χιλιάδες εθνικιστές νεκρούς. Συνεπώς η Σφαγή του Αυγερινού μπορεί να καταγραφεί και ως η πρώτη πράξη του πολέμου των κομμουνιστικών συμμοριών κατά των εθνικών δυνάμεων με στόχο την κατάληψη της εξουσίας στην Ελλάδα αμέσως μετά την διαφαινόμενη αποχώρηση των δυνάμεων κατοχής.

Στην εποχή της Σφαγής, αλλά και πριν από αυτή, οι κάτοικοι του Αυγερινού και των γειτονικών χωριών Ανθούσης, Αγίας Τριάδος, Κοιλαδίου και Αχλαδίας παρείχαν έμπρακτη βοήθεια κυρίως στον Θεόδωρο Σιδηρόπουλο. Φανατικοί εθνικιστές, με εξαίρεση τον γιατρό Τράντα, ο οποίος όμως δεν καταγόταν από τον Αυγερινό, εκδήλωναν αντικομμουνιστικά αισθήματα γεγονός που επέσυρε την άγρυπνη προσοχή του ΙΙ Γραφείου της μεραρχίας των συμμοριών του ΕΛΑΣ στην περιοχή. Τα πέντε χωριά είχαν χαρακτηρισθεί από την κομμουνιστική προπαγάνδα ως «αντιδραστικά», και αποτελούσαν ιδιαίτερο τομέα του ΙΙ Γραφείου της. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι κάτοικοι στο χωριό Αυγερινός στις αποκαλούμενες αυτοδιοικητικές εκλογές, της 18ης Σεπτεμβρίου 1943. σχημάτισαν εκλογικό συνδυασμό εκτός του συνδυασμού του ΕΑΜ, με έμβλημα τη σημαία του Λαϊκού Κόμματος και προέβαλαν την ανάγκη άμεσης επανόδου του βασιλέως Γεωργίου Β' μετά την απελευθέρωση. Αρχηγός του συνδυασμού ήταν ο Φίλιππος Γκίνης, υπάλληλος εταιρείας εισαγωγής πετρελαίων στη Θεσσαλονίκη, που βρέθηκε στη διάρκεια της κατοχής στη γενέτειρά του. Ο συνδυασμός συγκέντρωσε στις εκλογές το 76% του συνόλου, έναντι 24% του ψηφοδελτίου των συμμοριτών. Μια εβδομάδα μετά τις εκλογές, ο Γκίνης συνελήφθη και μεταφέρθηκε στον Πεντάλοφο όπου φυλακίστηκε και η διοίκηση του χωριού, χωρίς αιτιολογία, ανατέθηκε στους αποτυχόντες συμμορίτες, ενώ πρόεδρος της Επιτροπής Αυτοδιοικήσεως διορίσθηκε ο κομμουνιστής Χαρίσης.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Η σφαγή του Αυγερινού Βοΐου Κοζάνης Δημήτριος Σ. Καραμπέρης, Αντιστράτηγος ε.α., Ιδρυτικό Μέλος ΕΠΟΚ]
• [Η μάχη του Φαρδύκαμπου και ο ύποπτος ρόλος του ΚΚΕ Βασίλης Πορπόρης, συνέντευξη Θόδωρος Χατζηγώγος, Εφημερίδα «Στόχος», φύλλα: 1054/10-02-2022 (σελίδα 6η), 1055/17-02-2022 (σελίδα 6η), 1057/24-02-2022 (σελίδα 6η).]
• [Η δράση των Αξιωματικών στη Δυτική Μακεδονία την περίοδο της Κατοχής Γεώργιος Μυλωνάς, Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία.]
• [Απάντηση του Βασιλείου Πορπόρη στον κύριο Παναγιώτη Μάνιο: «Όσα είπε και όσα… δεν είπε!» sierafm.gr]

Βιβλιογραφία & Πηγές

• [«Υποστράτηγος Στέφανος Καραμπέρης. Ένας ταπεινός και ασυμβίβαστος πατριώτης. Η αυτοβιογραφία του (1921-2008)», Αθήνα, 2021, εκδόσεις «Πελασγός»-Ιωάννης Χρ. Γιαννάκενας]
• [«Η εποποιία της Μάχης του Φαρδύκαμπου & η ιστορική της παραποίηση στο πέρασμα των χρόνων», Βασίλειος Πορπόρης, εκδόσεις «Πελασγός», Ιωάννης Γιαννάκενας, Αθήνα, Ιανουάριος 2022.]
• [«1940-1950, Πόλεμος-Κατοχή και η Εφιαλτική συνέχεια», Αθανάσιος Γκαντώνας, εκδόσεις «Πελασγός»/Ιωάννης Γιαννάκενας, Έκδοση Α', Αθήνα 2014.]
• [«Φαρδύκαμπος, Μάρτιος 1943. Μια μάχη-σταθμός: το μεγαλύτερο επίτευγμα της Εθνικής Αντίστασης», Δρ. Ιωάννης Σιάπαντας, Θεσσαλονίκη 2008.]
• [«ΠΑΟ-Πανελλήνιος Απελευθερωτική Οργάνωσις, Ιστορία και προσφορά της εις την Εθνικήν Αντίστασιν 1941-1945», Αθανάσιος Φροντιστής, Θεσσαλονίκη 1977.]
• [«Τα Γρεβενά στην Κατοχή και στο αντάρτικο. Ιστορική μελέτη δεκαετίας 1940-1950», Χρήστος Δ. Βήττος, Υποστράτηγος (ε.α.)]
• [«Η τελευταία σκηνή βίας στην Κεντρική Μακεδονία», Ιάκωβος Χονδροματίδης, περιοδικό «Patria», τεύχος 02, Ιούλιος 2007, σελίδες 32η έως και 37η.]

Διαβάστε τα λήμματα

• Μάχη του Φαρδύκαμπου
• Μάχη του Κιλκίς (1944)
• Εκτελέσεις του Φενεού
• Τάγματα Ασφαλείας
• Συμμοριοπόλεμος
• Παιδομάζωμα
• Ιωάννης Ράλλης
• Θεόδωρος Πάγκαλος
• Στυλιανός Γονατάς
• Ιωάννης Βουλπιώτης
• Βασίλειος Ντερτιλής
• Ιωάννης Πλυτζανόπουλος
• Διονύσιος Παπαδόγγονας
• Λεωνίδας Βρεττάκος
• Παναγιώτης Στούπας
• Ευάγγελος Μαγγανάς
• Πάνος Κατσαρέας
• Γιάννης Παυλάκος
• Αθανάσιος Επιτήδειος

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org