Γυάρος

Η Γυάρος γνωστή και ως Γιούρα ή Γιόρα, Αγιούρα, Ιούρα όπως αναφέρεται στα παλαιά Συριανά έγγραφα και σε κείμενα της εποχής της Βενετοκρατίας και τη βρίσκουμε, κάποιες φορές, με το μεσαιωνικό της όνομα Capra ή Capraria, είναι η πιο γνωστή βραχονησίδα του νοτίου Αιγαίου Πελάγους. Ανήκει στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Κυκλάδων και βρίσκεται μεταξύ Άνδρου, Κύθνου, Κέας [Τζιάς], Τήνου και Σύρου, απέναντι και δυτικά από το στενό θαλάσσιο πέρασμα που χωρίζει την Άνδρο από την Τήνο και βρίσκεται 8 μίλια νοτιοδυτικά της Άνδρου και 9 ναυτικά μίλια βορειοδυτικά της Σύρου. Διοικητικά, η Γυάρος ενώθηκε από το 1912 με τον Δήμο Άνω Σύρου μέχρι το 2010, οπότε και εντάχθηκε στη Δημοτική Ενότητα Άνω Σύρου, η οποία υπάγεται στον νέο Δήμο Σύρου-Ερμουπόλεως .

Γυάρος (Γεωγραφική θέση)

Γενικά στοιχεία

Η Γυάρος έχει υψόμετρο 107 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και βρίσκεται σε γεωγραφικό πλάτος 37,60755644 και γεωγραφικό μήκος 24,7262937643. Η επιφάνεια του νησιού εκτιμάται στα 17,574 τετραγωνικά χιλιόμετρα, έχει μήκος ακτογραμμής 37,05 χιλιόμετρα και περίμετρο 200 ναυτικά μίλια ενώ το έδαφος του είναι ένας ενιαίος σχιστολιθικός βράχος. Βρίσκεται στο κέντρο ενός σχεδόν κυκλικού θαλάσσιου χώρου διαμέτρου περίπου 50 χιλιομέτρων που περιβάλλεται από τις ακτές των νησιών Κέα, Εύβοια, Άνδρος, Τήνος, Σύρος και Κύθνος. Σε μικρή απόσταση από τις ακτές της Γυάρου βρίσκονται δύο βραχονησίδες έκτασης μόλις λίγων στρεμμάτων. Βορειοδυτικά του νησιού βρίσκεται η βραχονησίδα Φούης ενώ νοτιοανατολικά η βραχονησίδα Γλαρονήσι. Οι απόψεις για την προέλευση της ονομασίας της ποικίλουν καθώς πιθανόν να προέρχεται από την λέξη «γύαλον», τον κύβο, τον τετράγωνο λίθο ή σύμφωνα με άλλη άποψη προέρχεται από το «γύαλον» του Ομήρου, δηλαδή τον μισό θώρακα του οπλισμού. Στο νησί υπάρχει μια πηγή γλυκού νερού. Ανάμεσα στα μικρά ζώα της πανίδας συναντάται και το «μαύρο φίδι» της Γυάρου, το είδος Hierophis viridiflavus, που μοιάζει με δεντρογαλιά και φτάνει σε μήκος τους 60 με 80 πόντους. Σε πολύ κοντινή απόσταση από τη Γυάρο βρίσκονται δύο μικρές βραχονησίδες, ο Φούης στα ΝΔ της Γυάρου, που φιλοξενεί μέχρι και 100 φωλιές μαυροπετριτών, και το Γλαρονήσι στα νοτιοανατολικά.

Μορφολογία

Η Γυάρος είναι γεμάτη με απόκρημνες βραχώδεις ακτές και αμμώδεις παραλίες. Το σχήμα της Γυάρου είναι περίπου τριγωνικό με μια σχετικά στενή χερσόνησο πλάτους περίπου 700-800 μέτρων να προεξέχει προς δυσμάς. Ο κεντρικός υδροκρίτης (κεντρική κορυφογραμμή) του νησιού για ένα μήκος περίπου 3 km έχει διεύθυνση ΒΒΑ-ΝΝΔ. Ξεκινά από το ακρωτήριο Φουρνάκι, διέρχεται από την κορυφή Σκοτωμένος (435 μέτρα) και φθάνει στην υψηλότερη κορυφή του νησιού Προφήτης Ηλίας (στα 490 μέτρα) για να ακολουθήσει στη συνέχεια διεύθυνση περίπου Α-Δ καταλήγοντας στο δυτικότερο ακρωτήριο του νησιού, το ακρωτήριο Γαϊδουρομάνδρα. Το ανάγλυφο της είναι ιδιαίτερα τραχύ και γενικά χαρακτηρίζεται από μεγάλες μορφολογικές κλίσεις με μικρές μόνο εκτάσεις ήπιας μορφολογίας. Οι πλαγιές Β και ΒΔ εκθέσεως είναι σχετικά περισσότερο απότομες και βραχώδεις σε σχέση με τις πλαγιές Α και Ν εκθέσεως. Γεωτεκτονικά η Γυάρος ανήκει στην προ-αλπική Κυκλαδική Μάζα (ή αλλιώς Μάζα των Κυκλάδων) . Αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από μεταμορφωμένα πετρώματα και συγκεκριμένα από χλωριτικούς, μαρμαρυγιακούς και χαλαζιακούς σχιστόλιθους με ενστρώσεις μαρμάρων. Η Γυάρος είναι νησί άγονο, με χαμηλή θαμνώδη βλάστηση που αποτελείται από φρύγανα και χαμηλή ή ψηλή βλάστηση του είδους «Juniperus spp», ενώ είναι σημαντικό ενδιαίτημα για μεταναστευτικά πουλιά, φιλοξενώντας 170 ζευγάρια γερακιού «Ελεονόρα» [«Falco eleonorae»] και αετούς «Hierraetus fasciatos». Ψηλότερη κορυφή της είναι ο «Προφήτης Ηλίας», στα 490 μέτρα υψόμετρο.

Διοικητικές μεταβολές

Με Βασιλικό Διάταγμα «η επαρχία Σύρας συγκείμενη εκ της ομωνύμου νήσου και των ερημονήσων Γυάρου και λοιπών, περιέχει τους Δήμους Ερμουπόλεως και Σύρας». Το 1897 ο οικισμός Γυάρος υπάγεται, βάσει της απογραφής, στον δήμο Σύρου . Το 1912, με νέο Βασιλικό Διάταγμα η Γυάρος υπάγεται στην κοινότητα πλέον της Σύρου, ενώ με Βασιλικό Διάταγμα η κοινότητα Σύρου αναγνωρίζεται σε δήμο και το Νοέμβριο του 1949 ο δήμος Σύρου μετονομάζεται σε δήμο Άνω Σύρου. Με τον νόμο 3852/2010 ο οικισμός Γυάρος αποσπάται από τον δήμο Άνω Σύρου, που καταργείται, και προσαρτάται ως δημοτική κοινότητα στον νέο ενιαίο δήμο Σύρου-Ερμουπόλεως, ο οποίος αποτελεί και περιφερειακή ενότητα, ενώ παράλληλα διατηρείται ως ιστορική έδρα η Άνω Σύρος.

Πληθυσμός

Στο τέλος του 19ου αιώνα, κατά την απογραφή του 1896, η Γυάρος είχε πραγματικό πληθυσμό 18 κατοίκους (12 άνδρες και 6 γυναίκες). Έκτοτε ο πληθυσμός της Γυάρου είναι:

Απογραφές: 1907	(15 & 16/05) 1928	(16/10) 1940	(07/04) 1951	(19/03) 1961	(14/03) 1971	(05/04) 1981	(17/03) 1991	(18/03) 2001	(10-24/05) 2011
25 κάτοικοι (12α./13γ.)	28 κάτοικοι (19α./9γ.)	31 κάτοικοι (17α./14γ.)	7.139 κάτοικοι	244 κάτοικοι	2 κάτοικοι	0 (μηδέν ) κάτοικοι	0 (μηδέν ) κάτοικοι	0 (μηδέν ) κάτοικοι	0 (μηδέν ) κάτοικοι

Ιστορία

Αρχαιότητα

Στην αρχαιότητα στη Γυάρο λατρευόταν η θεά Αφροδίτη Μυχία (η βαθύκολπος, αυτή που δέχεται όλους τους Θεούς). Σύμφωνα με τον Όμηρο ήταν ο τόπος που ο Ποσειδώνας βούλιαξε τον Αίαντα με την τρίαινα του τιμωρώντας τον έτσι για την ασέβεια που έδειξε στους θεούς. Παράλληλα ο Αντίγονος ο Καρύστιος αναφέρει τον θανατηφόρο άχερδο -είδος αγριοαπιδιάς- που αν τον μπήξει κάποιος σε ένα δέντρο, το ξεραίνει. Σε μια περίοδο της αρχαιότητας η Γυάρος λειτούργησε ως πόλη-κράτος, όπως σχεδόν όλα τα νησιά των Κυκλάδων, το οποίο διέθετε τα νομίσματα «Γυαρίων» των Ελληνιστικών χρόνων, με το κεφάλι της Αρτέμιδας στολισμένη με ένα ελάφι και ένα στάχυ σταριού, γεγονός που καθιστά πιθανή τη λατρεία της Αφροδίτης στο νησί ενώ εξ ίσου πιθανή είναι και η απόδοση τιμών στον Περσέα. Μία επιγραφή από τη Σάμο και άλλη μία από την Παλαιόπολη της Άνδρου μιλούν για δήμο ο Γυαρίων. Η πρώτη αδιαμφισβήτητη πληροφορία αρχαιογνωστικού περιεχομένου για τη Γυάρο προέρχεται από τον Αριστοτέλη, κατά την αναφορά του Ρωμαίου ιστορικού Κλαύδιου Αιλιανού [Claudius Aelianus] του επιλεγόμενου και «Σοφιστή». Σύμφωνα με τον Αιλιανό, ο Αριστοτέλης αναφέρεται στην καταστροφική για το νησί δράση των τρωκτικών που είχαν δημιουργήσει τεράστια αποικία: «Εδώ, οι ποντικοί καταβροχθίζουν ακόμη και τη σιδηρίτιδα γη». Ακόμη, γνωστή αναφορά στο νησί είναι του Λέσβιου φιλοσόφου Θεόφραστου, τον 3ο αιώνα π.Χ., που αναφέρει ότι ερημώθηκε, όταν τα ποντίκια έδιωξαν τους κατοίκους. Τον 1ο αιώνα π.Χ., οι Ρωμαίοι συγγραφείς Μάρκος Τερέντιος Βάρρων και Πλίνιος μιλούν για «ποντίκια τεράστια, που μπορούσαν ακόμη και σίδερο να φάνε και ανάγκασαν τους κατοίκους της Γυάρου να εγκαταλείψουν το νησί τους…». Συμπερασματικά, το νησί κατοικήθηκε φαίνεται πως κατοικήθηκε για σύντομα χρονικά διαστήματα και δεν υπήρξε οργανωμένος οικισμός διότι δεν διαθέτει λιμάνι κι είναι αφιλόξενο και επικίνδυνο λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών που επικρατούν συχνά στην περιοχή. Ο Στράβωνας που πέρασε από το νησί αναφέρει την ύπαρξη σε αυτό ενός μικρού χωριού ψαράδων, που ζούσαν κυρίως από την αλιεία πορφύρας κι αναφέρει ότι οι κάτοικοι της «Θα στείλουν πρεσβευτή στον Ιούλιο Καίσαρα, στην Κόρινθο για να του ζητήσουν τη μείωση του φόρου των εκατόν πενήντα δραχμών που πρέπει να καταβάλλουν».

Ήδη από το 1870, ο Κλων Στέφανος αναγνωρίζει ότι η επιγραφή περί Αφροδίτης Μυχίας προέρχεται από τον ερειπιώνα της αρχαίας πολίχνης της Γυάρου. Πρόκειται για τον οικισμό των ψαράδων του Πλούταρχου ή εκείνον των αλιέων κοχυλιών πορφύρας του Λουκιανού. Οι αναφορές για το νησί τα επόμενα χρόνια είναι ελάχιστες. Σύμφωνα με τον επίτιμο διδάκτορα Ιστορίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Άδωνι Κύρου, που το ανέφερε σε διάλεξη που οργανώθηκε από την Εταιρεία Φίλων του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ο ίδιος εντόπισε και υπέδειξε στην Αρχαιολογική υπηρεσία κατάλοιπα και εντυπωσιακά ευρήματα της ιστορίας του νησιού. Οι αυτοψίες που διενεργήθηκαν από αρχαιολόγους της Εφορείας Κυκλάδων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Γυάρος ήταν πάντοτε άγονη με «σιδηροπυρίτιδα γη» και υπήρξε μόνον τόπος εξορίας καταδίκων κατά την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Εξ’ άλλου εντοπίστηκαν και υπολείμματα πρωτοκυκλαδικού οικισμού. Σύμφωνα με την άποψη του ιστορικού συγγραφέα Δημητρίου Πασχάλη η Γυάρος κατοικήθηκε από τους Ρωμαίους και μάλιστα πλήρωνε και φόρο ετήσιο εκ δρχ 150. Επί της νήσου σώζονται ίχνη των παλαιών οικισμών, μεταξύ των οποίων και επιγραφές. Ευρέθησαν επίσης και σώζονται νομίσματα χάλκινα τα οποία κόπηκαν μεταξύ 300-280 π.Χ. Επ’ αυτών εικονίζεται κεφαλή γυναικεία της Αρτέμιδας, καθώς και έλαφος και στάχυς σίτου με την επιγραφή «Γυαρίων». Το μοναδικό άξιο λόγου αρχαίο εύρημα της Γυάρου βρίσκεται στον όρμο Παναγιά όπου διακρίνονται ευκρινώς, τα θεμέλια ναού της Αρτέμιδος πάνω στα οποία μεταγενέστερα κτίστηκε παλαιοχριστιανική βασιλική χρονολογούμενη κατά τον 6ο αιώνα επί βυζαντινού αυτοκράτορα Τιβέριου.

17ος αιώνας & μετέπειτα

Στη Γυάρο έβρισκαν καταφύγιο πειρατές που τη χρησιμοποιούσαν σαν ορμητήριο και σώζεται πληθώρα ιστοριών με πνιγμένους σε ναυάγια, σκοτωμένους σε ρεσάλτα πειρατών, τραγικές ιστορίες που συνέβησαν στα νερά της περιοχής. Τον 17ο αιώνα είναι εγκατεστημένες στη Γυάρο 2-3 οικογένειες κτηνοτρόφων από τη Σύρο, γνωστοί ως Αγιουργιανοί, οι οποίοι, εκτός από τα κοπάδια τους, καλλιεργούν κάποιες εκτάσεις κι έχουν έτσι μια σχετική επάρκεια αγαθών. Ο Γάλλος βοτανολόγος Ζοζέφ Πιτόν ντε Τουρνεφόρ αναφέρει ότι, στη διάρκεια του ταξιδιού του, προσέγγισαν τη νήσο Γυάρο κι αντίκρισαν τρεις θεονήστικους βοσκούς από την Άνω Σύρο, που κινδύνευσαν από θάνατο λόγω της κακοκαιρίας, έπεσαν λιμασμένοι στα παξιμάδια τους και τα έφαγαν όλα. Περιπλανήθηκε στο νησί και κατάλαβε, γιατί οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες εξόριζαν εδώ τους πολιτικούς τους αντιπάλους. «Δεν υπάρχει πιο άγονος και άσχημος τόπος σε ολόκληρο το Αρχιπέλαγος. Εδώ δε φυτρώνει η συνήθης βλάστηση. Είδα μόνον μεγάλους αρουραίους, ίσως της ίδιας ράτσας µε εκείνους που ανάγκασαν τους κατοίκους του νησιού να το εγκαταλείψουν. Ορισμένοι συγγραφείς, για να περιγράψουν την αθλιότητα του μέρους, έγραψαν ότι τα τρωκτικά αυτά ήταν αναγκασμένα να ροκανίζουν ακόμη και το σίδερο, όπως το έβγαζαν από τα ορυχεία. Με τις σκέψεις αυτές, ξαπλώσαμε τη νύχτα σε μια ερειπωμένη εκκλησία, αλλά δεν µας έπαιρνε ο ύπνος, από φόβο ότι θα έρχονταν οι ποντικοί να μας φάνε τα αυτιά. Και πριν καλά καλά ξημερώσει, σαλπάραμε για την Άνδρο, για να μπορέσουμε να κοιμηθούμε λίγο στο πλοίο».

Τόπος εκτοπίσεως

Η Γυάρος πρωτοχρησιμοποιήθηκε ως τόπος εκτοπίσεως στους Ρωμαϊκούς χρόνος, όταν αυτοκράτορας στη Ρώμη ήταν ο Διοκλητιανός. Ο Τάκιτος αναφέρει ότι ο αυτοκράτορας Τιβέριος εκτόπισε εκεί τον Γάιο Σιλανό, ανθύπατο της Ασίας, στον οποίο σύντομα έδωσε χάρη, και τον Βίμπιο Σέρενο, ανθύπατο της Εκτός Ισπανίας. Επί Αυτοκράτορος Γαΐου Καλιγούλα, εκτοπίστηκε εκεί ο Φλάκκος Αουίλλιος, επίτροπος Αλεξανδρείας Αιγύπτου, ενώ επί Αυτοκράτορος Νέρωνα εκτοπίστηκε ο στωικός φιλόσοφος Μουσώνιος Ρούφος, ο οποίος ανακάλυψε μια κρήνη και επιβίωσε. Ο Ιουβενάλης στα «Σατυρικά» αναφέρει για το νησί: «Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum, si vis esse aliquid», δηλαδή «Θέλεις να 'σαι κάποιος; Τόλμα τότε κάτι άξιο να σε στείλει στη μικρή τη Γυάρο και τη φυλακή». Σύμφωνα με όσα ιστορεί ο Τάκιτος: «η νήσος Γυάρος ήτον η κυριωτάτη εκείνων, εις ας οι Ρωμαίοι έπεμπον τους πολιτικούς αυτών εξορίστους, ως μαρτυρούσι πολλά αρχαίων συγγραφέων χωρία. Κατά το 66 π.Χ. τοσούτοι διάσημοι Ρωµαίοι είχον εξοριστεί εις Γυάρον, ώστε πληθύς νέων Ελλήνων συνέρρεον ίνα ακροασθώσι, ιδίως τον Ρωμαίο φιλόσοφο Μουσώνιο Ρούφο», που είχε εξοριστεί, και έμεινε από το 65 μέχρι το 68 μ.Χ., οπότε του επετράπη να επιστρέψει στη Ρώμη. Ο μαθητής του Επίκτητος λέει: «Εάν βρεθείς στη Γυάρο, ο νους σου να μην τρέχει στη ζωή της Ρώμης. Είναι προτιμότερο να παραμένεις προσηλωμένος στην πραγματικότητα -διότι αυτός που βρίσκεται στη Γυάρο ζει σαν άνθρωπος του πνεύματος». Η Γυάρος χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εκτοπίσεως και την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Σύγχρονη ιστορία

Στη διάρκεια του 20ου αιώνος το νησί αποτέλεσε προορισμό εκτοπίσεως στελεχών, μελών και οπαδών των κομμάτων που εναλλάσσονταν στην εξουσία. Αρχικά το 1922, αμέσως μετά την Μικρασιατική καταστροφή και την επικράτηση του κινήματος Γονατά-Πλαστήρα-Φωκά, το νησί μεταβλήθηκε από την επαναστατική κυβέρνηση σε στρατόπεδο ανεπιθύμητων αξιωματικών, οπλιτών και τόπο εξορίας των πολιτικών της αντιπάλων, όπου άφησαν την τελευταία τους πνοή τρεις στρατιώτες. Το νομικό καθεστώς λειτουργίας της Γυάρου βασίστηκε στην απόφαση για εκτόπιση που είχε καθιερωθεί για πρώτη φορά κατά των ληστών, από τον Θεόδωρο Πάγκαλο με το νόμο 1925/1926, καθώς και με το νόμο 4229/1929, ο γνωστός νόμος «περί ιδιωνύμου», κυβερνήσεως του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο εκτοπισμός, πριν από την ψήφιση του «ιδιωνύμου», με εξαίρεση τη δικτατορία Πάγκαλου που εμφανίζει κάποια μαζικότητα, είναι μεμονωμένος ή ολιγομελής. Ως τόποι εξορίας από κοινού με τους ποινικούς λειτουργούν τα άγονα νησιά Σκύρος (1924) και Άη Στράτης (1928) βόρεια και στο σύμπλεγμα των Κυκλάδων, Ανάφη και Φολέγανδρος (1924), Ίος (1926), Αμοργός (1927) και Σίκινος. Η εφαρμογή του «ιδιωνύμου» βάζει, αρχές του 1930, στο χορό και τη Γαύδο. Το 1936 την περίοδο μετά την επιβολή του εθνικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου υπό τον Ιωάννη Μεταξά η Γυάρος είχε επιλεγεί ως τόπος εκτοπίσεως, όμως η υγειονομική επιτροπή που, με εντολή της κυβερνήσεως, επισκέφθηκε το νησί το έκρινε ακατάλληλο. Το 1943, μεταφέρθηκαν εκεί από τους Γερμανούς αιχμάλωτοι Ιταλοί Αξιωματικοί και στρατιώτες. Από την πρώτη μέρα της ιδρύσεως της, η Γυάρος ονομάζεται «εγκληματική φυλακή»

Γενικό πλαίσιο

Η ιδέα για την ίδρυση στρατοπέδου αποκλειστικά για τους πολιτικά ύποπτους οπλίτες κι εφέδρους στη Γυάρο ανήκε, σύμφωνα με τη μαρτυρία του στρατηγού Δημήτρη Ζαφειρόπουλου, στον τότε αρχηγό του Γ.Ε.Σ. [Γενικό Επιτελείο Στρατού] Κωνσταντίνο Βεντήρη, μετά τη γενική επιστράτευση το Φθινόπωρο του 1946 και ήδη μέσα στον ίδιο χρόνο είχαν δημιουργηθεί Πειθαρχικά Τάγματα, στα οποία συγκεντρώνονταν στρατιώτες, γνωστοί για τις αριστερές τους απόψεις, μέλη και φανατικοί υποστηρικτές του Κομμουνιστικού Κόμματος, όπως επίσης στο Λιόπεσι, την Λάρισα και το Ντουντουλάρ Θεσσαλονίκης. Στο εισηγητικό σημείωμα του Υπουργείου Στρατιωτικών, που συντάχθηκε μετά τις εκλογές της 1ης Απριλίου 1946, αναφέρεται: «Αποφασίζεται ο περιορισμός των αριστερών στρατευσίμων εις ορισμένα στρατόπεδα δια να υποστούν αποτοξίνωσιν. Όλες οι στρατιωτικές μονάδες δέον όπως εκκαθαρισθούν από αριστερίζοντες ή υπόπτους αριστερισμού».

Στα τέλη του 1946 οργανώθηκε ένας Λόχος Σκαπανέων κατά Σώμα Στρατού, οι οποίοι μετεξελίχθηκαν σε Ειδικά Τμήματα Σκαπανέων που είχαν έδρα, το Α' Τάγμα Σκαπανέων στο Λιόπεσι Αττικής και τον Δεκέμβριο του 1946 μεταφέρθηκε στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, το Β' Τάγμα Σκαπανέων αρχικά στο Λουτράκι, στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη Λάρισα και μετά στη Λαμία για να καταλήξει στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, όπου ενοποιήθηκαν με το πρώτο τάγμα, και το Γ' Τάγμα Σκαπανέων αρχικά στη Μίκρα και μετά στα Διαβατά, έξω από τη Θεσσαλονίκη. Στα Τάγματα αυτά συγκεντρώθηκαν κομμουνιστές στρατεύσιμοι, οι οποίο διατέθηκαν στην εκτέλεση διαφόρων στρατιωτικών έργων. Στις 19 Φεβρουαρίου 1947 μετά από εισήγηση του Γ.Ε.Σ. [Γενικό Επιτελείο Στρατού] προς το υπουργείο Στρατιωτικών και με στόχο να διατηρηθεί η μαχητική ικανότητα των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων που πολεμούσε τους συμμορίτες του αποκαλούμενου Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας αποφασίστηκε η δημιουργία στρατοπέδων τόσο στη Γυάρο -για τους «επικινδύνους και αμετανοήτους οπλίτας»- όσο και στη Μακρόνησο -για τους «επιδεκτικούς μεταστροφής». Την ίδια εποχή ο εθνικιστής αντιστράτηγος Δημήτριος Γιατζής διευκρίνιζε ότι η ίδρυση των στρατοπέδων αποσκοπούσε στην «περιφρούρησιν του ηθικού των μαχομένων και προφύλαξη από του Κομμουνιστικού μιάσματος». Στις αρχές του 1949 μεταφέρθηκε στη Γυάρο το Β' Τάγμα σκαπανέων από τον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης και στις 7 Απριλίου το κράτος απαλλοτρίωσε τις εκτάσεις για να κτιστούν οι Φυλακές στο νησί, ενώ τον Μάιο του 1947 αναχώρησε από το νησί το Β' Τάγμα σκαπανέων με τελικό προορισμό τη Μακρόνησο.

1947-1952

Γυάρος

Η φυλακή στη Γυάρο ιδρύθηκε από την επτακομματική κυβέρνηση του Δημητρίου Μάξιμου και λειτούργησε υπό τις επόμενες κυβερνήσεις, την βραχύβια κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη και τις διαδοχικές κυβερνήσεις του Θεμιστοκλή Σοφούλη. Στη σύνθεση της κυβερνήσεως που ίδρυσε τη Γυάρο συνυπήρξαν ο υπουργός Δικαιοσύνης Απόστολος Αλεξανδρής, παλιός συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου, δημιουργός των Ταγμάτων Ασφαλείας στη Θεσσαλία, και ως υπουργός Εσωτερικών ο Γεώργιος Παπανδρέου, πρώην πρωθυπουργός Εθνικής Ενότητος.

Στις 11 Ιουλίου 1947, διαρκούντος του συμμοριοπολέμου με απόφαση της Ελληνικής Βουλής και της κοινοβουλευτικής κυβερνήσεως υπό τον πρωθυπουργό Θεμιστοκλή Σοφούλη η Γυάρος λειτούργησε σαν τόπος εκτοπίσεως κομμουνιστών καθώς «....το Γεν. Επιτελείον Στρατού ηξίωσεν επιτακτικώς την εκκένωσιν των φυλακών δι’ ας υφίστατο κίνδυνος απελευθερώσεως των εν αυταίς κρατουμένων κομμουνιστών και εντεύθεν ενισχύσεως των δυνάμεων των κομμουνιστοσυμμοριτών... Μετά σύντομον εξέτασιν του θέματος το υπουργείον Δικαιοσύνης εδέχθη την σύστασιν και υπόδειξιν του Γ.Ε.Σ. περί μεταγωγής των άνω κρατουμένων εις Γυάρον.. ...{...}... ανέκυψεν ως εκ τούτου πρόβλημα οξύ και δύσκολον περί την μεταγωγήν των κρατουμένων εις μέρος ασφαλές και μη εκτεθειμένον εις κίνδυνον επιδρομής των αναρχικών .... » . Τον ίδιο μήνα άρχισαν να μετάγονται στη Γυάρο κομμουνιστές κρατούμενοι με πρώτους 551 κρατούμενους των φυλακών της Καλαμάτας. Ακολούθησαν οι των φυλακών Αβέρωφ από την Αθήνα, της Θεσσαλονίκης και άλλων. Σε πέντε όρμους του νησιού, η Παναγιά η Δεκάρμενη, η Αλυγαριά, του Μανόλη, του Βαβά και του Σορόκου, δημιουργήθηκαν στρατόπεδα. Στον πρώτο όρμο, το 1950 βρισκόταν 5.500 κρατούμενοι, στον δεύτερο 1.500, στον τρίτο 990 (που ήταν χαρακτηρισμένος ως ο όρμος απομονώσεως, γιατί σ' αυτόν οι κρατούμενοι θεωρούνταν «στελέχη», στον τέταρτο 2.000 και στον πέμπτο, που ιδρύθηκε στις αρχές του 1948, 300 κρατούμενοι. Εκτός από τους πολιτικούς κρατούμενους, οι Μάρτυρες του Ιεχωβά εξέτισαν ποινές εκτοπίσεως στη φυλακή της Γυάρου ως αντιρρησίες συνειδήσεως.

Στο νησί ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 1947 οι πρώτες οικοδομικές εργασίες που κατέληξαν στην ανέγερση των φυλακών, αναρρωτηρίου, επιφανείας 850 μ2 περίπου, του κτιρίου των αποθηκών, επιφανείας επίσης 850 μ2, του κτιρίου του ηλεκτρικού εργοστασίου επιφανείας 325 μ2. περίπου, κατοικιών φυλάκων και πυροβολείων ενώ έγιναν εκβραχισμοί, διαμορφώσεις εδάφους και διάνοιξη δρόμων. Στις 25 Απριλίου 1948 τοποθετήθηκε ο θεμέλιος λίθος του κτιρίου των φυλακών. Σε ρεπορτάζ Αθηναϊκής εφημερίδος της εποχής αναφέρεται ότι πρόκειται για την ανέγερση «...πρότυπων γεωργικών και βιοτεχνικών φυλακών εις την νησίδα Γιούρα», των μεγαλυτέρων και τελειοτέρων φυλακών των Βαλκανίων, κατά τα πρότυπα «ομοίου προορισμού ιδρυμάτων εις Ηνωμένας Πολιτείας, Αγγλίαν και Ιταλίαν», στις οποίες πρόκειται να μεταφερθούν 10.000 κατάδικοι. «...Βάσει του εγκριθέντος υπό του υπουργείου Δικαιοσύνης προγράμματος, πλην των κυρίως φυλακών, ανεγείρεται εκτεταμένον συγκρότημα κτιρίων, εις τα οποία θα εγκατασταθούν, το προσωπικόν των φυλακών, η διοίκησις, άλλαι επικουρικαί υπηρεσίαι, ως και νοσοκομείον, διαθέτον περί τας 100 κλίνας και ανάλογον επιστημονικόν εξοπλισμόν. Εκτός των ανωτέρω, ανεγείρεται ηλεκτρικόν εργοστάσιον, ως και εργοστάσιον βιοτεχνίας, κατασκευάζεται πλήρες οδικόν δίκτυον και λιμήν και δημιουργούνται όλαι αι τεχνικαί προϋποθέσεις δια μίαν πλήρη αγροτικήν εκμετάλλευσιν της νησίδος. Ο ρυθμός των εργασιών είναι τόσον ταχύς, ώστε εντός μίας μόνον εβδομάδος να κατασκευασθεί οδός εις μήκος 2,5 χιλιομέτρων...». Τον ίδιο μήνα του 1948 άρχισε να λειτουργεί ο φούρνος του νησιού. Το 1951, η κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα κατάργησε τη Γυάρο ως τόπο εκτοπίσεως και λίγο πριν τις εκλογές τον Οκτώβριο του 1952, η Γυάρος έκλεισε . Σύμφωνα με τον τότε Υπουργό Δικαιοσύνης Δημήτριο Παπασπύρου, μετέπειτα Πρόεδρος της Ελληνικής Βουλής με το κόμμα «Νέα Δημοκρατία», στο νησί εκείνη την περίοδο υπήρχαν 5.426 εκτοπισμένοι ενώ συνολικά από το νησί πέρασαν, μεταξύ 1947 και 1952, περί τους 18.000 εκτοπισμένοι κομμουνιστές. Απ' αυτήν την περίοδο υπάρχουν 20 νεκροί που πέθαναν και θάφτηκαν στο νεκροταφείου του νησιού, καθώς και δύο φύλακες που είναι θαμμένοι σε διαφορετικό σημείο μεταξύ 3ου και 4ου όρμου.

1955-1961

Η επαναλειτουργία των κτιριακών εγκαταστάσεων στο νησί κρίθηκε επιβεβλημένη από την κυβέρνηση του κόμματος «Ελληνικός Συναγερμός» του Στρατάρχη Αλέξανδρου Παπάγου το 1955, και την εποχή μετά την απόδραση 27 κομμουνιστών κρατουμένων από την φυλακή στα Καμμένα Βούρλα μεταφέρθηκαν στην Γυάρο περί τους 300 κρατούμενους από άλλες φυλακές της χώρας. Τον Αύγουστο του 1955 ο υπουργός Δικαιοσύνης Κλεάνθης Θεοφανόπουλος, αδελφός του Ιωάννη Θεοφανόπουλου Πρύτανη του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου ο οποίος δολοφονήθηκε από τους συμμορίτες δολοφόνους της Ο.Π.Λ.Α. του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, απαντώντας σε ερώτηση βουλευτών, ανακοινώνει την ολοκλήρωση των εργασιών κατασκευής των φυλακών της Γυάρου και την επαναλειτουργία τους. Η περίοδος αυτή ολοκληρώθηκε στις 27 Μαρτίου 1961 με την εκκένωση των φυλακών από την κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Τότε η Γυάρος παραδόθηκε σαν αποθήκη στο Γενικό Επιτελείο Ναυτικού και η περιοχή γύρω από το νησί χαρακτηρίστηκε απαγορευμένη.

1967-1974

Tην περίοδο του καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 υπό τον Πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Κόλλια στο νησί μεταφέρθηκαν, στις 28 Απριλίου, 6.509 κρατούμενοι. Χίλιοι απ' αυτούς έμεναν στο κτίριο των φυλακών και οι υπόλοιποι σε σκηνές. Για πρώτη φορά στη Γυάρο κρατήθηκαν και 240 γυναίκες, που μεταφέρθηκαν εκεί από τις φυλακές Αλικαρνασσού. Μια βδομάδα μετά την επανάσταση της 21ης Απριλίου, οι εφημερίδες δημοσίευσαν δηλώσεις του αρμόδιου Υπουργού Εσωτερικών Στυλιανού Παττακού για τους κρατούμενους της Γυάρου: «Από της 21ης Απριλίου συνελήφθησαν συνολικώς 6.509 άτομα, εκ των οποίων απελύθησαν 1.328 και ήδη παραμένουν κρατούμενα 5.181 άτομα. Εξ αυτών ευρίσκονται ήδη εις Γυάρον 724 άτομα και χθες μετεκινήθησαν προς αυτήν έτερα 1.810, ήτοι συνολικώς εις Γυάρον θα ευρίσκωνται 2.534 άτομα. Ο κ. υπουργός προσέθεσεν ότι εις Γυάρον δύνανται να μετακινούνται ημερησίως περί τα 1.500 άτομα και συνολικώς μέχρις 7.000 ατόμων. Είπεν επίσης ο κ. Παττακός, ότι η κατάστασις των μεταφερθέντων και διαβιούντων ήδη εις Γυάρον, ως αναφέρεται υπό του αντιστρατήγου Χωροφυλακής κ. Ανδρικοπούλου, ο οποίος μετέβη δι’ ελικοπτέρου εις την νήσον, είναι εξαιρετικά καλή και συνεχίζεται η συμπλήρωσις των εγκαταστάσεων διά την ανετωτέραν διαβίωσίν των». Στις 9 Μαΐου 1967 ο Παττακός επισκέφθηκε τη Γυάρο, μαζί με τον Υπουργό Δημοσίας Τάξεως Παύλο Κων. Τοτόμη, και δήλωσε: «Αι συνθήκαι διαβιώσεως των κρατουμένων Γυάρου είναι καλαί και βελτιούνται συνεχώς ....{...}... δέματα και άλλα είδη από τους συγγενείς δεν γίνονται δεκτά, δεδομένου ότι οι κρατούμενοι δεν έχουν ανάγκην τοιούτων». Έκτοτε οι απολύσεις κρατουμένων από το νησί είναι καθημερινές. Ενδεικτικά στις εφημερίδες της εποχής αναφέρεται: «Απολύονται οι υπερήλικες και οι ανάπηροι» (11 Μαΐου 1967), «Απολύονται 200 κρατούμενοι της Γυάρου» (16 Μαΐου 1967), «Απελύθησαν 250 περίπου κρατούμενοι της Γυάρου» (17 Μαΐου 1967), «Χιλιάδες εκ των κρατουμένων θ’ απολυθούν από την Γυάρον» (23 Μαΐου 1967), «Επανήλθον 270 απολυθέντες από την Γυάρον» (25 Μαΐου 1967), «Θα απολυθούν αύριον 600 ακόμη κρατούμενοι, ενώ έχουν ήδη αφεθεί ελεύθεροι 1.260 συνολικώς» (5 Ιουνίου 1967), «800 ακόμη ήλθον εις τον Πειραιά. 3.300 κρατούμενοι της Γυάρου έχουν απολυθή μέχρι στιγμής» (19 Ιουνίου 1967).

Την ίδια εποχή δημοσιεύονται στον Τύπο πανομοιότυπες ευχαριστήριες δηλώσεις απολυομένων της Γυάρου, οι οποίοι απευθύνονται στον Στυλιανό Παττακό. Ενδεικτικές του περιεχομένου τους είναι μία από την Παραμυθιά της Θεσπρωτίας, στις 5 Ιουνίου 1967, όπου ο απολυθείς κομμουνιστής αναφέρει: «Αφιχθείς εκ Γυάρου εκφράζω υμετέραν εξοχότητα θερμάς ευχαριστίας δι’ εξαίρετον μεταχείρισιν και αρίστην διαβίωσιν. Τα περί του αντιθέτου είναι συκοφαντίαι των εχθρών της Πατρίδος. Διαβεβαιώ υμάς ότι θα εργασθώ αόκνως υπέρ ευοδώσεως έργου Εθνικής μας Κυβερνήσεως». Η δεύτερη δήλωση, με ημερομηνία 9 Ιουνίου 1967, προέρχεται από την Πάτρα: «....εκφράζω υμετέραν εξοχότητα θερμάς ευχαριστίας δι’ εξαίρετον μεταχείρισιν και αρίστην διαβίωσιν. Τα περί του αντιθέτου είναι όλα συκοφαντίαι των εχθρών της Πατρίδος μας. Διαβεβαιώ υμάς ότι θα εργασθώ αόκνως υπέρ ευοδώσεως έργου Εθνικής μας Κυβερνήσεως». Σε δηλώσεις του στις 6 Ιουνίου 1967 ο Παττακός ανάφερε: «Οι εκτοπισθέντες διερωτώνται διά ποίον λόγον τους φέρονται τόσον καλά και οι εξ αυτών σκληροί ανησυχούν και διαμαρτύρονται διότι πάντα ταύτα άγουν πολλούς συντρόφους των εις το να τάσσωνται με την πλευράν των νομιμοφρόνων Ελλήνων, αποσπώμενοι από την γραμμήν του κόμματός των». Τον ίδιο χρόνο ρεπόρτερ του Γερμανικού περιοδικού Stern, με το πρόσχημα τουριστικού ρεπορτάζ, πέταξαν πάνω από το νησί, τράβηξαν φωτογραφίες και τις δημοσίευσαν ενώ το ίδιο επανέλαβαν λίγους μήνες μετά δημοσιογράφοι του Γαλλικού περιοδικού Paris-Match. Δηλώσεις υποστηρίξεως και προσπάθεια προβολής της αλήθειας σχετικά με την κατάσταση που επικρατούσε στην Γυάρο κατέβαλε ο Nίκολας Γκέιτζ [Νικόλαος Γκατζογιάννης], Έλληνας διεθνούς φήμης δημοσιογράφος της Αμερικανικής εφημερίδος «Νιού Γιορκ Τάιμς» [New York Times] που δήλωσε σχετικά: «..Μα τους φέρονται σαν να βρίσκονται σε ξενοδοχείο». Την Γυάρο επισκέφθηκαν, παρέμειναν και παρουσίασαν την αλήθεια σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούσαν στο νησί ο Σπύρος Μανωλόπουλος και ο Πολύδωρος Δάκογλου, ο πρώτος μετέπειτα στέλεχος του Κόμματος της «4ης Αυγούστου» και ο δεύτερος από τα ιδρυτικά μέλη της εθνικιστικής ομάδος «Το Κίνημα» και μετέπειτα αρχηγός του ΕΝ.Ε.Κ. [Ενιαίο Εθνικιστικό Κίνημα] όταν και αφέθηκαν ελεύθεροι.

Την 1η Μαρτίου 1968 αν και ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπαδόπουλος δήλωσε ότι: «Είπον σαφώς ..., ότι η Κυβέρνησις απεφάσισε να αμνηστεύση. Δεν ξεύρω ποίοι από σας είσθε νομικοί, εγώ δεν είμαι. Εν πάση περιπτώσει, οι νομικοί, οι οποίοι πάντως είναι απαραίτητοι, λέγουν ότι αμνηστεύεται αδίκημα ή παύει η ποινική δίωξις επί αδικήματος δια το οποίον εκκρεμεί δίκη. Εγώ, λοιπόν, εξήγγειλα αμνηστίαν - και η αμνηστία ανεφέρετο επί ωρισμένων κατηγοριών εγκληματιών. Αφέθησαν όντως όσοι ημνηστεύθησαν διά τα αδικήματά των ελεύθεροι. Οι περί ων αναφέρεσθε, οι οποίοι αποτελούν και την πεμπτουσίαν του κομμουνισμού, δεν είναι σήμερον κατάδικοι ή υπόδικοι. Είναι βάσει νόμου του κράτους υπό περιορισμόν της ελευθερίας των διοικητικόν, περιορισμόν καλυπτόμενον υπό αποφάσεως αρμοδίας κατά νόμον Δικαστικής Επιτροπής. Εξ αυτών έχουν παραμείνει υπό περιορισμόν όσοι δεν δέχονται να δηλώσουν, ότι δεν πρόκειται να λάβουν τα όπλα κατά της πατρίδος». Την Κυριακή του Πάσχα, 28 Απριλίου του 1968, ο τότε Αρχιεπίσκοπος Αθηνών & Πάσης Ελλάδος Ιερώνυμος Α' (ο Κοτσώνης) επισκέφθηκε τη Γυάρο και συνέφαγε το μεσημέρι της ίδιας ημέρας με τους εκτοπισμένους. Τον Οκτώβριο του 1968 στο νησί παρέμεναν κρατούμενοι περί τις 2.000 αμετανόητα στελέχη και οπαδοί του Κομμουνιστικού Κόμματος, οι οποίοι αμνηστεύτηκαν στο σύνολο τους και αφέθηκαν ελεύθεροι στα πλαίσια γενικής αμνηστίας που χορήγησε το καθεστώς λίγους μήνες αργότερα. Το 1970, καθώς με την αμνηστία που είχε προηγηθεί δεν υπήρχαν κρατούμενοι στο νησί, το Ελληνικό δημόσιο ανέθεσε σε ιδιώτες τη φύλαξη των κτιρίων έναντι αμοιβής. Τον Νοέμβριο του 1973 μετά την ανατροπή του Γεωργίου Παπαδόπουλου από τον Δημήτριο Ιωαννίδη, σαράντα τέσσερις κομμουνιστές κρατήθηκαν στην Γυάρο από τον Φεβρουάριο του 1974 έως τις 24 Ιουλίου του ίδιου έτους.

Γυάρος & Κομμουνιστικά ψεύδη

Η Γυάρος, όπως και η Μακρόνησος όπου αποδείχθηκαν απολύτως ψευδείς οι αναφορές για δήθεν βασανισμούς κομμουνιστών οπλιτών από αξιωματικούς και οπλίτες του Ελληνικού Στρατού με προεξάρχοντα τον μετέπειτα Στρατηγό Παναγιώτη Σκαλούμπακα , αποτέλεσε κι εξακολουθεί ως τις μέρες μας μία από τις σταθερές της ιδεολογικής και πολιτικής προσπάθειας του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος να απενοχοποιηθεί για μια σειρά από εγκληματικές πράξεις και παραλείψεις του που εξανάγκασαν τις νόμιμα εκλεγμένες κοινοβουλευτικές κυβερνήσεις της Ελλάδος να λάβουν μέτρα στοιχειώδους άμυνας και προστασίας της κοινωνικής ηρεμίας και του δημοκρατικού πολιτεύματος της χώρας. Ενδεικτικά και μόνο αναφέρονται μαρτυρίες όπως αυτή του βουλευτή Κυκλάδων Ν. Καμπάνη ο οποίος, τον Ιούλιο του 1948, επισκέφθηκε τη Γυάρο και κατέγραψε τις εντυπώσεις του από τις φυλακές που καταγράφονται σε δημοσίευμα εφημερίδος της Σύρου. Σύμφωνα με τον βουλευτή Καμπάνη «....Εις όλην την κατασκήνωσιν επικρατεί απόλυτος καθαριότης, οι κρατούμενοι διαιτώνται καλώς, εις τρόπον ώστε ουδείς να έχη ασθενήσει μέχρι σήμερον, εκτός βεβαίως των πασχόντων εκ χρονίων νοσημάτων...» . Παράλληλα, ο βουλευτής αναφέρει και την ανάγκη αποστολής γεωτρύπανου από το Υπουργείο Γεωργίας για την ανόρυξη φρεάτων καθώς και την ανάγκη ψεκασμού από το Υπουργείο Υγιεινής, αφού, όπως αναφέρει, δεν έχει γίνει ακόμη κανονική αποχέτευση. Το Σάββατο 15 Ιουλίου του 1968, ο Στρ. Χαραλαμπόπουλος, συντάκτης της κομμουνιστικής εφημερίδος «Αυγή», σε συνέντευξη του στο Ε.Ι.Ρ. [Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας] και σε εκπροσώπους ξένων μέσων ενημερώσεως χαρακτήρισε ως άριστες τις συνθήκες κρατήσεως των εκτοπισμένων στη Γυάρο .

Πολιτειακή μεταβολή (Ιούλιος 1974)

Το νησί της Γυάρου δεν διαθέτει ακτοπλοϊκή σύνδεση, απαγορεύεται η προσέγγιση σε απόσταση λιγότερη από 200 μέτρα και δεν επιτρέπεται να δένουν ούτε καν επαγγελματικά αλιευτικά πόσο μάλλον ιδιωτικά σκάφη ενώ απαγορεύεται γενικά κάθε είδους αλιευτική δραστηριότητα, καθώς θεωρείται απαγορευμένη περιοχή. Το 1976, το Πολεμικό Ναυτικό ζήτησε να χαρακτηριστεί η Γυάρος πεδίο βολής, όμως τα χρόνια μετά το 1974 ιδιώτες βρήκαν την ευκαιρία να μεταφέρουν, άνευ αδείας, αιγοπρόβατα και άλλα ζώα. Στις 6 Νοεμβρίου του 1976 εκδόθηκε, από τον οικονομικό έφορο Σύρου, και εκτελέστηκε Πρωτόκολλο Διοικητικής Αποβολής των ιδιωτών «από το παρανόμως καταληφθέν κτήμα νήσου Γυάρου».

Το 2002 η Γυάρος ανακηρύχθηκε ιστορικό μνημείο, γεγονός που επέφερε απαγόρευση κάθε οικοδομικής δραστηριότητος, ενώ τον ίδιο χρόνο το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό έπαψε να χρησιμοποιεί το νησί ως πεδίο βολής. Το 2011 αποχαρακτηρίστηκε ενόψει της εκδόσεως αδείας λειτουργίας πάρκου αιολικής ενέργειας όμως το έργο, αν και έλαβε την αρχική άδεια δεν υλοποιήθηκε, καθώς λόγω των στρατιωτικών ασκήσεων που γίνονταν παλαιότερα, στο νησί βρίσκονται διάσπαρτα βλήματα που δεν έχουν εκραγεί. Έτσι η Γυάρος χαρακτηρίστηκε «ναυτικό οχυρό» που ανήκει στη δικαιοδοσία του Λιμεναρχείου της Σύρου και για την προσέγγιση και αποβίβαση σ' αυτήν απαιτείται κρατική άδεια. Στις 19 Σεπτεμβρίου του 2001 επί υπουργίας του Ευάγγελου Βενιζέλου με την υπογραφή του Νίκου Σηφουνάκη οι κτιριακές εγκαταστάσεις του νησιού χαρακτηρίστηκαν διατηρητέες , ενώ ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης επισκέφθηκε το νησί και τοποθέτησε αναμνηστική πλάκα με την επιγραφή «Η Γυάρος μας θυμίζει ότι η Αντίσταση είναι η αξιοπρέπεια της ανθρώπινης ύπαρξης».

Ιστορικός τόπος

Τον Μάϊο του 2011 προσδιορίστηκαν ως «ιστορικοί τόποι» συγκεκριμένα σημεία του νησιού , όπως ο όρμος όπου βρίσκεται το κτίριο των φυλακών ή το νεκροταφείο και αποχαρακτηρίστηκαν τα υπόλοιπα σημεία του νησιού. Στην απόφαση αντέδρασε το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος και οι, ελεγχόμενοι από τους κομμουνιστές, Σύνδεσμος Φυλακισθέντων-Εξορισθέντων 1967-1974 αλλά και ο σύλλογος «Γυάρος-Ιστορική Μνήμη» (!), οι οποίοι ζήτησαν να μην αλλάξει ο νόμος Βενιζέλου. Παράλληλα σχετική ερώτηση κατέθεσαν προς το υπουργείο Περιβάλλοντος οι κομμουνιστές βουλευτές . Στις 12 Οκτωβρίου του 2019 πραγματοποιήθηκαν στο νησί αποκαλυπτήρια Μνημείου με τίτλο «Ρωγμή» που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Αντώνης Μυρωδιάς, ο οποίος συμμετείχε σε πανελλήνιο καλλιτεχνικό διαγωνισμό που είχε προκηρύξει η Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος για τη φιλοτέχνηση και εγκατάσταση Μνημείου στη Γυάρο και έλαβε την πρώτη θέση, όσον αφορά τον διαγωνισμό. Για το έργο ο καλλιτέχνης επισήμανε πως «.....στο σώμα του είναι καρφωμένα είκοσι ένα (όσα και τα χρόνια λειτουργίας της Γυάρου ως τόπου εξορίας) πρίσματα, θραύσματα από υλικό ανοξείδωτο, μόνιμα λαμπερό και αναλλοίωτο στο χρόνο». «Εμείς έχουμε επίγνωση της αναγκαιότητας της θυσίας μας. Ζωή και νιάτα και υγεία τα δίνουμε για το Μεγάλο Σκοπό του Κόμματός μας, για το ιδανικό του κομμουνισμού. Ρίχνουν τα βόλια του χαλασμού στην καρδιά μας. Και εμείς: Ζήτω το Κ.Κ.Ε.!» . Τον Οκτώβριο του 2019 τοποθετήθηκε μνημείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ στο νησί και διοργανώθηκε επίσκεψη-προσκύνημα για τα εγκαίνια του μνημείου. Το 2020 υποβλήθηκε πρόταση στην Βουλή, από τον Κυριάκο Βελόπουλο, Πρόεδρο του κόμματος Ελληνική Λύση, να μετατραπεί η Γυάρος, όπως και η Μακρόνησος, σε τόπο φιλοξενίας λαθρομεταναστών που εισέρχονται παράνομα στην Ελλάδα .

Δίκτυο Natura 2000

Το 2011 το νησί της Γυάρου και η θάλασσα του, σε ακτίνα 3 μιλίων, εντάχθηκαν στο πανευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 ενώ η σχετική απόφαση δημοσιεύθηκε στις 4 Ιουνίου του 2019 . Στην ίδια απόσταση από το νησί επιτρέπονται υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις η αλιεία με άδεια του λιμεναρχείου, από την 1η Ιουνίου έως τις 31 Οκτωβρίου και ο καταδυτικός τουρισμός σε συγκεκριμένο σημείο. Η θαλάσσια περιοχή φιλοξενεί τον σημαντικότερο πληθυσμό φώκιας στη Μεσόγειο, υπολογίζεται στο 12% του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας monachus monachus, ίσως η μεγαλύτερη αποικία του είδους παγκοσμίως, ενώ η έρευνα έδειξε ότι το νησί αποτελεί μια από τις σημαντικότερες περιοχές αναπαραγωγής του είδους. Το νησί αποτελεί εξαιρετικά σημαντική περιοχή για τη βιοποικιλότητα της Μεσογείου και στο πλαίσιο μελέτης του νησιού ανακαλύφθηκαν αποικίες κάπαρης, υποθαλάσσιοι προστατευόμενοι οικότοποι, σημαντικοί για το είδος, όπως λιβάδια Ποσειδωνίας και τραγάνες, πάνω από το 50% της θαλάσσιας περιοχής του νησιού καλύπτεται από μοναδικούς κοραλλιογενείς σχηματισμούς και λιβάδια Ποσειδωνίας, καθώς επίσης και μία πολύ σημαντική αποικία θαλασσοπουλιών, των απειλούμενων με εξαφάνιση Μύχων [Puffinus yelkouan]. Στο βυθό του νησιού η αλιευτική έρευνα που είχε γίνει από το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών καταμέτρησε 42 είδη αλιευμάτων όπως φαγκριά, μπαρμπούνια, σκαθάρια, χριστόψαρα, σκορπίνες, σαβρίδια, καπόνια, μουδιάστρες, αστακούς, χταπόδια και άλλα πολλά, μεταξύ τους ροφοί, στήρες, σκάρους, γερμανούς, σαργούς, μονόχειρους και είδη που προστατεύονται από διεθνής και εθνικές συμβάσεις όπως η πίνα, ο τρίτωνας και άλλα. Από το 2013 απαγορεύεται κάθε αλιευτική δραστηριότητα στο νησί με σκοπό την προστασία της φύσεως. Το 2014, το ΥΠ.Ε.Ν. ανέθεσε ειδική περιβαλλοντική μελέτη για το νησί, απαραίτητη για την ανακήρυξη της περιοχής σε εθνικό πάρκο ενώ από τον Δεκέμβριο του 2015, η περιοχή έχει κηρυχτεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής [ΚΑΖ] στα πλαίσια του προγράμματος Κυκλάδες Life.. Η προστατευόμενη πλέον περιοχή της Γυάρου υπάγεται στην αρμοδιότητα του Φορέα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Κυκλάδων, ο οποίος ιδρύθηκε το 2018 με προσωρινή έδρα τη Σύρο.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Γυάρος Περιοδικό «Συριανά Γράμματα», τεύχος 2ο/3ο, περίοδος Β', Δεκέμβριος 2017-Ιούνιος 2018.
• Γυάρος-Σύρος greece.terrabook.com
• Γυάρος: Το «Στιγματισμένο» Νησί με τη Σπάνια Βιοποικιλότητα!
• Εξερευνήστε την άγνωστη Γυάρο
• Νέα μυστικά της άγνωστης Γυάρου βγαίνουν στο φως.
• «Γυάρος», το Νταχάου της Μεσογείου. Χρήστος Βασιλόπουλος, εκπομπή «Μηχανή του Χρόνου», Ψηφιακό Αρχείο ΕΡΤ.
• Γυάρος: Εξορία πέντε αστέρων iospress.gr
• Γυάρος, θανατονήσι και κάστρο αγώνα Εφημερίδα «Ριζοσπάστης», Παρασκευή 11 Οκτωβρίου 2019, ηλεκτρονική έκδοση.
• Ντοκιμαντέρ | Γυάρος, ρωγμές αντίστασης στο θανατονήσι Video, Youtube.com

Διαβάστε τα λήμματα

• Συμμοριοπόλεμος
• Μακρόνησος

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org