Ιωάννης Κακριδής

Ο Ιωάννης Κακριδής Έλληνας εθνικιστής, Πανεπιστημιακός διαπρεπής καθηγητής της κλασσικής φιλολογίας, ερευνητής και αισθητικός της λογοτεχνίας, Ελληνιστής, από τους κορυφαίους ομηριστές σε παγκόσμιο επίπεδο, μεταφραστής και υπέρμαχος της Δημοτικής γλώσσας, του μονοτονικού συστήματος και από τους πρωτοπόρους της γλωσσικής μεταρρυθμίσεως στην Ελλάδα, που συνεργάστηκε με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά, γεννήθηκε το 1901 στην Αθήνα όπου και πέθανε στις 24 Μαρτίου 1992 .

Ήταν παντρεμένος, από την εποχή πριν τις κοινές μεταπτυχιακές τους σπουδές στη Γερμανία, με τη φιλόλογο Ελένη Κομνηνού, με την οποία γνωρίστηκαν όταν φοιτούσαν και οι δύο στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μαζί με τον στενό τους φίλο και συμφοιτητή, τον Ιωάννη Συκουτρή και από το γάμο τους γεννήθηκαν δύο παιδιά, η Ελένη, καθηγήτρια φιλόλογος και τo 1933 ο Θεοφάνης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Ιωάννης Κακριδής

Βιογραφία

Πατέρας του ήταν ο Θεοφάνης Α. Κακριδής, Πανεπιστημιακός καθηγητής της Λατινικής και μητέρα του η Ελένη-Μαρία Χατζηδάκη, της κρητικής οικογένειας, που έδωσε δύο σπουδαίους πανεπιστημιακούς, το μαθηματικό, Ιωάννη Χατζηδάκη, παππού του Ιωάννη Κακριδή και το γλωσσολόγο Γεώργιο Χατζιδάκι. Αδελφός του ήταν ο Γεώργιος Κακριδής, καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο, ο οποίος πέθανε στις 4 Σεπτεμβρίου 1959 στην Αθήνα.

Σπουδές

Ο Ιωάννης αποφοίτησε από το 1ο Γυμνάσιο Χανίων και σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στην οποία ήταν συμφοιτητής με τον Ιωάννη Συκουτρή και ο Κακριδής συμμετείχε στην ομάδα από Σμυρνιούς, που είχαν δημιουργήσει την ονομαζόμενη «κλίκα των Σμυρνιών», καθώς και συμφοιτητές τους όλων των Σχολών, τους οποίους έπεισε ο Συκουτρής να πάρουν καθένας τους ένα αρχαιοελληνικό όνομα. Έτσι ο «Πύθων» ήταν ο Κωνσταντίνος Θ. Δημαράς, «Ευφορίων» ο Β. Τατάκης, «Ιοφών» ο Α. Καλογεράς, «Μάγνης» ο Ι. Τσικνόπουλος, που αποτέλεσαν τη γνωστή ως η «Αθάνατη παρέα», με σκοπό τη διοργάνωση επισκέψεων και ξεναγήσεων σε αρχαιολογικούς τόπους. Έγραφε στη «Διάπλαση των Παίδων» με το ψευδώνυμο «Το Τραγούδι της λευτεριάς» και η αποκάλυψη του έγινε το 1921, όταν υπέγραψε γράμμα του προς το περιοδικό με το όνομα και το ψευδώνυμό του. Πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στην Αυστρία και τη Γερμανία, στα Πανεπιστήμια του Βερολίνου, της Βιέννης και της Λειψίας.

Επαγγελματική σταδιοδρομία

Το σχολικό έτος 1922-23 ο Ιωάννης εργάστηκε ως φιλόλογος καθηγητής στο Ελληνικό Σχολείο στις Σπέτσες. Το διάστημα από το 1924 έως το 1926 και από το 1929 έως το 1930 εργάσθηκε ως συντάκτης στο «Ιστορικό Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσης» της Ακαδημίας Αθηνών και το 1925 αναγορεύθηκε διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τον ίδιο χρόνο έγραψε ένα δημοσίευμα στο Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος του 1927, στο οποίο πρότεινε την ενοποίηση της αναρχικής ορθογραφίας της ελληνικής γλώσσας, την εποχή εκείνη, με επακόλουθο να κατηγορηθεί αργότερα, ως πολέμιος της κλασικής παιδείας, λόγω της αρνητικής του θέσεως απέναντι στην καθαρεύουσα.

Ακαδημαϊκή σταδιοδρομία

Tο 1930 εκλέχθηκε υφηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, πραγματοποίησε το εναρκτήριο μάθημα στις 17 Ιανουαρίου 1931 στις 18:00 το απόγευμα με θέμα «Ομηρικά προβλήματα» και εκλέχθηκε έκτακτος καθηγητής στις 11 Φεβρουαρίου 1933 έως το 1939, ενώ τον ίδιο χρόνο διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ήταν μέλος στην Εταιρία Βυζαντινών Σπουδών , στην οποία ο Φαίδων Κουκουλές ήταν Γενικός Γραμματέας και συμμετείχε ως μέλος στο πρώτο Διοικητικό συμβούλιο του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τραπέζης [Μ.Ι.Ε.Τ.] τις περιόδους 1966-67 και από το 1974 έως το 1983.

Καθεστώς 4ης Αυγούστου

Συντάχθηκε με το καθεστώς της 4ης Αυγούστου του Ιωάννη Μεταξά. Ακολούθησε τους Κωστή Μπαστιά, Αχιλλέας Κύρου, Νίκο Κιτσίκη, πρόεδρο του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος επί Ελευθερίου Βενιζέλου, πρύτανη του Εθνικού Μετσοβείου Πολυτεχνείου επί Ιωάννη Μεταξά και μεταπολεμικά βουλευτή του κόμματος Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά [Ε.Δ.Α.], και τη Σοφία Γεδεών που συμμετείχε στο «Ανώτατον Γνωμοδοτικόν Συμβούλιον της Πνευματικής Επιστρατεύσεως», η οποία μαζί με τους Νικόλαο Λούβαρι, Γιώργο Σεφέρη, Λέοντα Μακκά και Παντελή Πρεβελάκη, ανήκαν στα «Μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής επί κεφαλής τομέων». Στις υπό την εποπτεία τους περιοδείες και ομιλίες τους ακολουθούσαν και άλλα επίλεκτα -εκτός από τον ίδιο- μέλη της Εθνικής διανοήσεως, όπως ήταν ο Κακριδής και οι Κωνσταντίνος Τσάτσος, Παναγιώτης Κανελλόπουλος, Κωνσταντίνος Δημαράς με ομιλία για «Το νόημα της Ελευθερίας», και ο Άγγελος Σικελιανός με τη διάλεξη του για «Το βαθύτερο νόημα της Πνευματικής Επιστρατεύσεως», τους οποίους είχε γοητεύσει η ρητορική του καθεστώτος του Ιωάννη Μεταξά, καθώς και η προσδοκία της αναγεννήσεως του Έθνους. Μαζί τους ήταν ακόμη οι Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, Στίλπων Κυριακίδης, Νικόλαος Λούρος, Νικόλαος Εξαρχόπουλος, Αλέξανδρος Τσιριντάνης -της «Χριστιανικής Ένωσης Επιστημόνων», ο Θρασύβουλος Βλησίδης και ο Φαίδων Κουκουλές, συγγραφέας του «Διατί ενικήσαμεν και διατί θα νικήσωμεν».

Η Δίκη των τόνων

Το Νοέμβριο του 1941 μετά από πρωτοβουλία του καθηγητή Εμμανουήλ Πεζόπουλου, τότε προέδρου της Ακαδημίας Αθηνών, η Σύγκλητος της Φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών συνεδρίασε στις 14,17 και 19 Νοεμβρίου με θέμα ημερησίας διατάξεως «Συζήτησις περί του ζητήματος της μεταβολής του ορθογραφικού συστήματος υπό καθηγητού της σχολής». Αφορμή αποτέλεσαν τα βιβλία του Κακριδή, «Ελληνική Κλασσική Παιδεία», ένα βιβλιαράκι 24 σελίδων, και «Σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκιδίδη» τα οποία, ενώ κυκλοφορούσαν ήδη από το 1936, επανεκδόθηκαν το 1941 και προτείνονταν από το συγγραφέα και ως, υπό εξέταση, εγχειρίδια για τα πανεπιστημιακά του μαθήματα. Ο Κακριδής κατηγορήθηκε ότι υιοθετεί τη δημοτική, απλοποιεί την ορθογραφία και καταργεί το τονικό σύστημα, ενώ με το έργο του επιδιώκει τον κλονισμό των αξιών του αρχαίου πολιτισμού. Στην ψηφοφορία της 9ης Δεκεμβρίου ο Φαίδων Κουκουλές μαζί με τους καθηγητές Νικόλαο Εξαρχόπουλο, Ερρίκο Σκάσση, Εμμανουήλ Πεζόπουλο, Αντώνιο Χατζή, Γεώργιο Σακελλαρίου, Γεώργιο Π. Οικονόμο, Νικόλαο Βλάχο, Αναστάσιο Ορλάνδο, Χρήστο Καπνουκάγια, Σπυρίδωνα Μαρινάτο, Απόστολο Δασκαλάκη, Διονύσιο Ζακυθηνό, με μειοψηφούντα τον Σωκράτη Κουγέα, ενώ απείχε ο συγγενής του Κακριδή καθηγητής Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος, αποφάσισαν την πειθαρχική δίωξη του Κακριδή.

Τα γεγονότα που ακολούθησαν οδήγησαν στη γνωστή ως «Δίκη των Τόνων», στην οποία πληρεξούσιοι δικηγόροι του Κακριδή ήταν οι Γ. Αντωνακάκης, Θεμιστοκλής Τσάτσος και Κωνσταντίνος Τσάτσος. Τελικά το κατηγορητήριο σε βάρος του κατέρρευσε και με την υπ' αριθμό 8/24 Ιουλίου 1942, του επιβλήθηκε ποινή δύο μηνών προσωρινής απολύσεως. Με την ίδια απόφαση απαλλάχθηκε από την κατηγορία ότι είχε την πρόθεση να κλονίσει τις αξίες του αρχαίου πολιτισμού. Η υπόθεση οδηγήθηκε, μετά από υποβολή αιτήσεως ακυρώσεως από τον Κακριδή, στην κρίση της ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας, το οποίο συνεδρίασε υπό την Προεδρία του αντιπροέδρου του και μετέπειτα πρωθυπουργού Παναγιώτη Πουλίτσα, που με την απόφαση 355/1943 επικύρωσε την ποινή που επιβλήθηκε στον Κακριδή.

Με αφορμή τη σύλληψη και φυλάκιση του Ηλία Βενέζη το 1943, συνυπέγραψε επιστολή-έκκληση, προς τη γερμανική Kommandatur, πνευματικών προσώπων, μεταξύ τους ο Άγγελος Σικελιανός, ο Στράτης Μυριβήλης, ο Γεώργιος Θεοτοκάς, ο Σπυρίδων Μελάς, ο Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος και ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης για την απελευθέρωση του συγγραφέα.

Μεταπολεμικά

Ο Κακριδής συμμετείχε ως μέλος στην επιτροπή που συγκροτήθηκε το καλοκαίρι του 1945, με απόφαση του πρωθυπουργού Πέτρου Βούλγαρη κι είχε σκοπό να καταγράψει τις θηριωδίες των Γερμανών στα χωριά της Κρήτης. Την «Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη», όπως ονομάστηκε, την αποτελούσαν ο Νίκος Καζαντζάκης, ο Πανεπιστημιακός Ιωάννης Εμμ. Καλιτσουνάκης και ο φωτογράφος Κωνσταντίνος Κουτουλάκης. Το έργο ξεκίνησε στις 29 Ιουνίου και ολοκληρώθηκε στις 6 Αυγούστου 1945, ενώ η επιτροπή επισκέφτηκε 76 πόλεις, χωριά και οικισμούς της Κρήτης και συναντήθηκε με χιλιάδες άντρες και γυναίκες κάθε ηλικίας. Στην έκθεση που συνέταξε η επιτροπή γίνεται αναλυτική καταγραφή των εκτελέσεων και των καταστροφών σε κάθε χωριό.

Τον ίδιο χρόνο απολύθηκε από τη θέση του καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επέστρεψε στη θέση του υφηγητή στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Λίγο καιρό αργότερα εξασφάλισε υποτροφία από την Σουηδική κυβέρνηση και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο της Λουντ, ενώ μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα εκλέχθηκε καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, στο οποίο το ακαδημαϊκό έτος 1957-58 διατέλεσε πρύτανης. Παράλληλα δίδαξε και σε Πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως στη Στοκχόλμη, στην Ουψάλα της Σουηδίας και στο Τύμπιγκεν [Tübingen] της Γερμανίας. Ως ο αρχαιότερος καθηγητής της φιλοσοφικής Σχολής εκφώνησε πανηγυρικό λόγο στις 7 Νοεμβρίου 1964, όταν πραγματοποιήθηκαν τα επίσημα εγκαίνια της Φιλοσοφικής Σχολής των Ιωαννίνων ως παραρτήματος της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η τελετή των εγκαινίων έγινε στο κτήριο της Ζωσιμαίας Παιδαγωγικής Ακαδημίας με την παρουσία μελών της Κυβέρνησης, καθηγητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, καθώς και πνευματικών και πολιτικών φορέων των Ιωαννίνων.

Μεταξύ των ετών 1964 και 1967 διετέλεσε πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και πρωτοστάτησε στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση της κυβερνήσεως του Γεωργίου Παπανδρέου. Παραιτήθηκε στις αρχές του Φεβρουαρίου 1968 από την καθηγητική έδρα στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η παραίτηση του έγινε δεκτή στις 26 Μαρτίου του ίδιου χρόνου. Μετά τη μεταπολίτευση συνεργάστηκε με το Κ.Ε.Μ.Ε. και διατέλεσε μέλος του ιδρύματος Μανόλης Τριανταφυλλίδης και ήταν ο θεμελιωτής των παγκόσμιων συνεδρίων για την Οδύσσεια που από το 1977 οργανώνονται ανά τέσσερα χρόνια στην Ιθάκη στο νησί του Οδυσσέα, ενώ το 1982 εκλέχθηκε πρώτος πρόεδρος του «Κέντρου Οδυσσειακών Μελετών» Ιθάκης. Το 1984, οκτώ χρόνια μετά την κατάργηση των Αρχαίων στα Γυμνάσια, ο Κακριδής έγραψε ότι «...η γλώσσα μας αργοπεθαίνει. Της λείπει το οξυγόνο, δηλαδή τα Αρχαία. Μόνο όποιος γνωρίζει τα Αρχαία μπορεί να μιλά και να γράφει σωστά τη νεοελληνική δημοτική...». Έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο σπίτι του στην Κηφισιά.

Διακρίσεις

Ήταν μέλος δύο σουηδικών επιστημονικών Ακαδημιών και από το 1961 επίτιμος διδάκτορας του πανεπιστημίου του Τίμπινγκεν, ενώ το 1976 τιμήθηκε με το βραβείο Χέρντερ και το 1982 ανακηρύχθηκε επίτιμος καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών . Το 1984 εκδόθηκε προς τιμήν του ένας τόμος με άρθρα και μελέτες του με τίτλο «Ι.Θ. Κακριδή, Μελέτες και άρθρα». Το 2008 με ομόφωνη απόφαση του Επαρχιακού Συμβουλίου Ιθάκης το βραβείο «Οδυσσέως–Πηνελόπης» απονεμήθηκε στην οικογένεια Κακριδή, τον Ιωάννη, την Όλγα και τα παιδιά τους, Ελένη και Θεοφάνη Κακριδή, ο οποίος διετέλεσε επί σειρά ετών πρόεδρος του «Κέντρου Οδυσσειακών Σπουδών», για τη συμβολή τους στη μελέτη και τη διάδοση των Ομηρικών επών και στην υποστήριξή της Ομηρικής Ιθάκης.

Εργογραφία

Έδωσε διαλέξεις σε Ευρώπη, Αμερική και Αυστραλία και για το έργο του τιμήθηκε με πολλές διακρίσεις. Δημιούργησε τη «Βιβλιοθήκη του Φιλολόγου», μια σειρά από βασικές μονογραφίες για την κατανόηση της γλώσσας και του πολιτισμού των αρχαίων Ελλήνων. Εργάζονταν ως τα βαθιά του γεράματα και δημοσίευε εργασίες του σε διάφορα περιοδικά, καθώς και επιφυλλίδες του στην εφημερίδα «Ελευθερία». Το επιστημονικό έργο τον καθιέρωσε ως έναν από τους κορυφαίους Έλληνες φιλόλογους. Πίστευε ότι είναι απαραίτητη η διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών από το πρωτότυπο . Έγραψε περί τα σαράντα βιβλία και περί τα διακόσια πενήντα άρθρα και μελέτες. Μελέτησε πολλούς τομείς της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και ειδικότερα τον Όμηρο -είναι από τους σημαντικότερους μελετητές του Ομήρου παγκοσμίως και ήταν ο εισηγητής της γονιμότερης μεθόδου ερμηνείας των ποιημάτων του, της «νεοανάλυσης», καθώς και το Θουκυδίδη.

Δημοσίευσε τα έργα,

• «Το μεταφραστικό πρόβλημα», το 1936 & το 1984, εκδόσεις «Εστία»,
• «Ελληνική κλασσική παιδεία», το Νοέμβριο του 1939, βιβλίο που δημοσιεύθηκε σε μονοτονικό σύστημα,
• «Ερμηνευτικά σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη», το 1941,
• «Ανθρωπιστικά», το 1942,
• «Η δίκη των τόνων: Η πειθαρχική δίωξη του καθηγητή Ι. Κακριδή», το 1943 η 1η έκδοση & το 1998 σε 2η έκδοση, εκδόσεις «Εστία»
• «Ομηρικές έρευνες», το 1944,
• «Ομηρικά θέματα», το 1954,
• «Ελλήνων λόγοι»,
• «Ο ποιητής και η μυθική παράδοση»,
• «Στρατηγός Μακρυγιάννης»,
• «Αραί»,
• «Φως Ελληνικό», το 1963,
• «Νεοελληνικές Μελέτες», το 1975,
• «Οι Αρχαίοι Έλληνες στην Νεοελληνική Λαϊκή Παράδοση», το 1978, έκδοση «Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης»,
• «Προομηρικά–Ομηρικά, Ησιόδεια», το 1980,
• «Ξαναγυρίζοντας στον Όμηρο», το 1985,
• «Το Μήνυμα του Ομήρου», το 1985,
• «Αρχαία Ελληνική Μυθολογία», το 1986, έργο σε πέντε τόμους, έκδοση «Εκδοτική Αθηνών».

Το έργο καλύπτει όλο το μυθολογικό υλικό που μας παρέδωσε η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία. Είναι υψηλής αισθητικής, εικονογραφημένο με αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης που φωτογραφήθηκαν ειδικά γι' αυτή την έκδοση σε περισσότερα από τριακόσια μουσεία απ' όλα τα μέρη του κόσμου. Για τη συγγραφή του συνεργάστηκαν 25 διαπρεπείς επιστήμονες, 24 Έλληνες και ο Ελβετός Καρλ Σέφολντ, υπό την εποπτεία του Κακριδή.

Μετέφρασε

• τον «Επιτάφιο» του Περικλέους,
• την «Ιλιάδα» του Ομήρου το 1955 -μαζί με το Νίκο Καζαντζάκη- με τον οποίο συνεργάστηκαν γι' αυτό το σκοπό για περισσότερα από δεκαπέντε χρόνια, ενώ ο Κακριδής τον επισκέφθηκε στο σπίτι του, στη γαλλική Αντίπολη [Antibes] όπου για ένα μήνα συνεργάστηκαν να δώσουν τελική μορφή στη μετάφραση.

Το 1965 μετέφρασε την

• «Οδύσσεια» του Ομήρου, την οποία ξεκίνησαν από κοινού με τον Καζαντζάκη, ως το θάνατο του, και την ολοκλήρωσε μόνος του Κακριδής, ενώ μαζί με τον Χρίστο Καρούζο μετέφρασαν τον «Ιππία Μείζονα» του Πλάτωνα.

Εξωτερικές συνδέσεις

• Κακριδής Ιωάννης Θ. (1901–1992): Βιογραφικό, εργογραφία 24grammata.com
• Κακριδής Ιωάννης Θ. (1901-1992)-Βιογραφικό Εθνικό Κέντρο Βιβλίου
• Βιβλία Ιωάννη Κακριδή
• Ιωάννης Θ. Κακριδής Νεκρολογία, Ηλίας Σπυρόπουλος
• Ιωάννης Θ. Κακριδής-Λοιπόν, κύριε καθηγητά;

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org