Αριστομένης Προβελέγγιος

Ο Αριστομένης Προβελέγγιος Έλληνας διδάκτορας της Φιλολογίας, πολιτικός, ποιητής, θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος και μέλος της Ακαδημίας Αθηνών , γεννήθηκε το 1850 στο χωριό Εξάμπελα στη Σίφνο και πέθανε στις 8 Απριλίου 1936, βράδυ της Μεγάλης Τετάρτης, στο νησί της Σίφνου. Τάφηκε σε ιδιωτικό χώρο στο Ναό του Αγίου Νικολάου στη Σίφνο, λίγο μακρύτερα από την κατοικία του, όπου βρίσκονται οι τάφοι της οικογένειας Προβελέγγιου.

Ήταν παντρεμένος με τη φιλότεχνη Αγλαΐα Βλάχου, κόρη του Σταύρου Βλάχου, εθνικού αγωνιστή και προκρίτου των Αθηνών. Από το γάμο τους γεννήθηκαν δύο κορίτσια, η Αικατερίνη, μετέπειτα σύζυγος του στρατηγού Γεωργίου Πετρόπουλου και η Σοφία, μετέπειτα σύζυγος του Αθανασίου Σουλιώτη-Νικολαϊδη, Μακεδονομάχου, στενού συνεργάτη του Ίωνα Δραγούμη και του Παύλου Μελά. Η Αγλαΐα Βλάχου πέθανε όταν τα κορίτσια της ήταν ανήλικα και την ανατροφή τους ανέλαβαν το ζεύγος Μανόλη και Βασιλικής Αντωνιάδη, που ήταν νονοί των κοριτσιών, ομογενείς από την Αίγυπτο και δεν είχαν δικά τους παιδιά.

Αριστομένης Προβελέγγιος

Βιογραφία

Κατάγονταν από παλιά αρχοντική οικογένεια της Σίφνου, με καταγωγή από τη Φλωρεντία της Ιταλίας, που είχε εγκατασταθεί στο νησί δύο αιώνες πριν τη γέννηση του ποιητή. Πατέρας του ήταν ο Ιωάννης Προβελέγγιος και μητέρα του η Αικατερίνη κόρη του Νικολάου Χρυσόγελου, αγωνιστή, Γερουσιαστή, δασκάλου του Γένους που διατέλεσε Γραμματέας του Ιωάννη Καποδίστρια, των οποίων ήταν το τρίτο από τα έξι παιδιά τους. Αδέλφια του ήταν Ο Χαρίλαος, ο Γεώργιος, ο Νικόλαος, η Ιουλία και η Κυριακή ή Κυριακούλα Προβελλέγιου, μετέπειτα σύζυγος του Αθανάσιου Κανακάρη-Ρούφου, που διατέλεσε δήμαρχος Πατρέων και βουλευτής Αχαΐας.

Ο Αριστομένης ολοκλήρωσε τη Βασική εκπαίδευση και παρακολούθησε τα μαθήματα του Γυμνασίου στη Σύρο και από το 1863 έως το 1869 που αποφοίτησε στο Γυμνάσιο στη συνοικία της Πλάκας στην Αθήνα, όπου μετακόμισαν οικογενειακώς. Σπούδασε από το Φθινόπωρο του 1869, στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και κατόπιν παρακολούθησε μαθήματα αρχαίας και νέας Φιλολογίας και Φιλοσοφίας στη Γερμανία, στα πανεπιστήμια του Μονάχου, της Λειψίας και της Ιένας, όπου στις 25 Ιουνίου 1880, αναγορεύτηκε και διδάκτωρ Φιλολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Έμεινε πέντε χρόνια στη Γερμανία, μαζί του και ο Αιμίλιος Βαλαωρίτης, αδελφικός του φίλος και γιος του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, διάστημα στο οποίο μελέτησε Γερμανούς ποιητές, μουσικούς και φιλοσόφους, ενώ γνωρίστηκε και με τον Λορέντζο Μαβίλη. Στο Μόναχο του έγινε πρόταση να εμφανιστεί ως ηθοποιός στο θέατρο από το διευθυντή του Βασιλικού Θεάτρου, πράγμα που δε συνέβη. Παρά τις προτροπές του φίλου του Ζαν Μορεάς να εγκατασταθεί και να δραστηριοποιηθεί στο Παρίσι, επέστρεψε στην Ελλάδα το 1881 και την περίοδο 1891-92 διατέλεσε γραμματέας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ αρνήθηκε την πρόταση των Σπύρου Λάμπρου και Νικολάου Πολίτη, να αναλάβει την έδρα της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, καθώς ήθελε να αποσυρθεί στη γενέτειρα του.

Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Σίφνο, όμως συμμετείχε ενεργά στην πνευματική ζωή της Αθήνας, όπου στενοί του φίλοι ήταν οι ποιητές Γεώργιος Σουρής, Γεώργιος Δροσίνης, Ιωάννης Γρυπάρης και ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Ασχολήθηκε με την πολιτική και από το 1899 έως το 1905 εκλέγονταν βουλευτής Κυκλάδων, με το κόμμα του Θεόδωρου Δηλιγιάννη ή Δεληγιάννη. Το 1908, μαζί του οι Μιλτιάδης Μαλακάσης, Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, Παύλος Νιρβάνας και Δημήτριος Κακλαμάνος, συμμετείχε στην επιτροπή που διοργάνωσε μια γιορτή στο Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» το 1908 για τα λογοτεχνικά εικοσιπεντάχρονα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και κατάφεραν να συγκεντρώσουν ένα χρηματικό ποσό, με σκοπό να βοηθήσουν το συγγραφέα να ξεφύγει από το οικονομικό αδιέξοδο. Υπήρξε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών από την ίδρυση της κι είναι από τα πρώτα μέλη που διορίσθηκαν με τη συντακτική πράξη συγκροτήσεως του Ιδρύματος , στη Β' Τάξη των Γραμμάτων και Καλών Τεχνών, καθώς και μέλος της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών [Ε.Σ.Η.Ε.Α.].

Διακρίσεις

Το Δεκέμβριο του 1882 η «Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία» της Ελλάδος τον ενέταξε στα τακτικά της μέλη, ενώ την ίδια τιμή του επιφύλαξε και η «Ελληνική Βιοτεχνική Εταιρεία». Το 1901, η εταιρεία «Ελληνισμός» τον εξέλεξε στα τακτικά της μέλη και στις 27 Ιανουαρίου 1911 η Μουσική Ακαδημία τον εξέλεξε παμψηφεί αντιπρόεδρο του Διοικητικού της Συμβουλίου. Στις 28 Μαΐου 1918 βραβεύτηκε με το «Εθνικόν Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών», το οποίο απονεμήθηκε για πρώτη φορά εκείνο το έτος και στις 20 Ιουνίου 1925 ο Σύνδεσμος Σιφνίων Αθηνών τον ανακήρυξε επίτιμο μέλος του. Στις 18 Νοεμβρίου 1934 γιορτάστηκαν τα γενέθλια του Αριστομένη Προβελέγγιου και του Γιαννούλη Χαλεπά από την «Λαογραφική και Ιστορική Εταιρεία Κυκλαδικού Πολιτισμού και Τέχνης» στον όμιλο «Παρνασσός», όπου του απονεμήθηκε ειδικό μετάλλιο του Υπουργείου Παιδείας.

Το τέλος του

Το σπίτι του στην Αθήνα βρίσκονταν στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Αθηνάς. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του έζησε αποσυρμένος στη γενέτειρά του, όπου ζωγράφιζε και έγραφε. Στο μοναστήρι της Παναγίας της Χρυσοπηγής έζησε για λίγο διάστημα κι έγραψε τα πιο πολλά ποιήματα και θεατρικά έργα του. Στις 14 Σεπτεμβρίου 1935 έγιναν τα αποκαλυπτήρια του ανδριάντα του, που είναι σμιλεμένος από το φίλο του γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά και τον Περοβελέγγιο προσφώνησε ο Πανεπιστημιακός καθηγητής Γεώργιος Χατζιδάκις, ενώ στην πανηγυρική τελετή εκφώνησε και ο ίδιος τον τελευταίο του λόγο. Η προτομή του βρίσκεται στο προαύλιο του Γυμνασίου-Λυκείου Σίφνου στα Εξάμπελα, όπου σώζεται το σπίτι στο οποίο έζησε.

Εργογραφία

Έγραψε λυρικά και επικολυρικά ποιήματα στην καθαρεύουσα, τα οποία δημοσίευσε σε λογοτεχνικά περιοδικά και ημερολόγια. Στη διάρκεια των σπουδών του στην Αθήνα βραβεύτηκε το 1871, στον ποιητικό διαγωνισμό του Πανεπιστημίου Αθηνών για το ποίημα «Θησεύς», το οποίο μαζί με δυο ακόμη ποιητικές συλλογές του, συναποτελούν την επικολυρική φάση της ποιήσεως του. Από το 1898 ξεκινά η δεύτερη φάση του ποιητικού του έργου, με πρώτο σταθμό τη συλλογή Παλαιά και νέα, όπου εισήγαγε μια νέα γλωσσική έκφραση, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, καθώς και μια περισσότερο λυρική θεματολογία. Το 1890 θεωρείται ως έτος ορόσημο στην αλλαγή των γλωσσικών του πεποιθήσεων καθώς τότε υπήρξε η επαφή του με το Νικόλαο Πολίτη και τον Εμμανουήλ Ροΐδη στην επιτροπή του Φιλαδέλφειου διαγωνισμού, όπου ήταν μέλος. Η ποίησή του χαρακτηρίζεται από έντονο ιδεολογικό στοιχείο, που συνδυάζεται με μουσική διάθεση, ευγένεια συναισθημάτων και μια λεπτότητα που φτάνει ως την αδυναμία. Ως το τέλος της ζωής του ταλαντεύτηκε ανάμεσα στην καθαρεύουσα και τη δημοτική γλώσσα. Η δημοτική του έχει έναν αρχαϊκό τόνο που ταιριάζει με τα άλλα του χαρακτηριστικά.

Έγραψε λογοτεχνία για παιδιά, είδος στο οποίο θεωρείται πρωτοπόρος στην Ελλάδα, δράματα και τραγωδίες, νεοκλασσικιστικής τεχνοτροπίας στην εκπνοή της Α' Αθηναϊκής Σχολής και στις αρχές της Νέας Αθηναϊκής Σχολής. Ο Κωστής Παλαμάς υποστήριξε πως στο πρόσωπό του αντικατοπτρίστηκε η μετάβαση της ελληνικής λογοτεχνίας από το γερμανικό νεοκλασικισμό στον ελληνικό πραγματισμό. Στη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων έγραψε θουρίους και πατριωτικά ποιήματα. Η σημαντική συμβολή του στη Νεοελληνική Φιλολογία αποδεικνύεται από το φημισμένο πίνακα του Γεωργίου Ροϊλού «Οι Ποιηταί» , στον οποίο συμμετέχει στην εξάδα των σημαντικών ποιητών της γενιάς του 1880, ανάμεσα στους Κωστή Παλαμά, Γεώργιο Δροσίνη, Ιωάννη Πολέμη, Γεώργιο Σουρή και Γεώργιο Στρατήγη.

Ποίηση

Μεταξύ των ποιητικών έργων του περιλαμβάνονται τα

• «Θησεύς», βραβεύτηκε το 1871, στον ποιητικό διαγωνισμό του Πανεπιστημίου Αθηνών,
• «Το μήλον της έριδος»,
• «Αδάμ και Εύα», το 1873,
• «Η μάνα Ελλάς εις τον Ποιητή», το 1881,
• «Παλαιά και νέα ποιήματα Α'» , το 1896, εκδόσεις «Βιβλιοπωλείον της Εστίας Γ.Κασδόνη».

Περιλαμβάνει τα έργα

-«Φθινοπωριναί αρμονίαι»,

-«Γερμανικαί αναμνήσεις»,

-«Σελίδες της ζωής»,

-«Νεκρολούλουδα»,

-«Θάλασσα».

• «Νέα ποιήματα», το 1916,
• «Διπλή ζωή», το 1916,
• «Εμπρός στο άπειρον», το 1926,
• «Σφιγξ και Πήγασος», το 1926,
• «Χρυσοπηγή», το 1930
• «Το Αιγαίον», το 1934.

Θεατρικά έργα

• «Κόρη της Λήμνου», το 1891,
• «Ιόλη», το 1911,
• «Προς τη νίκη προς τη δόξα», το 1913,
• «Φαίδρα», το 1916.

Το θέμα της «Φαίδρας» απασχόλησε τη Νέα Ελληνική λογοτεχνία με τη «Φαίδρα» του, τραγωδία αξιόλογη κατά το χαρακτηρισμό του Δημήτρη Σάρου.

• «Νικηφόρος Φωκάς», το 1916, τραγωδία σε πέντε πράξεις, το οποίο βραβεύτηκε το 1915 στον Αβερώφειο διαγωνισμό.

Υπόθεση της τραγωδίας είναι η δραματική ζωή του μεγάλου στρατηγού Νικηφόρου Φωκά, που μετά την ανάκτηση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς παρασύρεται από τα θέλγητρα της αυτοκράτειρας Θεοφανούς και γίνεται σύζυγος της και αυτοκράτωρ. Πείθεται όμως από το φίλο του μοναχό Αθανάσιο να παραδώσει το θρόνο στον ανήλικο διάδοχο του Ρωμανού Βασίλειο Β', τον κατόπιν ένδοξο Βουλγαροκτόνο, και να αποσυρθεί στο Άγον Όρος. Δυστυχώς δεν προφταίνει να εκτελέσει την απόφαση του, γιατί δολοφονείται από τον Ιωάννη Τσιμισκή.

• «Ρήγας» , το 1920,
• «Η Επιστροφή του ασώτου», το 1925,
• «Το δίλημμα», το 1916,
• «Ιφιγένεια εν Αυλίδι· Τραγωδία εις πράξεις τέσσαρας», το 1936.

Μεταφράσεις

• «Φάουστ» του Γκαίτε , το 1887, έμμετρη αριστουργηματική μετάφραση -πρώτη στην ελληνική γλώσσα- η οποία διατηρώντας όλα τα στοιχεία του πρωτοτύπου, θεωρείται ταυτόχρονα πραγματική δημιουργία και «δευτέρα γραφή».
• «Λαοκόων ή περί των ορίων της ζωγραφικής και της ποιήσεως», του Λέσσιγκ.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αριστομένης Ι. Προβελέγγιος, 1850-1936: ένας πρωτοπόρος της παιδικής λογοτεχνίας Γεώργιος Τσατσαρώνης, 2006, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
• Προβελέγγιος Αριστομένης Κέντρον Eρεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού [K.E.I.N.E.] της Ακαδημίας Αθηνών

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org