Φίλιππος Δραγούμης

Ο Φίλιππος Στέφανου Δραγούμης, Έλληνας εθνικιστής, νομικός, διπλωμάτης, λογοτέχνης, εκδότης του περιοδικού «Πολιτική Επιθεώρησις» και πολιτικός που διατέλεσε βουλευτής και υπουργός, γεννήθηκε στην Αθήνα στις 2/14 Ιανουαρίου 1890, όπου και πέθανε στις 2 Ιανουαρίου 1980. Έχει ταφεί στον τάφο της οικογένειας Δραγούμη στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.

Παντρεύτηκε το 1931, την Ελένη Βαλαωρίτη (1902-1985), κόρη του Ιωάννη Α. Βαλαωρίτη και εγγονή του ποιητή Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, και απέκτησε μαζί της δύο παιδιά, την Ζωή μετέπειτα σύζυγο Ιωάννη Κ. Μαζαράκη, και τον Μάρκο μετέπειτα σύζυγο Αλεξάνδρας Ρ. Χρίστου, πατέρα του Φίλιππου και της ηθοποιού Ναταλίας Δραγούμη.

Φίλιππος Δραγούμης

Βιογραφία

Η οικογένεια του κατάγονταν από το χωριό Βογατσικό της Δυτικής Μακεδονίας . Παππούς του ήταν ο Νικόλαος Δραγούμης και γιαγιά του η Ευφροσύνη, κόρη του Στέφανου Γεωργαντά, μεγαλέμπορου στην Κωνσταντινούπολη, που κατάγονταν από την Τραπεζούντα. Ο Φίλιππος ήταν ο τέταρτος γιος και το δέκατο από τα έντεκα παιδιά του Στέφανου Δραγούμη, που διατέλεσε μεταβατικός πρωθυπουργός της Ελλάδος και της Ελισάβετ, κόρης του τραπεζίτη Ιωάννη Κοντογιαννάκη.

Αδέλφια του Φίλιππου ήταν ο ζωγράφος Νικόλαος Δραγούμης, η Ναταλία Δραγούμη, σύζυγος Παύλου Μελά, η Μαρίκα, σύζυγος Ιωάννη Καζούλη, η Έφη, σύζυγος Ιωάννη Καλλέργη, η Χαρίκλεια, σύζυγος Ι. Κοκκώνη, η Ζωή, σύζυγος Jolio Palencia, η Αλεξάνδρα, σύζυγος σε πρώτο γάμο του Γεωργίου Ξύδη με τον οποίο απέκτησαν τέσσερα παιδιά, και σε δεύτερο του ναυάρχου Αντώνη Κριεζή , ο Αλέξανδρος, αρχιτέκτονας, σύζυγος Σόνιας Δουλγκέρωφ, με την οποία απέκτησε τέσσερα παιδιά, την Λίζα το 1916, την Ελένη το 1917, τον Στέφανο 1918 και τον Ίωνα το 1919, και ο Ίωνας Δραγούμης, φιλόσοφος, συγγραφέας και πολιτικός, ο θεμελιωτής της ιδέας του Ελληνικού εθνικισμού.

Σπουδές & Ενήλικη ζωή

Παρακολούθησε τα μαθήματα του Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου από το 1899 έως το 1902 και από το 1906 έως το 1910, σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών στο οποίο αναγορεύτηκε διδάκτορας. Στη διάρκεια των σπουδών του εντάχθηκε κι έγινε μέλος του συλλόγου «Φοιτητική Συντροφιά», στην οποία υπήρξε για ένα διάστημα πρόεδρος. Επιστρατεύθηκε τον Σεπτέμβριο του 1912 ως έφεδρος Υπολοχαγός του Πεζικού [Κλάση 1911] και στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου τραυματίστηκε στη μάχη του Σαρανταπόρου, όταν χτυπήθηκε από σφαίρα στον αγκώνα, και στη συνέχεια νοσηλεύθηκε στην Ελασσώνα. Μετά την αποθεραπεία του αποσπάστηκε στο Γενικό Στρατηγείο ως κρυπτογράφος και ακολούθησε τον Διάδοχο Κωνσταντίνο στην είσοδο του στη Θεσσαλονίκη και στα Ιωάννινα καθώς και το 1913 στην εκστρατεία κατά των Βουλγάρων.

Οι συναναστροφές του στα νεανικά χρόνια περιελάμβαναν τον γλύπτη και καθηγητή Γεώργιο Κεφαλληνό, που τον ενθάρρυνε να ακολουθήσει σπουδές ζωγραφικής, τη Μέλπω Μερλιέ, τον διάσημο αργότερα μαέστρο Δημήτρη Μητρόπουλο και άλλους. Τον Φεβρουάριο του 1914, μετά από διαγωνισμό μπήκε στο υπουργείο Εξωτερικών. Υπηρέτησε από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο του 1916, ως υποπρόξενος στο Γενικό Προξενείο Αλεξανδρείας, όπου γνωρίστηκε κι ανέπτυξε θερμή φιλική σχέση με τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Το 1917 απολύθηκε για πολιτικούς λόγους και διώχθηκε ως αντίπαλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενώ εξορίσθηκε το διάστημα 1917 έως 1918, για περίπου δύο χρόνια, στην Κρήτη, τη Θήρα και την Αμοργό. Στις 4 Ιουλίου 1920, αναχώρησε ακτοπλοϊκώς για την Αγγλία στις 4 Ιουλίου 1920 και στις 15 Ιουλίου, μετά από ταξίδι δέκα ημερών, έφτασε στο Λίβερπουλ όπου φιλοξενήθηκε από το γαμβρό του Γεώργιο Ξύδη. Την 1η Αυγούστου γράφει στο Ημερολόγιο του, «...Είχα μείνει μόνος εις την τραπεζαρία, όταν ξαναμπήκε ο Γεώργιος με πρόσωπο αλλοιωμένο και μου είπε με φωνή τρεμάμενη «ξέρεις, Φίλιππε, έγιναν ταραχές εις την Αθήνα!...» Δεν είπα τίποτε. «και φαίνεται …πως εχτύπησαν τον Ίωνα»....». Επέστρεψε στην Αθήνα στις 13 Οκτωβρίου 1920.

Το 1941 εμπιστεύτηκε στην Πηνελόπη Δέλτα τα ημερολόγια και το αρχείο του αδερφού του Ίωνα Δραγούμη, στα οποία εκείνη πρόσθεσε περίπου 1.000 χειρόγραφες σελίδες με σχόλια για το έργο του Ίωνα.

Η δολοφονία του Ίωνα Δραγούμη

Μετά τη δολοφονία του αδελφού του Ίωνα Δραγούμη με βούλευμα του Εφετείου περιελήφθη μεταξύ των ηθικών αυτουργών ο Εμμανουήλ Μπενάκης, αν και η οικογένεια του νεκρού απέκλεισε την περίπτωση της ηθικής αυτουργίας, όμως οι Εφέτες δεν πείστηκαν και τον παρέπεμψαν σε δίκη το Μάρτιο του 1922, στην οποία ο Εμμανουήλ Μπενάκης ερημοδίκησε. Μόλις στην εξουσία επανήλθαν οι Βενιζελικοί, αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή επί καθεστώτος των Νικολάου Πλαστήρα-Στυλιανού Γονατά, ο Μπενάκης ζήτησε να εκδικαστεί η υπόθεση και στις 19 Νοεμβρίου 1922 έγινε δίκη στην οποία κηρύχθηκε αθώος.

Σύμφωνα με το σκεπτικό που δημοσιεύθηκε το Κακουργιοδικείο Αθηνών δια της υπ’ αριθ. 73 της 19ης Νοεμβρίου 1922 αποφάσεως του έκρινε αθώο τον Μπενάκη, «...Επειδή εκ του συνόλου της αποδεικτικής διαδικασίας ουδαμώς απεδείχθη η ενοχή του κατηγορουμένου Εμμανουήλ Μπενάκη, διότι ουδείς των εξετασθέντων μαρτύρων κατέθηκέ τι το επιβαρυντικόν διά τον κατηγορούμενον διά την εις αυτόν αποδιδομένην πράξιν της ηθικής αυτουργίας του φόνου του Ι. Δραγούμη. Μάλιστα δε και αυταί αι αδελφαί του παθόντος αποκλείουσι σαφώς το δυνατόν της υπάρξεως της ηθικής αυτουργίας διά τον κατηγορούμενον Εμμ. Μπενάκην, παραπονούμεναι μόνον ότι ηδιαφόρησε διά την σωτηρίαν του παθόντος. Αλλ’ εντεύθεν δεν παρέπεται ότι υπάρχουσι τα στοιχεία της λεγομένης αρνητικής συνεργείας του άρθρου 74 παράγρ. 3 του Ποινικού Νόμου, διότι ουδόλως είναι αποδεδειγμένον ότι ο κατηγορούμενος ούτος εγνώριζεν ότι επέκειτο ο φόνος του Ι. Δραγούμη ή εμελετάτο τοιούτος, διά να κατορθώση και προλάβη τούτον, δεδομένου μάλιστα ότι ο φόνος ούτος εγένετο πολύ ύστερον μετά την αναχώρησιν του Μπενάκη εκ του τόπου της συλλήψεως του Ι. Δραγούμη και εις έτερον μέρος, μάλιστα δε, καθ’ α κατατίθησιν ουσιώδης μάρτυς, όταν μετά ώρας διεδόθη ο φόνος του Δραγούμη, ο κατηγορούμενος εξέφρασεν αληθή λύπην διά την δημιουργουμένην κατάστασιν, και ότι ενόμιζεν ότι ο συλληφθείς ην ουχί ο Ίων Δραγούμης, αλλ’ ο αδελφός αυτού Φίλιππος, εν γένει δ’ εκ της αποδεικτικής διαδικασίας ουδέν στοιχείον ενοχής προκύπτει...».

Ο Φίλιππος Δραγούμης γράφει στο ημερολόγιό του, «Ντρέπομαι ότι όλα αυτά έγιναν από Έλληνες και μάλιστα από τα όργανα της εξουσίας, από τους μισθοφόρους σωματοφύλακες του Βενιζέλου. Αυτός ο κωμωδός ετηλεγράφησε στο σπίτι να συλυπηθή!!!».. Συχνά ο Ελευθέριος Βενιζέλος δεν αναφέρεται με τ’ όνομά του από το Φίλιππο Δραγούμη, αλλά με σύνθετους επιθετικούς προσδιορισμούς. Κάποτε ως «ο Μεσσίας» ή «κατορθωτικός δημοκόπος», ως «μέγας ανήρ», «μέγας κωμωδός» και «διαβολάνθρωπος». Ο Φίλιππος Δραγούμης έγραψε στο ημερολόγιό του μόλις πληροφορήθηκε την απόπειρα κατά του Βενιζέλου και πριν ακόμη μάθει για την εκτέλεση του αδερφού του, «...Τι ευθύνη ανάλαβαν! [εννοεί οι δύο αξιωματικοί που αποπειράθηκαν τη δολοφονία] Και τι ευτύχημα ότι απότυχαν. Είναι αδύνατο με πολιτικά μεμονωμένα εγκλήματα να πάγη εμπρός ένας αγώνας. Μόνο ένας λαός ολόκληρος, ή τουλάχιστο μια πλειοψηφία τυραννημένη, έχει τη δύναμη ν’ αναλάβη την ευθύνη της βίας. Και η βία είναι πάντα επικίνδυνη, γιατί μια φορά που απολυθή είναι άγνωστο πού και πότε θα σταματήση. Ο αγώνας μας απαιτεί ακριβώς να μη μεταχειριζόμαστε τα μέσα της φατρίας που τυραννεί τον ελληνικό λαό....Εμείς οι αντιβενιζελικοί θεωρούμε τους βενιζελικούς ως άλλης υπόστασης ανθρώπους, με τους οποίους δεν μπορούμε να συνδιαλλαγούμε». Θεωρούσε τον Βενιζέλο «πράκτορα των ξένων και καταλύτη των λαϊκών ελευθεριών» και τον κατηγορούσε για «αδιάντροπη ληστεία του Δημοσίου και του λαού από το κόμμα του».

Στις 19 Μαΐου 1920 ο Φίλιππος Δραγούμης καταγράφει τη συνάντησή του με μία συγγενή του, η οποία, αντίθετα από την υπόλοιπη οικογένεια, ταυτίστηκε με τον Βενιζέλο. «Της εξήγησα ότι τίποτε το προσωπικό, παρ’ όσα επάθαμε, δε μας παρασύρει, ακολουθούμε την ιδιοσυγκρασία μας, που δεν ανέχεται να γινόμαστε δούλοι είτε ξένων είτε εσωτερικών τυράννων, ακολουθούμε και μιαν πολιτικήν ιδεολογία πολεμώντας γι’ αυτήν. Για την ιδιοσυγκρασία μας και για την ιδεολογία μας υποφέραμε διωγμό κι εξακολουθούμε να υποφέρωμε. Το χάσμα που μας χωρίζει από το βενιζελισμό δεν είναι πολιτική αντίληψη ή κομματικό συμφέρον, αλλά ψυχολογική διαφορά, διαφορά ιδιοσυγκρασίας, εμείς δεν ανεχόμαστε να μαϊμουδίζωμε τους ξένους και να μας καβαλικεύουν και οι βενιζελικοί το ανέχονται και το επιζητούν».

Πολιτική δράση

Μετά τη δολοφονία του αδελφού του Ίωνα Δραγούμη, ο Φίλιππος Δραγούμης ύστερα από τις πιέσεις φίλων και συγγενών, καθώς ήθελε να ακολουθήσει καριέρα ζωγράφου ή να συνεχίσει τις σπουδές του στο εξωτερικό, αποφάσισε να ασχοληθεί με την πολιτική. Λίγες ημέρες πριν τη συμμετοχή του στις εκλογές γράφει, «...Με τη θυσία του Ίωνος αισθάνομαι ότι ή ώρα μου πλησιάζει. Θα έλθη ασφαλώς, αλλά δεν πρέπει να βιάζομαι. Ολίγες ημέρες άρκεσαν για να με πλησιάσουν στην ωρίμανσή μου, τόσο, όσο δεν το είχα κάμει ολόκληρη την προηγούμενη ζωή μου...».

Στις εκλογές της 1/14 Νοεμβρίου 1920, εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής Μακεδονίας, στην εκλογική περιφέρεια Φλώρινας-Καστοριάς. Τον ίδιο χρόνο συμμετείχε στην επιτροπή συντάξεως του Συντάγματος. Έλαβε μέρος στις περισσότερες από τις εκλογικές αναμετρήσεις, με επιτυχίες αλλά και αποτυχίες, ως ανεξάρτητος υποψήφιος, συνεργαζόμενος άλλοτε με τους αγροτικούς και άλλοτε με τους λαϊκούς, ενώ στα ψηφοδέλτιά του, ως ανεξάρτητος υποψήφιος, περιλάμβανε και πολίτες που μιλούσαν Βλάχικα, αλλά και την ντόπια Σλαβική διάλεκτο, γεγονός που ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων . Εξελέγη τέσσερις φορές βουλευτής Φλώρινας-Καστοριάς, τις περιόδους 1920-1922, 1926-1928 με το Συνεργατικό Εργατικό Κόμμα που δημιούργησε κι ήταν αρχηγός του, το Σεπτέμβριο του 1932-1933 σε συνεργασία με το Λαϊκό Κόμμα, 1933-1935 ως ηγέτης της Μακεδονικής Ενώσεως, ενώ την περίοδο από το 1946 έως το 1949 εκλέχθηκε στην εκλογική περιφέρεια Θεσσαλονίκης. Δεν εκλέχτηκε το 1923 και το 1928, λόγω του «πλειοψηφικού συστήματος» και το 1936 όταν ως ανεξάρτητος δεν εξασφάλισε το «εκλογικό μέτρο».

Το Φθινόπωρο του 1952 αποχώρησε από την ενεργό πολιτική. Από το 1956 επέλεξε να ζήσει σε πλήρη πολιτική σιωπή, καθώς τάχθηκε δημόσια εναντίον της ενώσεως της Κύπρου προβλέποντας την αρνητική εξέλιξη ως αναπόφευκτη και επιστολές του σχετικές με το Κυπριακό ζήτημα υπάρχουν στο αρχείο της «Γενναδίου» Βιβλιοθήκης. Την ίδια εποχή η εφημερίδα «Η Καθημερινή» αρνήθηκε να δημοσιεύσει επιστολή του με τον τίτλο «Στο χείλος της Αβύσσου», ενώ η εφημερίδα «Τα Νέα» δημοσίευσε υποτιμητικά και επικριτικά σχόλια. Ο Δραγούμης δημοσίευσε ένα φυλλάδιο σχετικό με το θέμα, το οποίο έστειλε σε ανθρώπους των οποίων η γνώμη έπαιζε ρόλο. Ο Σοφοκλής Ελευθ. Βενιζέλος δικαιολόγησε την άρνηση του τύπου να δημοσιεύσει τα άρθρα του, λέγοντας πως δεν μπορεί κανείς να πηγαίνει αντίθετα με το δημόσιο συναίσθημα και τις επιθυμίες του λαού. Η κατακραυγή που εκδηλώθηκε εναντίον του, ήταν μία από τις αιτίες που αποσύρθηκε από την πολιτική.

Πολιτικά αξιώματα

Στο διάστημα της πολιτικής του σταδιοδρομίας διετέλεσε,

• υπουργός Γενικός Διοικητής Μακεδονίας από τις 25 Νοεμβρίου 1932 έως τις 16 Ιανουαρίου 1933, στην κυβέρνηση Παναγή Τσαλδάρη , θέση στην οποία επανέκαμψε στις 13 Μαρτίου 1933 μετά τις νικηφόρες εκλογές του ίδιου μήνα και παρέμεινε έως τις 8 Ιουνίου 1934 ,
• υφυπουργός Εξωτερικών από τις 24 Μαΐου 1944 έως τις 18 Οκτωβρίου 1944, στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου ,
• υφυπουργός Εξωτερικών από τις 18 Απριλίου 1946 έως τις 2 Οκτωβρίου 1946, στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη και συμμετείχε στη Διάσκεψη Ειρήνης, ,
• υφυπουργός Εξωτερικών από τις 2 Οκτωβρίου έως τις 4 Νοεμβρίου 1946, στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη ,
• υπουργός Στρατιωτικών, από τις 4 Νοεμβρίου 1946 έως τις 24 Ιανουαρίου 1947, στην κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη, .

Συμμετείχε ακόμη,

• ως υπουργός Εξωτερικών, από τις 11 Οκτωβρίου 1952 έως τις 19 Νοεμβρίου 1952, στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Δημητρίου Κιουσόπουλου ,
• ως υπουργός Στρατιωτικών, από τις 19 Ιουνίου 1963 έως τις 28 Σεπτεμβρίου 1963, στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Παναγιώτη Πιπινέλη .

Εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής το 1920 και το 1927 έλαβε μέρος στην επιτροπή σύνταξης του συντάγματος. Το 1932 έγινε υπουργός Βορείου Ελλάδος στην κυβέρνηση Τσαλδάρη. Κατά την περίοδο που διετέλεσε Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, ανέπτυξε πολιτικές σχέσεις και διατηρούσε επαφή με το εθνικιστικό κίνημα [«Ε.Ε.Ε.» ή Εθνική Ένωσις Ελλάς], καθώς και με μικρότερες πολιτικές οργανώσεις του Πατριωτικού χώρου. Με την έναρξη της κατοχής εγκατέλειψε την Ελλάδα και κατέφυγε στο Κάιρο, όπου βρισκόταν η εξόριστη Ελληνική κυβέρνηση και ως πολιτευτής συμμετείχε στο συνέδριο του Λιβάνου. Διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών της εξόριστης κυβερνήσεως, θέση την οποία ανέλαβε και πάλι το 1946 στην Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Τσαλδάρη. Στην επόμενη Κυβέρνηση Τσαλδάρη χρημάτισε υπουργός Στρατιωτικών. Στην υπηρεσιακή κυβέρνηση Κιουσόπουλου χρημάτισε υπουργός εξωτερικών ενώ σε αυτή του Πιπινέλη υπουργός εθνικής αμύνης. Το 1946 στάλθηκε στο Παρίσι ως μέλος της ελληνικής αντιπροσωπείας του συνεδρίου ειρήνης.

Παράλληλα με τις πολιτικές του δραστηριότητες, ασχολήθηκε με θέματα επιστημονικά, ιστορικά και πολιτιστικά. Εντύπωση προκαλεί το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για τη γενεαλογία και την ιστορία της οικογένειας του. Διαδέχθηκε τον πατέρα του ως ισόβιο ιδιωτικό μέλος στην «Πάγκειο Επιτροπή» και στην προεδρία της Γλωσσικής Εταιρείας», την οποία κράτησε για πενήντα περίπου χρόνια. Διετέλεσε επίσης μέλος διοικητικών συμβουλίων σε πολυάριθμους συλλόγους, εταιρείες και ιδρύματα όπως, «Σύλλογος προς Διάδοσιν Ελληνικών Γραμμάτων», «Ελληνική Γεωγραφική Εταιρεία», «Ελληνική Λαογραφική Εταιρεία», «Μουσικός και Δραματικός Σύλλογος του Ωδείου Αθηνών», «Εταιρεία Βυζαντινών Σπουδών», «Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών», «Αναγνωστοπούλειος Σχολή Κονίτσης», «Ελληνοαλβανικός Σύνδεσμος», «Ροταριανός Όμιλος» και πολλούς άλλους.

Ιδεολογικές & Πολιτικές απόψεις

Ήταν υπέρμαχος του Δημοτικισμού. Απέρριπτε την παλαιά Μεγάλη ιδέα και το ιδανικό του περιλάμβανε μια Ανατολική Ομοσπονδία κρατών, τα οποία θα λειτουργούσαν με κοινό συμφέρον την οικουμενική ευδαιμονία. Οι πολιτικοί προβληματισμοί και οι προτάσεις του για ανανέωση των πολιτικών δυνάμεων και θεσμών στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου εκφράστηκαν μέσα από τη συγγραφή πολυάριθμων άρθρων και μελετών στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο γύρω από θέματα αποκέντρωσης, τοπικής αυτοδιοίκησης, κομματικής νοοτροπίας και γύρω από θέματα εθνικά. Οι εθνικές διεκδικήσεις της Ελλάδας και τα προβλήματα της Βορείου Ηπείρου και της Μακεδονίας διαπερνούν και διαποτίζουν κάθε πολιτική του σκέψη και πράξη. Το όνομα και η δράση του ταυτίστηκε με τη διαδικασία εξελληνισμού των ξενόφωνων πληθυσμών των επαρχιών της Μακεδονίας που ενσωματώθηκαν, μετά τους βαλκανικούς πολέμους και τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στην Ελλάδα.

Σταθερά φιλομοναρχικός βρισκόταν από το 1922, κοντά στον Ιωάννη Μεταξά. Στις 12 Νοεμβρίου 1948 απέστειλε απόρρητο υπόμνημα ως μέλος της «Επιτροπής Εθνικών Δημοσιευμάτων» του Γ.Ε.Σ., όπου παρέχοντας ιδεολογικές υπηρεσίες στο Γενικό Επιτελείο Στρατού αναπτύσσει τις προτάσεις του. Το ερώτημα που του είχε τεθεί αφορούσε «τους προκριτέους όρους διά τον χαρακτηρισμόν του γλωσσικού σλαυικού ιδιώματος πληθυσμών παραμεθορίων τινών χωριών της Βορείας Ελλάδος και δη της Δυτικής Μακεδονίας». Αν και κατηγορήθηκε ότι χρησιμοποιούσε τον μη Ελληνόφωνο πληθυσμό της Μακεδονίας ως εκλογική του πελατεία, ο ίδιος θεωρούσε κι υποστήριζε ότι στη Βόρειο Ελλάδα υπήρχαν Βουλγαρόφωνοι Έλληνες κι όχι Σλαυομακεδόνες. Παράλληλα, υποστήριζε ότι την ευθύνη για την ύπαρξη τους είχε η Ελληνική πολιτεία με τη χαρακτηριστική της αδυναμία να υποστηρίξει την Ελληνική τους παιδεία και η Ελλαδική εκκλησία, που δεν φρόντιζε για την παρουσία ιερέων στις ενορίες τους.

Ζητούσε από την Ελληνική πολιτεία να μην αναγνωρισθούν οι Βουλγαρόφωνοι ως εθνική ή γλωσσική μειονότητα, καθώς αυτό θα οδηγούσε στην υπονόμευση της εδαφικής κυριαρχίας της Ελλάδος. Επίσης να διασκορπιστούν οι οικογένειες των παραμεθορίων περιοχών της Δυτικής Μακεδονίας, ανεξάρτητα από τη γλώσσα που μιλούσαν, σε περιοχές της Νοτίου Ελλάδος, προκειμένου να αναμιχθούν με τον εκεί πληθυσμό, ενώ τα ξενόφωνα παιδιά να διδάσκονται τη γλώσσα τους σε Ελληνικά σχολεία, από Έλληνες δασκάλους. Επίσης, να ιδρυθούν νηπιαγωγεία σε όλα τα ξενόφωνα χωριά, ώστε να μεγαλώσουν με την Ελληνική γλώσσα και Ορθόδοξη χριστιανική διαπαιδαγώγηση όλα τα νεαρά παιδιά. Το 1952 πρωτοστάτησε στην ίδρυση του «Ιδρύματος Μελετών της Χερσονήσου του Αίμου» ως παράρτημα της «Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών», ενώ το 1956 ανακάλυψε πρώτος τη δημιουργία και την κυκλοφορία «Μακεδονικού» Λεξικού στο Παρίσι .

Ο Φίλιππος Δραγούμης επανήλθε στο ζήτημα της πολιτικής επιλογής του ελληνικού κράτους για τη μετονομασία των ξενόφωνων, με «Εμπιστευτικό σημείωμα δια την αντιμετώπισιν της σλαυοκομμουνιστικής επιβουλής κατά της βορείου Ελλάδος» στις 14 Σεπτεμβρίου 1962, όταν συνέταξε νέο κείμενο το οποίο κοινοποίησε στο βασιλιά, τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ.

Αρχείο Δραγούμη

Το αρχείο του βρίσκεται στη «Γεννάδειο» Βιβλιοθήκη κι αποτελείται από μία πλούσια μακεδονική θεματολογία σε πολιτικό, τοπικό και σε εθνικό επίπεδο. Περιλαμβάνει τα χειρόγραφα σχέδια απαντητικών επιστολών καθώς και η τελική δακτυλογραφημένη μορφή τους, σχεδόν για κάθε επιστολή που ελάμβανε, σε πολλαπλά δακτυλογραφημένα αντίγραφα (5-10 για πολλά έγγραφα) και τα πολλαπλά αποκόμματα εφημερίδων. Αναφέρεται κυρίως στην περίοδο του Μεσοπολέμου και στον Συμμοριτοπόλεμο. Ο κύριος όγκος του είναι επικεντρωμένος στα εθνικά και πολιτικά θέματα, κυρίως, της Δυτικής Μακεδονίας, καθώς και σε κομματικά, βουλευτικά, εκλογικά, οικονομικά, εκπαιδευτικά και κυβερνητικά θέματα.

Εργογραφία

Έγραψε πολλά άρθρα και έργα, τα οποία παραμένουν αδημοσίευτα και επιμελήθηκε με ιδιαίτερη φροντίδα την επανέκδοση των έργων του αδελφού του Ίωνα Δραγούμη.

Τα κυριότερα δημοσιευμένα έργα του είναι:

• «Εκλογή δημοσιευμάτων Πολιτικών Α΄1922-25, Β΄1925-28, Γ΄1945»,
• «Προσοχή στη Βόρειαν Ελλάδα», το 1948,
• «Τα Εθνικά Δίκαια στη Διάσκεψη Ειρήνης», το 1949,
• «Απολογία του κοινοβουλευτισμού», το 1950,
• «Επί του Κυπριακού ζητήματος», το 1950,
• «Ημερολόγια», έργο σε πέντε τόμους, το 2010.

«Ημερολόγιο 1944: Λίβανος-Κάιρο-Ιταλία-Απελευθέρωση»,

«Ημερολόγιο Διχασμός 1916-1919»,

«Ημερολόγιο Βαλκανικοί Πόλεμοι 1912-1913»,

«Ημερολόγιο 1919-1920. (Φαίνεται πως χτύπησαν τον Ίωνα)»,

«Ημερολόγιο Αλεξάνδρεια 1916».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Αρχείο Φίλιππου Δραγούμη The American School of Classical Studies at Athens
• Ο Φίλιππος Δραγούμης ξανά γενικός διοικητής Μακεδονίας
• Τα Ημερολόγια του Φιλίππου Στ. Δραγούμη
• Μια επιστολή του Φιλίππου Στ. Δραγούμη προς την εφημερίδα Μακεδονία-Θράκη το 1960

Διαβάστε τα λήμματα

• Οικογένεια Δραγούμη
• Μάρκος Δραγούμης
• Νικόλαος Μαρκ. Δραγούμης
• Στέφανος Δραγούμης
• Νικόλαος Στεφ. Δραγούμης
• Φίλιππος Δραγούμης
• Παύλος Μελάς
• Ναταλία Μελά
• Στέφανος Καζούλλης
• Φαίνη Ξύδη
• Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org