Ντέιβιντ Μπάλφουρ

Ο λόρδος Ντέιβιντ Μπάλφουρ [David Balfour] Άγγλος ευγενής και αριστοκράτης, απόγονος και μέλος οικογένειας, Εβραϊκής καταγωγής, από την οποία προήλθαν πρωθυπουργοί, υπουργοί, ναύαρχοι και στρατηγοί της Μεγάλης Βρετανίας, Ορθόδοξος ιερέας-μοναχός της Ρωσικής Εκκλησίας γνωστός στην Ελλάδα με το όνομα πατήρ-Δημήτριος που φέρεται ως πράκτορας των Αγγλικών Μυστικών Υπηρεσιών με βαθμό ανώτερου αξιωματικού ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα πολιτικά δρώμενα στην Ελλάδα, κάποια χρόνια πριν και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ συκοφαντήθηκε όσοι λίγοι από τους μηχανισμούς του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος με αφορμή την εκτεταμένη αντικομουνιστική δράση του, μετέπειτα διπλωμάτης και ο τρίτος σε ισχύ άνδρας της βρετανικής τριανδρίας στην μεταπολεμική Ελλάδα, μετά τον στρατηγό Σκόμπυ και τον πρέσβη Ρέτζιναλ Λήπερ, αλλά και διδάκτορας (PHD) της Θεολογίας, γεννήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 1903 στην Αγγλία όπου και πέθανε στις 11 Οκτωβρίου 1989.

Στις 3 Απριλίου 1948 ο Ντέιβιντ παντρεύτηκε στο Ισραήλ με την Νεοζηλανδή Λουίζα Φον Τσέντλιτς [Louise Fitzherbet το γένος Von Zedlitz] και από το γάμο τους γεννήθηκε μια κόρη, η Charlotte Balfour .

Ντέιβιντ Μπάλφουρ
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 20 Ιανουαρίου 1903
Τόπος: Αγγλία
Σύζυγος: Louise Fitzherbet
Τέκνα: Μία κόρη
Υπηκοότητα: Αγγλική
Ασχολία: Διπλωμάτης, στρατιωτικός Ορθόδοξος ιερωμένος
Θάνατος: 11 Οκτωβρίου 1989
Τόπος: Αγγλία

Γενικές πληροφορίες

Οι Μπάλφουρ είναι «μεταλλαγμένη εβραϊκή οικογένεια» που κατοικεί στο Ηνωμένο Βασίλειο από την εποχή του Μεσαίωνα και τα μέλη της είχαν ασπαστεί τον Καθολικισμό. Μέλη της οικογένειας διατέλεσαν πρωθυπουργοί, υπουργοί, ναύαρχοι και στρατηγοί της Μεγάλης Βρετανίας. Σημαντικότερος όλων ήταν Arthur James Earl of Balfour, που έζησε από το 1848 μέχρι το 1930 και στη διάρκεια του βίου του διατέλεσε Πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, από το 1902 μέχρι το 1905, και αρκετές φορές υπουργός Εξωτερικών. Το 1917, ως υπουργός των Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, εξέδωσε την γνωστή ως «Διακήρυξη Μπάλφουρ» με την οποία, για πρώτη φορά, προαναγγέλθηκε η δημιουργία Κράτους του Ισραήλ και η ανάγκη των απανταχού Εβραίων να αποκτήσουν τη δική τους «εθνική εστία» στην περιοχή της Παλαιστίνης

Οικογένεια Μπάλφουρ

Η οικογένεια του Ντέιβιντ Μπάλφουρ κατάγεται από την Σκωτία. Απώτερος πρόγονος της ήταν ο Alexander Balfour ο 1ος, που γεννήθηκε στο 1470 παντρεύτηκε την Janet Wemyss γεννημένη το 1478 και το 1502 απέκτησαν έναν γιο, τον David Balfour τον 1ο. Αυτός το 1544 παντρεύτηκε την Katherine Abercrombie γεννημένη το 1500 και από το γάμο τους γεννήθηκε ο James Balfour ο 1ος, μεταρρυθμιστής και υπουργός που αναμίχθηκε στη «συνωμοσία Gowrie», όταν το 1600 ο James I, βασιλιάς της Αγγλίας, επιδίωξε να κάνει την εκκλησία της Σκωτίας να μοιάζει περισσότερο στην εκκλησία της Αγγλίας. Ο James Balfour ο 1ος παντρεύτηκε την Barbara Melville γεννημένη το 1555 και το 1587 απέκτησαν τον Andrew Balfour τον 1ο. Αυτός παντρεύτηκε την Isobel Arnot γεννημένη το 1596 και το 1619 γεννήθηκε ο James Balfour ο 2ος που με την σειρά του παντρεύεται την Bridget (Beatrix) Chalmers γεννημένη το 1624 και το 1652 απέκτησαν τον James Balfour τον 3ο, ο οποίος παντρεύτηκε την Helen Smith γεννημένη το 1659 και το 1681 γεννήθηκε ο γιος τους James Balfour ο 4ος που παντρεύτηκε την Louisa Hamilton, γεννημένη το 1686. Από το γάμο τους το 1715 γεννήθηκε ο John Balfour ο 1ος που παντρεύτηκε την Catherine Cant γεννημένη το 1719 και το 1748 γεννήθηκε ο James Balfour ο 5ος ο οποίος ήταν έμπορος στην Ρήγα της Λεττονίας. Παντρεύτηκε την Anne Gertrude Haatz γεννημένη το 1760 στην Ρίγα και το 1786 γεννήθηκε ο Charles Balfour ο 1ος στην Ρίγα .

Βιογραφία

Προπάππος του Ντέιβιντ Μπάλφουρ 2ου ήταν ο Charles Balfour ο 1ος που παντρεύτηκε την Maria-Caroline Harington γεννημένη το 1803 στο Λονδίνο και το 1840 γεννήθηκε ο Archibald Balfour ο 1ος, ο παππούς του Ντέιβιντ, που έδρασε στην Ουκρανία και την Ρωσία και παντρεύτηκε με την Sophy Charlotte Weguelin γεννημένη το 1840. Από το γάμο τους γεννήθηκε ο Reginald Balfour o 1ος, στο Λονδίνο. Πατέρας του Ντέιβιντ ήταν ο Reginald Balfour o 1ος, που εργάστηκε ως απεσταλμένος της Βρετανίας στην αποικία της Νοτίου Αφρικής και μητέρα του ήταν η Charlotte Emily Warre-Cornich γεννημένη το 1878, των οποίων ο Ντέιβιντ ήταν ο δευτερότοκος εκ των 5 συνολικώς τέκνων τους. H πρωτότοκη αδερφή του David έγινε Καθολική μοναχή, ο αδελφός του σκοτώθηκε στο Χόγκ Κόγκ από έκρηξη βόμβας, ενώ η άλλη του αδερφή παντρεύτηκε έναν Αιγύπτιο στην Ελβετία.

Σπουδές / Δραστηριότητα

Ο Ντέιβιντ, με καταγωγή από καλή οικογένεια και άριστη ανατροφή , τελείωσε το Γυμνάσιο του Edgbaston και στη συνέχεια σπούδασε στα Πανεπιστήμια του Άνκερς, της Πράγας, του Σάλσμπουργκ και στο Ινστιτούτο Ανατολικών Σπουδών της Ρώμης. Εκτός από τα Αγγλικά, που ήταν η μητρική του γλώσσα, γνώριζε και μιλούσε Γαλλικά, Ιταλικά, Γερμανικά, Ρωσικά, Πολωνικά, Ελληνικά και Τουρκικά. Αισθάνθηκε από νωρίς τη ροπή του προς την ιεροσύνη και τον μοναχισμό και προσήλθε δόκιμος το 1922 στο καθολικό μοναστήρι των Βενεδικτίνων, κοντά στο Λονδίνο. Εκείνη την εποχή ο Μπάλφουρ έγινε Ρωμαιοκαθολικός μοναχός, εντάχθηκε στο τάγμα των Βενεδικτίνων και υπηρέτησε στη Μονή του Τάγματος στο Chevetogne του Βελγίου, όταν αυτή βρισκόταν ακόμη στο Amay sur Meuse του Βελγίου, δηλαδή στα τέλη της δεκαετίας 1920, μια μονή στην οποία όλοι οι μοναχοί εξειδικεύονται στην Ορθόδοξη Θεολογία και Δογματική, ενώ προσπαθούσαν να βοηθήσουν την προσέγγιση της Ορθοδόξου και της Καθολικής Εκκλησίας. Το έργο της μονής και του ηγουμένου της Lambert Beauouin ανεστάλη με απόφαση του Βατικανού όταν τρεις μοναχοί, ο Μπάλφουρ, ο Lev Gilet και ο Alexis van der Mensbrughe, εγκαταλείπουν τον Ρωμαιοκαθολικισμό, ασπάζονται την Ορθοδοξία και γίνονται μέλη της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ενώ ο Μπάλφουρ, στις αρχές της δεκαετίας του '30 βαφτίστηκε Ορθόδοξος σε μια εκκλησία Λευκορώσων εμιγκρέδων στο Παρίσι. Λίγο καιρό αργότερα σ' ένα ταξίδι του στην Πολωνία, γοητεύθηκε από το Ορθόδοξο δόγμα έμαθε όλο το τυπικό της Ορθοδοξίας κι αποφάσισε να εγκαταλείψει τα εγκόσμια.

Δράση στην Ελλάδα

Ιερομόναχος Δημ. Μπάλφουρ

Το 1932 ο Μπάλφουρ εμφανίστηκε στο Άγιον Όρος και εγκαταστάθηκε αρχικά στο λεγόμενο Ρωσικό Μοναστήρι και στη συνέχεια στα Καντουνάκια όμως και στις δύο μονές δεν ανέπτυξε φιλικές σχέσεις, καθώς οι μοναχοί της εποχής δεν διέθεταν το δικό του μορφωτικό και γνωστικό επίπεδο. Στον Άθω εκάρη μοναχός και πήρε το όνομα Δημήτριος ενώ έζησε έξι μήνες αυστηρής απομονώσεως. Στο Όρος γνώρισε τον μετέπειτα Άγιο Σιλουανό και τον Λευκορώσο πρίγκιπα και μέλος της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας λόγιο ιερομόναχο πατέρα-Σωφρόνιο Ζαχάρωφ, έναν ιδιαίτερα μορφωμένο μοναχό ο οποίος αργότερα ίδρυσε το Μοναστήρι του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο Έσσεξ της Βρετανίας . H ακριβής χρονολογία στρατολογήσεως του Μπάλφουρ στις Αγγλικές Μυστικές Υπηρεσίες [Intelligence Service] δεν είναι γνωστή, όμως το 1935 ο παπα-Δημήτριος Μπάλφουρ εμφανίστηκε στην Αθήνα, καθ' οδόν προς τα Ιεροσόλυμα, και ενθουσιασμένος από τα στελέχη και το έργο της Αδελφότητος Θεολόγων «Η Ζωή», παρέμεινε στην Ελληνική πρωτεύουσα.

Σύντομα εντάχθηκε στο Ιερατικό Τάγμα του Αγίου Παντελεήμονος που είχε ιδρύσει ο τότε μητροπολίτης Καρυστίας Παντελεήμων (Φωστίνης) . Ο Παντελεήμων χειροτόνησε ιερέα τον μοναχό Δημήτριο ο οποίος ενεγράφη, στις 9 Μαΐου 1936, στο μοναχολόγιο της Μονής Πεντέλης . Ο παπα-Δημήτριος Μπαλφουρ εξέφρασε την επιθυμία να παρακολουθήσει μαθήματα στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, όπως και έγινε με την βοήθεια του τότε Αρχιεπισκόπου Αθηνών Χρυσοστόμου και άλλων επιφανών κληρικών, όπου ήταν συμφοιτητής με τον μετέπειτα καθηγητή και υπουργό Παιδείας Παναγιώτη Χρήστου. Παράλληλα ορίστηκε εφημέριος του Ιερού Ναού στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» διαμένοντας μέσα στους χώρους του νοσηλευτικού ιδρύματος ενώ δίδασκε στο Βρετανικό Συμβούλιο και παρέδιδε μαθήματα Αγγλικής γλώσσας σε μέλη επώνυμων οικογενειών των Αθηνών.

Η φήμη του μορφωμένου ιερέα που τον ακολουθούσε τον έφερε σε επαφή και απόκτησε σχέσεις με την αδελφότητα Θεολόγων «H Ζωή» αλλά και τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χρύσανθο (Φιλιππίδη). Σύντομα με πρωτοβουλία του βασιλιά Γεωργίου Β' ο Δημήτριος έγινε Αρχιμανδρίτης και βρέθηκε να υπηρετεί στον Ναό των Ανακτόρων, αναπτύσσοντας έκτοτε ιδιαίτερες σχέσεις με την Ελληνική Βασιλική οικογένεια, τον τότε βασιλέα Γεώργιο B' , τον διάδοχο του και μετέπειτα βασιλέα Παύλο Α' αλλά και την τότε πριγκίπισσα και μετέπειτα βασίλισσα Φρειδερίκη, σε βαθμό που να διατυπώνονται ισχυρισμοί πως ο Μπάλφουρ «ήταν το μάτι και το αυτί» των Βρετανών μέσα στα Ελληνικά Ανάκτορα. Όπως γράφει ο Ν. Π. Σοϊλεντάκης, ο Μπάλφουρ, «...προικισμένος με σπάνιο μουσικό ταλέντο, οργάνωσε εκκλησιαστική χορωδία και έγινε γνωστός στην κοινωνία του Κολωνακίου και οικείος στη βασιλική οικογένεια», ενώ συχνά επισκεπτόταν και την οικία του Αλέξανδρου Παπάγου «για τέλεση αγιασμού». Στο πεδίο της δράσεως του παπα-Δημήτρη Μπάλφουρ αποδίδουν ορισμένοι και τον θάνατο, όπως αυτός επήλθε, του τότε πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κορυζή, με τον οποίο είχε γνωριστεί, όμως πρόκειται για ξεκάθαρη πράξη υποβολής καθώς ο θάνατος του Κορυζή επήλθε σε χρόνο που ο Μπάλφουρ είχε αναχωρήσει από στην Ελλάδα και βρίσκονταν ήδη στην Μέση Ανατολή.

Φυγή στην Αίγυπτο

Η ιστορία του ταξιδιού του Μπάλφουρ στην Αίγυπτο περιγράφεται από τον Ηλία Ηλιάσκο, καθηγητή των Αγγλικών στο Κολέγιο Αθηνών :

 «...Ο Βρετανός Γενικός Πρόξενος μας έδωσε τα απαραίτητα έγγραφα για τον αδελφό μου και μένα να επιβιβαστούμε στο τελευταίο προς εκκένωση ιστιοφόρο από το λιμάνι του Πειραιά. Ήταν το S/S «Κορινθία» το οποίο άφησε τον Πειραιά στις 18 Απριλίου 1941 που  έτυχε να είναι Μεγάλη Παρασκευή, σύμφωνα με το Ελληνορθόδοξο ημερολόγιο. Περίπου πέντε ημέρες αργότερα, ο στρατός του Χίτλερ βάδισε προς την Αθήνα. Το πλοίο ήταν γεμάτο από το προσωπικό της βρετανικής Πρεσβείας που μετέφερε τα αρχεία της Πρεσβείας μαζί του. Ένας από τους επιβάτες ήταν ο David Balfour ο οποίος ήταν ο εφημέριος στο εκκλησάκι του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός». Ήταν μια εντυπωσιακή ψηλή φιγούρα ενός αθλητικού άνδρα με μια μεγάλη μαύρη γενειάδα. {...}. Ο επίσημος τίτλος του ήταν «Πατήρ Δημήτριος». Όταν το «Κορινθία» απέπλευσε ήταν ακόμα «Πατέρας Δημήτριος» και {...} χοροστάτησε στη λειτουργία της Ανάστασης, ενώ ήμασταν ακόμα στη θάλασσα. Αργότερα συνάντησα τον David Balfour και πάλι στο Κάιρο, και αυτή τη φορά είχε ξυρίσει τα γένια του, και φορούσε τη στολή του ταγματάρχη του Σώματος Πληροφοριών..».

Στρατιωτικός & Διπλωμάτης

Το 1941, λίγο προτού οι Γερμανοί εισβάλλουν στην Ελλάδα, ο Μπάλφουρ αναχώρησε από την Αθήνα, με το προσωπικό της βρετανικής πρεσβείας, με προορισμό το Κάιρο, κάτι που συνάγεται από την απουσία του από τη Θεία Λειτουργία και την δοξολογία στον Ναό του νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» ανήμερα της 25ης Μαρτίου εκείνου του χρόνου. Στο Κάιρο εξακολούθησε να διατηρεί στενές σχέσεις με την Ελληνική βασιλική οικογένεια αλλά και με τους μετέπειτα πρωθυπουργούς Παναγιώτη Κανελλόπουλο και Γεώργιο Παπανδρέου καθώς ορίστηκε σύνδεσμος της Βρετανικής με την Ελληνική κυβέρνηση. Στην προσπάθεια του να προσφέρει υπηρεσίες στο Πατριαρχείο Αλεξάνδρειας συνάντησε την άρνηση του Πατριάρχη και τότε, ο «υψηλός ιερέας» με τη «διχαλωτή μακριά γενειάδα» χάνει την πίστη του στην Ορθόδοξη Εκκλησία, πετάει τα ράσα και ξυρίζεται.

Αμέσως μετά και μέχρι το 1943 ο Μπάλφουρ φέρεται πως εντάχθηκε στις Βρετανικές ένοπλες δυνάμεις κι ότι συμμετείχε σε στρατιωτικές αποστολές. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1943 διορίστηκε δεύτερος Γραμματέας της Αγγλικής Πρεσβείας στην Ελληνική Κυβέρνηση, αρχικά στο Κάιρο. Ο Μπάλφουρ ήταν υπεύθυνος για την υποδοχή της, στο αεροδρόμιο του Καΐρου, όταν έφτασε η αντιπροσωπεία της Π.Ε.Ε.Α. το Μάιο του 1944. Ο καθηγητής Άγγελος Αγγελόπουλος, μέλος της αντιπροσωπείας, γράφει:

«....όταν φτάσαμε στο αεροδρόμιο του Καΐρου, μας υποδέχτηκε εκ μέρους της αγγλικής πρεσβείας ο συνταγματάρχης Μπάλφουρ. Εγώ μπήκα στο δικό του αυτοκίνητο και οι δυό μας φύγαμε από το αεροδρόμιο για το ξενοδοχείο «Σέπερτς» όπου θα μέναμε. Πηγαίνοντας τον ρώτησα αν έχει έρθει ποτέ στην Ελλάδα και μου απάντησε αρνητικά. Κατόπιν, όταν διηγούμην τα σχετικά στον Γιώργο Σεφέρη, που ήταν τότε πρεσβευτής στην Αίγυπτο μου απάντησε: «Μα δεν ξέρεις ότι ο Μπάλφουρ ήταν παπάς και λειτουργούσε στον «Ευαγγελισμό» στην Αθήνα; Γνωστός ως Παπα-Δημήτρης ανήκε στις μυστικές υπηρεσίες των άγγλων». Εγώ δεν τον αναγνώρισα, μολονότι έκανε μαθήματα αγγλικών στην Αθήνα και η γυναίκα μου Έλλη ήταν μαθήτριά του. Και όχι μόνο αυτό. Όταν πέθανε η μητέρα μου τον είχα συναντήσει κι αυτόν στον «Ευαγγελισμό» σαν παπά. Δεν τον γνώρισα όμως τώρα, γιατί είχε πια ξυριστεί και χωρίς τα ράσα ήταν αγνώριστος. Άλλωστε ούτε καν το φανταζόμουνα» . 

Ο Μπάλφουρ επέστρεψε στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση της χώρας με στολή Ταγματάρχη του Αγγλικού στρατού και μέλος της Βρετανικής Πρεσβείας στην Αθήνα, με την επίσημη ιδιότητα του Β' Γραμματέως και εγκαταστάθηκε στο κτίριο της Γραμματείας του Πολιτικού Τμήματος της Βρετανικής Πρεσβείας, στην οδό Πλουτάρχου 2 στο Κολωνάκι. Δραστηριοποιήθηκε καθοριστικά για την Ελλάδα τις ημέρες των Δεκεμβριανών, στη διάρκεια της κομμουνιστικής ανταρσίας, και φέρεται να είναι αυτός που επέλεξε τον τότε Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό (Παπανδρέου) για τη θέση του αντιβασιλέως διατηρώντας παράλληλα την ιδιότητα του συνδέσμου των Βρετανών με τον αντιβασιλέα. Διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη σύναψη της Συμφωνίας της Βάρκιζας, στις 12 Φεβρουαρίου 1945, καθώς την προηγούμενη ημέρα επισκέφθηκε, σύμφωνα με μαρτυρίες, στο σπίτι του Στέφανου Σαράφη, ενώ είναι γνωστό πως διατηρούσε φιλικές σχέσεις και με τον Ηλία Τσιριμώκο. Εμφανίστηκε με στρατιωτικά ή πολιτικά, να συνοδεύει τον Ουίνστον Τσόρτσιλ στην Αθήνα, ή τον στρατηγό Μοντγκόμερι, ή άλλους, σαν διερμηνέας. Στις 20 Φεβρουαρίου του 1945, ενώ βρίσκονταν ακόμη στην Ελλάδα, ο Μπάλφουρ προήχθη στο βαθμό του Πρώτου Γραμματέα. Τον Απρίλιο του ίδιου χρόνου πρωταγωνίστησε στην αποπομπή του πρωθυπουργού Νικολάου Πλαστήρα και το σχηματισμό κυβερνήσεως υπό το ναύαρχο Βούλγαρη . Ο Σπύρος Μαρκεζίνης γράφει πως στόχος του Μπάλφουρ ήταν να συντρίψει οριστικά την κομμουνιστική Αριστερά στην Ελλάδα.

Απομάκρυνση από την Ελλάδα

Το τρίτο δεκαήμερο του Ιανουαρίου του 1947, στην Ελλάδα μόλις είχε σχηματιστεί κυβέρνηση συνασπισμού, υπό τον άλλοτε διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, Δημήτρη Μάξιμο. Εκείνες τις ημέρες μια σειρά δημοσιευμάτων αναφέρθηκαν στην ιδιότητα του Μπάλφουρ ως πράκτορα των Αγγλικών Μυστικών Υπηρεσιών και έγραφε για «κυβέρνηση Μπαλφούρ» καταγγέλλοντας τον ρόλο του στο σχηματισμό της κυβερνήσεως Μάξιμου μαζί με τον Παναγιώτη Πιπινέλη. Τα πρωτοσέλιδα δημοσιεύματα υπήρξαν ο λόγος που ο Μπάλφουρ απομακρύνθηκε από την Αθήνα και στις 20 Μαΐου του 1947 μετατέθηκε στο Ισραήλ ως Α' Γραμματέας της εκεί Αγγλικής Πρεσβείας. Έως τη στιγμή εκείνη, τυπικά ο Μπάλφουρ εξακολουθούσε να είναι μοναχός στη μονή Πεντέλης. Τότε η Αρχιεπισκοπή τον απάλλαξε με απόφαση της: «Έχοντες υπ' όψιν διαβιβασθείσα αίτησιν του μοναχού πατρός Δημητρίου περί διαγραφής του εκ του Μονολογίου, εγκρίνομεν την αιτουμένην διαγραφήν ως εγγραφέντος αντικανονικός εις το Μονολόγιον».

Για κάποιο διάστημα ο Μπάλφουρ έζησε και στο Νεπάλ, ενώ την 1η Σεπτεμβρίου του 1947 διορίστηκε μέλος της Εξωτερικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών και υπηρέτησε στις Πρεσβείες της Αγγλίας στην Αργεντινή και στη συνέχεια στην Μαδρίτη της Ισπανίας, ώσπου στις 19 Ιανουαρίου του 1951 προήχθη στο βαθμό του Προξένου. Στις 24 Ιανουαρίου του ίδιου χρόνου μετατέθηκε ως Γενικός Πρόξενος στη Σμύρνη της Μικράς Ασίας. Ακολούθησαν οι θέσεις του Γενικού Προξένου στην Γένοβας της Ιταλίας, την 1η Μαΐου του 1955, και στην Γενεύη της Ελβετίας, στις 15 Φεβρουαρίου του 1960. Στις 11 Ιουνίου του ίδιου χρόνου τιμήθηκε με τον τίτλο C.B.E. και συνταξιοδοτήθηκε, προσωρινά όπως αποδείχθηκε, στις 25 Μαρτίου 1963 όμως την επόμενη ημέρα επαναπροσλήφθηκε από το Αγγλικό Υπουργείο των Εξωτερικών ως επικεφαλής του μεταφραστικού του τμήματος , ενώ εργάστηκε και στη βιβλιοθήκη του Βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, από όπου και συνταξιοδοτήθηκε.

Τελευταία χρόνια

Το 1962 ο Ντέιβιντ ή Δημήτριος Μπάλφουρ επεδίωξε την εκ νέου ενσωμάτωση του στην Ορθόδοξη Εκκλησία. «Στη Γενεύη σημειώθηκε η τελευταία μεταστροφή στην εσωτερική ζωή του Μπάλφουρ. Αυτό συνέβη το 1962. Μια νύχτα ξύπνησε την οικογένειά του και νιώθοντας ασυνήθιστη ταραχή, αναφώνησε πανηγυρικά: «Πιστεύω εκ νέου» . Στη συνέχεια συναντήθηκε με τον πνευματικό του, τον πατέρα Σοφρώνιο Ζαχάρωφ και μετά την εξομολόγηση του ζήτησε από τον Μητροπολίτη Νικόλαο, τότε Έξαρχο Δυτικής Ευρώπης, να γίνει δεκτός ως λαϊκός στους κόλπους της Ορθοδοξίας. Μετά την συνταξιοδότηση του ο Μπάλφουρ αφοσιώθηκε σε θεολογικές μελέτες, πατρολογικές αλλά και ιστορικές μονογραφίες, που αναφέρονται κυρίως στην περίοδο μετά το σχίσμα, εκείνη της ουσιαστικής διαφοροποιήσεως των δύο εκκλησιών. Το 1981, στο 16ο διεθνές συνέδριο βυζαντινολογικών σπουδών της Βιέννης, o πατέρας Δημήτριος Balfour ήταν μέλος της Ελληνικής συμμετοχής. Υπήρξε εισηγητής θεμάτων σχετικών με το συνέδριο και ως συμπρόεδρος υποστήριξε σθεναρά την παράδοση της Ελληνικής Ορθοδοξίας, έναντι των αιρετικών απόψεων των Παπικών.

Σύμφωνα με όσα είπε το 1982 ο πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης, καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, ο πατέρας Δημήτριος Μπάλφουρ αφιέρωσε το υπόλοιπο της ζωής του:

«...στην έρευνα, μελέτη και έκδοση συγγραμμάτων των πατέρων της Ορθοδόξου Εκκλησίας», ώστε δοκιμαζόμενος στη «γνήσια μετάνοιά του και την σταθερή εμμονή του στη Ορθόδοξη παράδοση και ζωή, ν’ αναδειχθεί, σε κορυφαίο απολογητή της Ορθοδοξίας. Τα συγγράμματά του, που έχουν εκδοθεί από την Ακαδημία Επιστημών της Αυστρίας και το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών, αποτελούν ανεξάντλητη πηγή, όχι μόνο λειτουργικών και θεολογικών γνώσεων αλλά και ιστορικών πληροφοριών, οι οποίες διαφωτίζουν πολλές πλευρές της ιστορίας της Θεσσαλονίκης και του Γένους». 

Ασχολήθηκε επίσης με την καλλιέργεια της βυζαντινής μουσικής, την οποία είχε μάθει στο Άγιον Όρος και στα χρόνια της ιερατικής του υπηρεσίας στην Αθήνα. Έγραψε πολλές μελέτες για την Ορθόδοξη Θεολογία και ιδιαίτερα για τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά και τον Άγιο Συμεών, Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης. Επισκεπτόταν τακτικά τον πνευματικό του πατέρα Σωφρόνιο Ζαχάρωφ, στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου στο Έσσεξ, όπου οι επισκέπτες άκουγαν τον Μπάλφουρ να ψέλνει ή να απαγγέλει το «Πιστεύω» σε άπταιστα Ελληνικά. Λίγο καιρό πριν πεθάνει είπε: «Εγώ, σαν ασύνετο γαϊδουράκι, σκέφτηκα να τρέξω πίσω από δύο ισχυρά άλογα, τον γέρονταν Σιλουανό και τον πατέρα Σωφρόνιο».

Ο Ντέιβιντ ή Δημήτριος Μπάλφουρ πέθανε μετά από παρατεταμένη ασθένεια και με τον θάνατο του σβήνει η ανδρογονική γραμμή των Μπάλφουρ αυτού του κλάδου.

Μνήμη David Balfour

Ντέιβιντ Μπάλφουρ

Ο Μπάλφουρ σε επιστολή του, τον Απρίλιο του 1988 προς τον τότε μητροπολίτη Θυατείρων (Μεγάλης Βρετα­νίας) Μεθόδιο (Φούγια) με τον οποίο γνωρίστηκε κατά την τελευταία δεκαετία της ζωής του, γράφει:

«Είμαι 85 ετών και τά τελευταία 42 χρόνια υπήρξα αντικείμενο της πιό χυδαίας συκοφαντίας, ή όποια ανθρωπίνως ειπείν, έχει καταστρέψει ανεπανόρθωτα τήν ζωή μου. Έν τούτοις, υπακούο­ντας στον πνευματικό μου πατέρα, τόν αρχιμανδρίτη Σωφρόνιο, δεν έχω ποτέ απαντήσει ή έκστομίσει μία λέξη γιά αυτοάμυνα, αλλά έχω μάθει νά παίρνω κυριολεκτικώς κατά λέξη τους λό­γους του Χριστού: "Μακάριοι έστέ όταν όνειδίσωσιν υμάς και διώξωσι και είπωσι πάν πονηρόν ρήμα καθ’ υμών ψευδόμενοι ένεκεν εμού" (Ματθ. 5:11)». 

Κατά την μαρτυρία του μητροπολίτου Μεθόδιου (Φούγια) ό Μπάλφουρ του είπε ότι εάν δεν είχε αποσχηματισθεί κατά την Κατοχή, «τίποτε δέν τόν εμπόδιζε νά συ­νεχίσει νά προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Ίντέλλιτζενς Σέρβις και νά είναι και κληρικός». Επίσης όταν θέλησε να επανέλθει στην ενεργό διακονία, η γυναίκα του τον απειλούσε πως θα αυτοκτονή­σει εάν την εγκατέλειπε για να γίνει μοναχός. Έτσι έμεινε μετέω­ρος μέχρι του θανάτου του. Κάποια στιγμή ζήτησε από τον ανω­τέρω μητροπολίτη να τον επαναφέρει στην ενεργό ιεροσύνη, αλλά εκείνος τον παρέπεμψε στον Ρώσο μητροπολίτη Αντώνιο (Βλούμ), διότι ήταν κληρικός της Ρωσικής Εκκλησίας. Η απάντηση του τελευταίου ήταν αρνητική. Εκτός από το Έσσεξ, όπου μόναζε ο πνευματικός του πατέρας μετέπειτα Άγιος Σοφρώνιος (Ζαχάρωφ) ο Μπάλφουρ Έσσεξ, εκκλησιάζονταν και στην Οξφόρδη με το πρόσφορο του και τα ονόματα για να μνημονευθούν στην προσκομιδή.

Επικριτικές απόψεις

Ο Νικόλαος Αρχιμανδρίτης, ανώτατος αξιωματικός που διατέλεσε μεταπολεμικά Αρχηγός της Αστυνομίας Πόλεων και διακεκριμένος συγγραφέας που δημοσίευσε βιβλία για την Ιστορία του Σώματος γράφει :

«....Σχετικώς μέ τον Μπάλφουρ γιά τον όποιο άναφέραμε όσα γράφει ό Χάνς Ρήγκλερ στά απομνημονεύματά του, ό άστυνόμος κ. Δ. Καραμπας μέ έπληροφόρησε τά έξής: Ό Δημήτρης Μπάλφουρ, γόνος τής μεγάλης οικογένειας τών Μπάλφουρ τής Αγγλίας ήταν άνεξάρτητο στέλεχος τής ίντέλλιτζενς σέρβις στήν Ελλάδα, καί ειχεν έξάρτηση άπ’ εύθείας άπό τήν κεντρική ύπηρεσία τοϋ Αονδίνου. Είχε μεγάλη μόρφωση, γνώριζε μαζί μέ πολλές γλώσσες καί τή ρωσική. Ήταν περιπετειώδης τύπος καί εΐχεν έπιβλητική εμφάνιση. Ειχεν άσπασθή τήν ορθοδοξία καί πήγε στο "Αγιον ’Όρος δπου έχειροτονήθη ίερεύς. ’Από έκεϊ ήλθε στάς ’Αθήνας καί περιέργως έτοποθετήθη ώς εφημέριος στο παρεκκλήσιο τοϋ νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» χωρίς τοΰτο ν’ άπασχολήση καμμία τοπική αρχή. 0 Παπαδημήτρης, λόγω τών πολλών προσόντων του, δέν έβράδυνε νά μπή στήν ανώτερη κοινωνία τών Αθηνών (Ελληνική καί ξένη) καθώς καί στούς πνευματικούς κύκλους καί μέσω αυτών στούς πολιτικούς καί διπλωματικούς κύκλους μέ τούς οποίους έδημιούργησε στενό σύνδεσμο. Ή δράση του στους κύκλους αυτούς ήταν αθόρυβη βέβαια, ύπήρξεν όμως σοβαρωτάτη. Τον ’Απρίλιο τοΰ 1941 μέ τήν άναχώρηση καί των τελευταίων άγγλων, ό Παπαδημήτρης έφυγε για τή Μέση ’Ανατολή. Όταν εύρίσκετο στο Κάιρο συναντήθηκε μέ κάποιον Έλληνα, άλλα δεν φορούσε πλέον τα ράσα ούτε καί είχε γενειάδα και όταν τον ρώτησε σχετικά τού άπάντησε ότι πηγαίνει στη Μόσχα ως μέλος άγγλικής άποστολής. Ό Παπαδημήτρης ξαναγύρισε στάς ’Αθήνας, όχι μέ τα ράσα πλέον, άλλα ως διπλωμάτης καί Β' γραμματεΰς τής άγγλικής πρεσβείας ’Αθηνών κατά τον ’Οκτώβριο τού 1944, άμέσως μετά τήν άποχώρηση των γερμανών. Ύπήρξεν ό πολιτικός σύμβουλος τού στρατηγού Σκόμπυ καί έπαιξε σπουδαίο ρόλο, κατά τό Δεκεμβριανό κίνημα τού 1944 καί τήν υπογραφή τής συμφωνίας τής Βάρκιζας μεταξύ τής Ελληνικής κυβερνήσεως καί τοΰ Κ.Κ.Ε., γιατί ήταν ό μόνος, άπό άγγλικής πλευράς πού γνώριζε τήν Ελληνική πραγματικότητα. Ο Παπαδημήτρης, κατά τήν προπολεμική περίοδο τής παραμονής του στην Ελλάδα, ούδεμία επαφή είχε μέ τό γραφείο τής ίντέλλιτζενς σέρβις στάς Αθήνας, αλλά διατηρούσε επαφή άπ’ ευθείας μέ το Λονδίνο...».

Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης χαρακτηρίζει τον Μπάλφουρ «κλασσική μορφή κατασκόπου που ήταν σε όλα πολύ καλά ενημερωμένος και αδίστακτος» και αναφέρει ότι ο Αρχιεπίσκοπος Χρύσανθος όσες φορές μιλούσαν για τον Μπάλφουρ του έλεγε: «Αυτός ο απαίσιος, ο οποίος ανακάτεψε τη θρησκεία με την κατασκοπεία». Ο Άγγλος ιστορικός Χάγκεν Φλάισερ που ερεύνησε τα αρχεία του Φόρεϊν Όφις για τις ανάγκες της συγγραφής του βιβλίου του «Βρετανική επέμβαση στην Ελλάδα» που κυκλοφόρησε το 1985, εντόπισε μόνο δύο αναφορές στο όνομα του Μπάλφουρ, και οι δύο σε εκθέσεις του Ρέτζιναλ Λήπερ, του Άγγλου πρεσβευτή στην Ελλάδα. Σχετικά με τη δράση του Ντέιβιντ Μπάλφουρ στην Μέση Ανατολή, o Γεώργιος Σεφέρης, την περίοδο που ήταν υπεύθυνος Τύπου του Υπουργείου Εξωτερικών στην τότε έδρα της Ελληνικής κυβερνήσεως στο Κάιρο γράφει:

«Τὰ στρατεύματά μας λαμβάνουν τὶς διαταγές τους ἀπὸ τὸν Στρατηγὸ Paget καὶ ἐμεῖς ἀπὸ τὸν Mister Balfour, πρώην Ἁγιορείτη καλόγερο, πρώην μακρογενάτο Ὀρθόδοξο παπὰ, πρώην μικροχιτλερομούστακο ταγματάρχη τῆς «ἐξυπνάδας» (intelligence). Καὶ δὲν μᾶς ἐμπιστεύεται οὔτε γιὰ τὴν μετάφραση. Καημένη Ἑλλάδα» .

Ο Παναγιώτης Σιφναίος, δημοσιογράφος και πολιτικός, συνεργάτης του Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, υπουργός Προεδρίας στην κυβέρνηση του Αλέξανδρου Παπάγου μετά το 1952 και Παιδείας στην κυβέρνηση του Σπύρου Μαρκεζίνη αυτή που διόρισε ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1973, στο ημερολόγιο που κρατούσε όταν βρισκόταν στο Κάιρο, για τις επαφές του με τον βασιλιά Γεώργιο, τις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και τους άλλους πολιτικούς της εποχής, αναφέρεται και στον Μπάλφουρ. Στην εγγραφή της 15ης Φεβρουαρίου 1944 ο Μπάλφουρ φέρεται να «εξομολογείται» στον Σιφναίο πως ο «..Τσουδερός (σ.σ. πρωθυπουργός της εξόριστης κυβερνήσεως του Καΐρου) έκανε άσχημα να καταδικάσει τα Τάγματα Ασφαλείας». Τρεις μέρες μετά ο Σιφναίος γράφει: «...Ο Μπάλφουρ επιρρίπτει ευθύνας αγγλικών σφαλμάτων εις ΜΟ4 αλλά και εις Τσουδερόν. Ουδέποτε μας εκτύπησε την γροθιά του, όπως έκαμε ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Αν εζήτει εντόνως να ενισχυθούν αι εθνικαί οργανώσεις θα εγίνετο. Και σήμερα δύναται να γίνη». Σύμφωνα με την άποψη του ιστορικού και συγγραφέα Σαράντου Καργάκου, ο Μπάλφουρ «...ήταν η γλώσσα (μεταφραστής) και το μυαλό του Σκόμπυ» .

Υποστηρικτικές απόψεις

Τάφος David Balfour

Η διάσημη Γαλλίδα συγγραφέας Φρέγια Στὰρκ, πράκτορας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών στην Αίγυπτο κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και προσωπική φίλη του Μπάλφουρ γράφει στο ημερολόγιο της:

«....Ἔχει περάσει ἀπὸ πολλὲς θρησκεῖες, καὶ τώρα εἶναι κοσμικός, ἔχοντας καταλήξει στὸ συμπέρασμα ὅτι ὁ κόσμος εἶναι ἁπλῶς ἕνα σφάλμα τοῦ Θεοῦ. Ἔχει μία γοητευτικὴ κορούλα καὶ ἡ γυναίκα τοῦ εἶναι ἀνυποχώρητη, ἀφωσιωμένη, μισῆ τὴν ἀκαταστασία καὶ τὴν ἀρχαιότητα, καὶ ἔχει γοητευτικὸ χαμόγελο. Μοῦ λέει ὅτι ὁ πόλεμος τὸν ἀπελευθέρωσε ἀπὸ τὸ μοναστικὸ βίο ἀκριβῶς τὴν ὥρα ποὺ ἔπρεπε.» . 

Στην πολύχρονη διάρκεια της δράσεως του Μπάλφουρ στην προπολεμική Ελλάδα πρέπει να επισημανθεί η παντελής απουσία των ισχυρών μηχανισμών παρακολουθήσεως που είχε αναπτύξει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου υπό τον Ιωάννη Μεταξά. Είναι απορίας άξιο πως δεν επισημάνθηκε η φερόμενη δράση του Μπάλφουρ, ούτε από τους πράκτορες του υφυπουργού Δημόσιας Ασφάλειας Κωνσταντίνου Μανιαδάκη, ούτε όμως και από το Τμήμα Αλλοδαπών του οποίου προΐστατο ο ικανότατος Αστυνόμος Σπυρίδων Παξινός καθώς δημοσιεύματα φέρουν τον Μπάλφουρ να έχει συμμετοχή ως και στο κίνημα της 28ης Ιουλίου 1938 στα Χανιά με στόχο την ανατροπή του Ιωάννη Μεταξά και της 4ης Αυγούστου συνολικά.

Ο πανεπιστημιακός καθηγητής και ακαδημαϊκός Ταχιάος υποστηρίζει:

«...ο Μπάλφουρ ήταν πραγματικός θεολόγος, είχε καθαρή θεολογική σκέψη και βαθιά πνευματικά κριτήρια για τη ζωή. {...} ήταν πιστό τέκνο της Ορθοδόξου Εκκλη­σίας, τέτοιο που δεν μπορεί να είναι ένας υποκριτής ή κάποιος πού απλώς, ψυχρά και μελετημένα, εκτελεί μια αποστολή κατασκόπου, όπως τον ερμήνευσαν άνθρωποι που δεν μπορούν να κατανοήσουν τις παλινδρομήσεις μιας ανήσυχης ψυχής, ούτε τι είναι αμαρτία και μετάνοια. Ένας στρατολογημένος κατάσκοπος δεν χρειαζόταν, για να εκτελέσει την αποστολή του στην Αθήνα, να σπουδάσει χρόνια Θεολογία στη Ρώμη, να γίνει ρωμαιοκαθολικός μοναχός, στη συνέχεια να γίνει ορθόδοξος μοναχός, ιερέας, και να ζήσει στα απόκρημνα βράχια του Αγίου Όρους, τη στιγμή, που στα σαλόνια του Κολωνακίου και στις δεξιώσεις των διπλωματών στην Αθήνα, οι πληροφορίες που ενδιέφεραν την αρμόδια βρετανι­κή υπηρεσία κυκλοφορούσαν εν αφθονία». 

Ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου Ιερόθεος (Βλάχος) γνώρισε τον Ντέιβιντ ή Δημήτριο Μπάλφουρ το 1978 στο Έσεξ .

«..Είδα έναν μεγαλόσωμο Άγγλο στον ναό. Όταν ήρθε η ώρα κατά τη διάρκεια της Λειτουργίας να διαβαστεί το Σύμβολο της Πίστεως, έκπληκτος άκουγα ότι αυτός ο μεγαλόσωμος Άγγλος ανέγνωσε το «Πιστεύω» με τη βροντερή φωνή του σε τέλεια ελληνικά, με προφορά που δεν διέκρινες αν ήταν ξένος ή Έλληνας. Καθ’ όλη τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας έκλαιγε» .

O Πατρολόγος Καθηγητής Παναγιώτης Χρήστου, Διευθυντής του Πατερικού Ιδρύματος Μελετών, αναφέρει, σε πρόλογο βιβλίου που εξέδωσε ο εκδοτικός του οίκος, ότι ο Μπάλφουρ υπήρξε συμφοιτητής του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Οι δύο άνδρες διατήρησαν στενή επαφή ως το τέλος της ζωής του Μπάλφουρ, ο οποίος συνεργάστηκε με το Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών κι είχε επισκεφθεί επανειλημμένως την Θεσσαλονίκη. Γράφει για τον Μπάλφουρ ο Χρήστου:

«Ο κ. Δαβίδ Balfour είναι εκείνος, ο οποίος εκοπίασε περισσότερον παντός άλλου ερευνητού εις την μελέτην του έργου του Αγίου Συμεών, αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Κατόπιν διερευνήσεως των ιστορικών συνθηκών των χρόνων του, της δραστηριότητός του και της χειρογράφου παραδόσεως των έργων του κατώρθωσε ν’ αποκτήση όλα τα στοιχεία τα οποία τον κατέστησαν αυθεντικόν εμπειρογνώμονα επί της μεγάλης αυτής εκκλησιαστικής, θεολογικής και πολιτικής προσωπικότητος του Βυζαντίου κατά τας τελευταίας ημέρας του βίου του.».

Σύμφωνα με όσα έγραψε ο Μητροπολίτης Πισιδίας, με αφορμή το θάνατο του Μπάλφουρ, ο μεταστάς ήταν βαθιά κι αληθινά θρησκευόμενος:

«Ο Ντ. Μπαλφούρ είχε αριστοκρατική καταγωγή και ήταν τόσο κατάσκοπος των Άγγλων όσο είναι πατριώτης ένας Έλληνας κληρικός, Είχα την ευκαιρία να τον γνωρίσω κατά τα τελευταία δέκα χρόνια της ζωής του. Μου εδήλωσε πως αποσχηματίσθηκε γιατί υπέστη «κρίση πίστεως». Αν δεν είχε συμβεί τούτο τίποτα δεν τον εμπόδιζε να συνεχίσει να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Ιντέλλιζενς Σέρβις και να είναι και κληρικός. Απέβαλε το ιερατικό σχήμα γιατί έχασε την πίστη του. Όταν ανένηψε και ήθελε να επανέλθει στη ενεργό διακονία της ιεροσύνης ήταν αδύνατο, γιατί στο μεταξύ είχε συνάψει πολιτικό γάμο. Η γυναίκα του, μου είπε, τον απειλούσε πως θ' αυτοκτονούσε εάν την εγκατέλειπε για να γίνει μοναχός. Έτσι παρέμεινε μετέωρος μέχρι του θανάτου του. Μου ζήτησε να τον επαναφέρω στην ενεργό ιεροσύνη και τον παρέπεμψα στο Ρώσο Μητροπολίτη Αντώνιο, γιατί ήταν κληρικός της Εκκλησίας της Ρωσίας. Η απάντηση ήταν, φυσικά, αρνητική. Ερχότανε τακτικά στην Θεία Λειτουργία στην Οξφόρδη με το πρόσφορο του και ονόματα για να μνημονευθούν στην Ιερά Προσκομιδή. Είχε μετανιώσει πικρά γιατί εξέπεσε του ιερατικού υπουργήματος. Έχω μερικά γράμματα του στο αρχείο μου...» .

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Παπα-Δημήτρης Μπάλφουρ: Η σκοτεινή ιστορία του ορθόδοξου κληρικού που (ενδεχομένως) ήταν πράκτορας των Άγγλων! Θεόδωρος Χατζηγώγος
• [David Balfour papers American School of Classical Studies at Athens, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, Αθήνα]
• [Ο κατάσκοπος με τα ράσα kathimerini.gr, Ηλίας Μαγκλίνης]
• [Ντέιβιντ Μπάλφουρ: Ο ρασοφόρος βρετανός πράκτορας imerodromos.gr, Γιώργος Καραγιάννης]
• [Ντέιβιντ Μπάλφουρ: Ο αρχικατάσκοπος με τα ράσα; orp.gr]
• [Πατήρ Δημήτριος: ο αρχηγός της Ιντέλιντζενς Σέρβις στην Ελλάδα greekcivilwar.wordpress.com]

Πηγή

• [«Η αφελής Ελλάς. Ο ρασοφόρος Άγγλος κατάσκοπος Νταίηβιντ Μπάλφουρ».] Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης (Πρόεδρος Διοικητικών Εφετών), Εκδόσεις «Αρμός», Απρίλιος 2010, πρόλογος Σαράντος Καργάκος

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org