Ιωάννης Πασσάς

Ο Ιωάννης Πασσάς Έλληνας εθνικιστής, διανοητής και δημοσιογράφος που εργάστηκε ως πολεμικός ανταποκριτής, έμπορος χάρτου που δημιούργησε τεράστια περιουσία την περίοδο του οικονομικού κραχ του 1929, συγγραφέας εκδότης και διευθυντής της Εγκυκλοπαίδειας «Ήλιος» που υπήρξε η πιο γνωστή και εμπεριστατωμένη εγκυκλοπαίδεια στην Ελλάδα, ένας από τους πλέον φωτισμένους διανοητές του σύγχρονου Ελληνισμού, γεννήθηκε το 1899 στην πόλη της Αμαλιάδος στο νομό Ηλείας και πέθανε τον Ιούλιο του 1987 στην Αθήνα.

Ήταν παντρεμένος με τη Δέσποινα Πασσά, που απεβίωσε πριν από το δικό του θάνατο, με την οποία δεν απέκτησαν απογόνους.

Ιωάννης Πασσάς
Γέννηση: 1899
Τόπος: Αμαλιάδα Ηλείας (Ελλάδα)
Σύζυγος: Δέσποινα Πασσά
Τέκνα: Άτεκνος
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Διανοητής, Δημοσιογράφος, Εκδότης
Θάνατος: Ιούλιος 1987
Τόπος: Αθήνα

Βιογραφία

Οικογενειακή καταγωγή

Πατέρας του Γιάννη ήταν ο Δημήτριος Πασσάς που κατάγονταν από το χωριό Μαγούλιανα Βυτίνας της επαρχίας Γορτυνίας στο νομό Αρκαδίας, ενώ η μητέρα του το γένος Κανελλοπούλου ήταν από τα Καλάβρυτα. Ο Ιωάννης παρακολούθησε τα μαθήματα του Σχολαρχείου στη γενέτειρα του όπου έμαθε πολύ καλή ορθογραφία και γραμματική της καθαρεύουσας και της αρχαίας Ελληνικής γλώσσας. Του άρεσε να διαβάζει έργα του Ξενοφώντα και του Θουκυδίδη από το πρωτότυπο.

Δημοσιογραφική σταδιοδρομία

Πρώτα χρόνια

Από την ηλικία των δεκατεσσάρων ετών ο Ιωάννης εργάστηκε ως επαρχιακός ανταποκριτής της περιοχής του για λογαριασμό της Αθηναϊκής εφημερίδος «Νέα Ελλάς» του Κουτούπη. Μετά το σχολαρχείο μετακόμισε κι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα όπου αρχικά εργάστηκε ως διορθωτής στην εφημερίδα «Ακρόπολις» του Βλάση Γαβριηλίδη.

Επαγγελματική ενασχόληση

Σταδιακά ξεκίνησε να εργάζεται ως δημοσιογράφος δημοσιεύοντας άρθρα σε εφημερίδες της εποχής, και το 1919 άρχισε τη συνεργασία του με την αθηναϊκή εφημερίδα «Εμπρός», όμως ύστερα από σύντομο διάστημα επιστρατεύτηκε και στάλθηκε στην Μακεδονία. Το 1920 συνεργάστηκε με την εφημερίδα «Φως» της Θεσσαλονίκης και το 1921-22 με την εφημερίδα «Κόσμος» της Σμύρνης. Το 1921 με ειδική άδεια παρακολούθησε την Μικρασιατική εκστρατεία ως πολεμικός ανταποκριτής για λογαριασμό των εφημερίδων «Κόσμος» της Σμύρνης και «Νέα Ημέρα» των Αθηνών. Την 18η Ιουλίου 1921 όταν έγινε η τελετή παρασημοφορήσεως των σημαιών των νικηφόρων συνταγμάτων της μάχης του Εσκή Σεχίρ, από τον ίδιο το Βασιλέα Κωνσταντίνο ο Πασσάς, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας, περιγράφει πως ο τότε διάδοχος Γεώργιος Β' υποκλίθηκε ασπάσθηκε το χέρι του πατέρα του, ενώ και ο πρίγκιπας (μέραρχος) Ανδρέας παρασημοφορήθηκε από τον αδερφό του, Κωνσταντίνο όπως και διακριθέντες αξιωματικοί και οπλίτες.

Γράφει ο Πασσάς : «...Η ημέρα της 18ης Ιουνίου 1921 θα παραμείνει αξέχαστη για όσους είχαν το ευτύχημα να είναι στο Εσκή Σεχήρ, κατά την τελετή της απονομής από τον Στρατηλάτη Βασιλέα των μεταλλίων του Αριστείου Ανδρείας στις σημαίες των συνταγμάτων μας και στους ανδραγαθήσαντες κατά τις μάχες πολεμιστές μας. {...} Η αδημονία για την προσέλευση του Βασιλέα είναι ζωγραφισμένη στα πρόσωπα όλων. Μετά από ένα 15λεπτο, η Α.Μ. ο Βασιλεύς Κωνσταντίνος πατάει το πόδι του στην γη, η οποία ήταν ακόμη χρωματισμένη από το αίμα της προ 10ημέρου μάχης. {...} Στο Πολυχρόνιο η φρενίτιδα επαναλαμβάνεται εντονότερη και ατελείωτη! Στις εκδηλώσεις εκείνες των αντρειωμένων του στρατιωτών, ο Βασιλιάς «απαντάει» διά κλίσεως της κεφαλής του και με το καλοκάγαθο μειδίαμά του ανθισμένο διαρκώς στα χείλη του, στρέφει προς όλες τις κατευθύνσεις το χαρούμενο βλέμμα του. Μετά το πέρας της Δοξολογίας αρχίζει η απονομή των παρασήμων σε αξιωματικούς και οπλίτες. Ο Βασιλεύς ευθυτενής και γελαστός, κρατώντας στα χέρια του έναν μικρό σταυρό, προχωρεί πρώτα στον στρατηγό Παπούλα και περνάει στον λαιμό του την μεταξένια ταινία.
– «Και στην Πόλη, στρατηγέ μου», λέει ο Βασιλεύς σφίγγοντας το χέρι του ήρωα Μεσολογγίτη.
– Ομοίως, Μεγαλειότατε, απαντάει κατασυγκινημένος ο στρατηγός. Ακολούθως λαμβάνει το παράσημο από τα χέρια του Βασιλέως, ο πρίγκηψ μέραρχος Ανδρέας, χαιρετώντας στρατιωτικά. Η Α.Β.Υ. ο διάδοχος Γεώργιος, ευθυτενής με το ένα χέρι στην ευθεία του πηλικίου του και το άλλο τεταμένο, λαμβάνει το παράσημο από τον σοβαρό τώρα πατέρα του.
– Και στρατηγός! Εύχεται ο Βασιλεύς με φωνή άψογη και ηχηρή.
– Και στην Πόλη, Μεγαλειότατε! Απαντάει μόλις, συγκρατώντας την συγκίνησή του ο διάδοχος.»

Ο Πασσάς αποστρατεύθηκε το φθινόπωρο του 1922 μετά την Μικρασιατική καταστροφή και μέχρι το 1928 εργάστηκε ως συντάκτης ή Αρχισυντάκτης στις Αθηναϊκές εφημερίδες «Αμάλθεια», «Σκριπ», «Ελεύθερος Τύπος», «Νέα Ημέρα» και «Αθηναϊκή». Το 1923 ως προϊστάμενος της συντάξεως του «Σκριπ» ήταν παρών και περιέγραψε την αναχώρηση από την ακτή Ξαβερίου του Βασιλιά Γεωργίου Β’ από την Ελλάδα, πραγματοποιώντας πωλήσεις 75.000 φύλλων, ενώ το 1924 ως συντάκτης της εφημερίδος «Ελεύθερος Τύπος» δημοσίευσε σειρά άρθρων με τίτλο «Το Κατηγορώ» του Στρατηγού Αναστασίου Παπούλα, που αποκάλυψαν μέρος της δραματικής περιπέτειας της Μικρασιατικής καταστροφής.

Εκδοτική δράση

Δεκαετία του 1940

Το 1933, εποχή που χαρακτηρίστηκε από την κυριαρχία του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο Πασσάς εξέδωσε την εφημερίδα «Ημερήσιος Κήρυξ» που αντιπολιτεύονταν το Λαϊκό Κόμμα. Μετά το αποτυχημένο Βενιζελικό στρατιωτικό κίνημα της 1ης Μαρτίου του 1935, απαγορεύθηκε η έκδοση της εφημερίδος του και ο Πασσάς εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, απ' όπου επέστρεψε λίγο καιρό αργότερα. Τον Σεπτέμβριο του 1936, μετά την επικράτηση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου 1936 υπό τον Ιωάννη Μεταξά, ο Πασσάς προχώρησε στην έκδοση του λογοτεχνικού περιοδικού «Το Έργον», με φιλολογικό και κοινωνικό περιεχόμενο και πωλήσεις περί τα 160.000 φύλλα εβδομαδιαίως. Στο περιοδικό του συγκέντρωσε ικανό επιτελείο, που το αποτελούσαν οι κορυφαίοι εκπρόσωποι της εθνικιστικής πτέρυγας των λογοτεχνών, όμως οι πωλήσεις του μειώθηκαν καθώς οι συνεργάτες του απομακρύνθηκαν και ακολούθησαν τον εθνικιστή Κωστή Μπαστιά στην έκδοση του περιοδικού «Ελληνικά Γράμματα», που είχε την υποστήριξη του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Ο Πασσάς εξέδωσε την εβδομαδιαία επιθεώρηση «Ήλιος», το 1939, εγκυκλοπαιδικής μορφής και εκλαϊκευτική της Επιστήμης, για την οποία επέλεξε καλούς συνεργάτες, νέους επιστήμονες και λογοτέχνες. Παρά την πικρία του και την οικονομική ζημιά που υπέστη ο Πασσάς, μετά την πτώση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, παραδέχθηκε την προσφορά και το έργο του Ιωάννη Μεταξά προς τον Ελληνισμό.

Δεκαετία '50 & μετέπειτα

Κατά την περίοδο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ο Πασσάς επέδειξε υψηλό ενδιαφέρον για τα εσωτερικά πράγματα της χώρας καθώς και για την προστασία των Ελλήνων που υπέφεραν από τα δεινά του αποκλεισμού των Βρετανών με αποτέλεσμα την τραγική πείνα του 1941 και τους θανάτους εκείνης της περιόδου. Ο Πασσάς προσέφυγε πολλές φορές στον Ιωάννη Βουλπιώτη με τον οποίο συνεργάσθηκε για την βελτίωση των κατοχικών συνθηκών και ο Βουλπιώτης σε συχνές αναφορές του ενώπιον σημαντικών προσωπικοτήτων, όπως η Σίτσα Καραϊσκάκη, ο Νικόλαος Γόρδιος, ο Ευάγγελος Τζιγκιρίδης, ο Νικόλαος Αβραμόπουλος-Ηράκλειτος, αναφέρονταν στο ενδιαφέρον του Πασσά υπέρ Συνελλήνων. Την ίδια περίοδο φέρεται να συνεργάστηκε με τον Άγγελο Έβερτ, τότε διευθυντή της Αστυνομίας Αθηνών, προκειμένου να βοηθήσει στην κάλυψη και την διαφυγή Ελλήνων πολιτικών και Αξιωματικών στην Αίγυπτο, καθώς και στην διαφυγή Εβραίων, στους οποίους είχαν χορηγηθεί ψεύτικες ταυτότητες. Τον Δεκέμβριο του 1944 ο Πασσάς και η σύζυγος του συνελήφθησαν από τις ένοπλες συμμορίες των οπαδών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος και ενώ η σύζυγος του αφέθηκε ελεύθερη, ο ίδιος κρατήθηκε στο στρατόπεδο της Ελευσίνας απ’ όπου θα προωθούνταν προς τη Θήβα και τη Λαμία με άλλους κρατούμενους, πολλοί από τους οποίους πέθαναν από τις κακουχίες ή εκτελέστηκαν στη διάρκεια της διαδρομής. Ο Πασσάς κατόρθωσε να δραπετεύσει, ως μανιώδης κυνηγός γνώριζε άριστα την περιοχή, και επέστρεψε στην Αθήνα.

Το όνομα του περιλαμβάνονταν μεταξύ των οικονομικών δοσιλόγων της περιόδου της Κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα . Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος κατηγορήθηκε ως δοσίλογος, όμως αθωώθηκε με την έκδοση βουλεύματος. Διατηρούσε στενή φιλική σχέση με τον Άριστο Καμπάνη, ο οποίος στην κατοχή εργάστηκε ως αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Η ΕΛΛΑΣ», που κατηγορήθηκε ότι χρηματοδοτούσε ο Πασσάς. Μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση της Ελλάδος, ο Πασσάς εξέδωσε, παράλληλα με το περιοδικό, και το «Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό» «Ήλιος», στο οποίο τοποθέτησε επικεφαλής τον εθνικιστή διανοούμενο Άριστο Καμπάνη και τον Πέτρο Πικρό. Στο περιοδικό συνεργάστηκαν και πολλοί γνωστοί μαρξιστές, όπως ο συγγραφέας Νίκος Σαραντάκος, οι Δημήτριος Σαραντάκος -Χημικός Μηχανικός, συγγραφέας, και Μιχάλης Σαραντάκος, γιοί του Νίκου Σαραντάκου καθώς και πολλοί άλλοι. Από το 1950 ο Πασσάς είχε στραφεί στην αγορά και την πώληση ξένων μετοχών ενώ περί το 1955-56 μετακόμισε ουσιαστικά στη Γενεύη της Ελβετίας, όπου συμμετείχε στο χρηματιστηριακό παιχνίδι και επένδυε σημαντικά ποσά σε έργα τέχνης και κοσμήματα, δημιουργώντας τεράστια συλλογή.

Το 1964, όταν ολοκληρώθηκε η δεύτερη έκδοση του «Εγκυκλοπαιδικού Λεξικού» αλλά και το «Επίτομο Ορθογραφικό και Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό», ο Πασσάς συνέχισε μόνο την έκδοση του περιοδικού «Ο Ήλιος», το οποίο σημείωσε μικρή κυκλοφορία, εξέλιξη που τον ώθησε να σταματήσει να ασχολείται με τις εκδόσεις και απέλυσε όλο το προσωπικό του εκτός από τα στελέχη των πωλήσεων των τευχών και των τόμων του Λεξικού.

Πολιτική δραστηριότητα

Ο Πασσάς διατηρούσε στενούς δεσμούς φιλίας με πολλούς Έλληνες πολιτικούς και πνευματικούς ηγέτες. Μεταξύ τους ο Στέφανος Στεφανόπουλος και ο Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, τον οποίο ενίσχυε με σεβαστά ποσά όπως και το «Λαϊκό Κόμμα». Σύνδεσμος του με τον Τσαλδάρη ήταν ο Νίκος Βέρρος, δημοσιογράφος της εφημερίδος «Βραδυνή» της οικογένειας Αθανασιάδη και λογογράφος του αρχηγού του «Λαϊκού κόμματος», ο οποίος ήταν συνεργάτης του Πασσά στο «Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό». Το Μάρτιο του 1967, ο Πασσάς στο σπίτι του Δημήτριου Κιουσόπουλου, δικαστικού που διατέλεσε και πρωθυπουργός, παρουσία των Στέφανου Στεφανόπουλου και Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη αναφέρθηκε στο ενδεχόμενο Στρατιωτικής Επαναστάσεως. Εκείνη τη στιγμή ο Παπαγεωργόπουλος, τότε αρχηγός της Κ.Υ.Π., έβαλε τις φωνές λέγοντας, «Μα τι είναι αυτά πού λέτε; Ποίος θα κάνη την επανάσταση;... Αυτά είναι απαράδεκτα και αδύνατα.» , όμως ο Πασσάς αποδείχθηκε ότι ήταν επαρκώς ενημερωμένος και διέθετε ορθή κρίση. Ο Πασσάς φέρεται ότι αναμίχθηκε πολλές φορές σε πολιτικά γεγονότα, όπως την περίοδο του Ιουλίου του 1965 στη διαμάχη του Βασιλιά Κωνσταντίνου Β' με τον Γεώργιο Παπανδρέου, αλλά και το 1973, στην προσπάθεια του καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 και του Γεωργίου Παπαδόπουλου για φιλελευθεροποίηση με την ανάθεση του σχηματισμού κυβερνήσεως στον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη. Μετά την μεταπολίτευση, ο Πασσάς είπε ότι επισκέφθηκε τον Γεώργιο Παπαδόπουλο στα τέλη του 1972 ή τις αρχές του 1973 και του μετέφερε πληροφορίες που είχε από επιφανή Ελβετό φιλέλληνα τραπεζίτη:

«...Ὅταν τὸν Σεπτέμβριον τοῦ 1972 εύρισκόμην εἰς τὴν Γενεύην, φίλος μου, Γενικός Διευθυντής Μεγάλης Ἑλβετικῆς Τραπέζης καὶ ἀποδεδειγμένος φιλέλλην, μοῦ ἐνεπιστεύθη ώρισμένας πληροφορίας, κατὰ τὰς ὁποίας ὁ Νίξον καὶ ὁ Κίσσινγκερ, οἱ ὁποῖοι εἶχον μεταβῆ τὸν Αὔγουστον εἰς τὴν Μόσχαν, εἶχον ἔκτοτε προβῆ εἰς ώρισμένας συμφωνίας, ποὺ ἦσαν εἰς βάρος τῆς πατρίδος μας.
Κατὰ τὰς πληροφορίας λοιπὸν ποὺ εἶχον διαρρεύσει, διὰ τῶν γενομένων τότε συμφωνιῶν, εἰς τὴν Μόσχαν, μέγιστον μέρος τῆς Ἑλληνικῆς Μακεδονίας μέχρι τοῦ Ἀλιάκμωνος, καὶ ὁλόκληρος ἡ Ἑλληνικὴ Θράκη, ὅπως καὶ ἡ Τουρκικὴ Θράκη μὲ τὴν Κωνσταντινούπολιν, διὰ καταλλήλων πολιτικῶν χειρισμῶν καὶ ὀλίγον κατ’ ὀλίγον, θὰ ἔπρεπε νὰ ἀποτελέσουν τελικώς μίαν “Ἑλληνικὴν Βαλκανικήν Σοσιαλιστικήν Δημοκρατίαν”, ποὺ θὰ συνειργάζετο μὲ τὴν Ἕνωσιν τῶν Βαλκανικῶν σοσιαλιστικῶν Δημοκρατιῶν, εἰς δὲ τὴν Τουρκίαν θὰ παρεχωροῦντο ὡς ἀντάλλαγμα, διὰ καταλλήλων ἐπίσης πολιτικῶν χειρισμῶν, σὺν τῷ χρόνῳ καὶ διὰ νὰ ἱκανοποιηθούν αἱ ἀπώλειαί της ἀπὸ τὴν Θράκην, ἡ Κύπρος καὶ τὰ μισά νησιά τοῦ Αἰγαίου μαζί μὲ τὴν Ρόδον, μὲ ἀπώτερον σκοπὸν τὰ νησιά αὐτὰ μετὰ τῆς Κρήτης, νὰ περιέλθουν τελικῶς εἰς τὴν κυριαρχίαν τοῦ Ἰσραήλ, μετὰ τὴν βεβαίαν ἀποδυνάμωσιν Τουρκίας καί Ελλάδος, ἀπὸ κατευθυνομένην ἔξωθεν, μελλοντικήν σύγκρουσιν των, ὅπως ἐπιδιώκεται καὶ σήμερον (1980). Δηλαδὴ μὲ ἄλλας λέξεις ἔκτοτε εἶχεν ἀποφασισθὴ ὑπὸ τῶν Ὑπερδυνάμεων ἡ συρρίκνωσις τῆς Ἑλλάδος ἐντεῦθεν τοῦ Ἀλιάκμωνος καὶ ἡ ἀπόσπασις ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα τοῦ μισοῦ Αἰγαίου πελάγους καὶ τῶν νήσων ποὺ ὑπάρχουν εἰς τὴν περιοχὴν αὐτήν, μετά τῆς Κύπρου καὶ τῆς Κρήτης.
Μετ’ ὀλίγας ἡμέρας ἐπιστρέψας εἰς τὴν Ἑλλάδα ἔσπευσα νὰ μεταδώσω τὰς πληροφορίας αὐτὰς εἰς τὸν κ. Παπαδόπουλον. Καὶ μὲ ἤκουσε μὲν προσεκτικά, ἀλλὰ ἔσπευσε νὰ μὲ βεβαίωσῃ, ὅτι αἱ πληροφορίαι αὐταί, φαίνεται ὅτι ἦσαν διαδόσεις ἀνυπόστατοι, διότι ἐὰν ἦσαν ἀληθιναί, ὅπως μοῦ εἶπεν, θὰ ἔπρεπε νὰ προέλθουν καὶ ἀπὸ ἄλλην πηγὴν καὶ συνεπῶς αἱ ἁρμόδιαι Ἑλληνικαί Υπηρεσίαι, κάτι θὰ ἐγνώριζον. Ἐγώ ἠρκέσθην νὰ προσθέσω ὅτι ἐπειδὴ γνωρίζω πόσον σοβαρὰ εἶναι ἡ προέλευσις τῶν πληροφοριῶν αὐτῶν, δι’ αὐτὸ καὶ τὰς μετέφερα. Ταυτοχρόνως ὅμως τὰς πληροφορίας αὐτὰς τὰς μετέδωσα τὴν ἐποχὴν ἐκείνην καὶ εἰς τοὺς κ.κ. Σ. Στεφανόπουλον, Μαρκεζίνην, Μητσοτάκην και Κόκκαν καὶ δι’ αὐτῶν, ὅπως ἐπληροφορήθην ἀργότερον, εἶχεν λάβει γνώσιν καὶ ὁ κ. Καραμανλῆς....»
«. Μετά τέσσαρας ὅμως μήνας, ἐὰν ἐνθυμοῦμαι καλῶς, ἢ κατὰ τὰς ἀρχὰς τοῦ 1973, ἕνα ἀπόγευμα μὲ ἐκάλεσεν ὁ κ. Παπαδόπουλος καὶ μὲ ἠρώτησεν, ἐὰν ἐνθυμοῦμαι τὰς πληροφορίας που τοῦ εἶχον εἴπει καὶ εἰς καταφατικὴν ἀπάντησίν μου μὲ παρεκάλεσε νὰ τοῦ τὰς ἐπαναλάβω. Ἀρκετά δύσθυμος, ὅταν ἤκουσε όσα τοῦ εἶπον, ἐστήριξε τοὺς ἀγκῶνας τῶν χειρῶν του ἐπὶ τοῦ γραφείου του, καὶ ἐβύθισε τὸ κεφάλι του μέσα εἰς τὶς δύο παλάμες του. Ἦτο πράγματι πολύ στενοχωρημένος. Καὶ ὅταν τὸν ἠρώτησα τί συμβαίνει, μοῦ ἀπήντησε “Δυστυχῶς τὰ διεσταύρωσα, θέλουν νὰ μᾶς διαλύσουν”.
Δὲν προχωρῶ περισσότερον… ἀλλὰ φαίνεται εἰς τὴν ἐπέκτασιν καὶ τὴν ἐξυπηρέτησιν κάποιων παρομοίων ξένων σχεδίων ἐνεπλάκη καὶ ὑπήρξε θῦμα αὐτῶν καὶ ὁ Ἰωαννίδης, ὁ ὁποῖος καὶ ἀνέτρεψε τον Παπαδόπουλον, παρασυρθεὶς καὶ αὐτὸς ἴσως ἀπὸ τὸν Ἑβραῖον γαμβρόν του, κ. Ἰάκωβον Ἀλαζράκην, διευθυντὴν καὶ ἰδιοκτήτην τῆς ἐπὶ τῆς ὁδοῦ Βασιλίσσης Σοφίας 101 κλινικῆς «Κυανοῦς Σταυρός».
Διότι ὁ Παπαδόπουλος ἀνετράπη, ὅπως θὰ ἀποδειχθῇ μίαν ἡμέραν, ὅταν θὰ ἀνοίξῃ καὶ ὁ φάκελλος της Κύπρου, ἐπειδὴ δὲν ὑπέκυψεν εἰς τὰς πιέσεις που ὑφίστατο καὶ εἰς τὰ σχέδια, ποὺ εἶχον τεθῆ εἰς ἐφαρμογήν, διὰ τὴν ἐξουθένωσιν καὶ τὴν ἁρπαγὴν σταδιακῶς τῆς Κύπρου καὶ διὰ τὰς ζητουμένας ἀπὸ τότε παραχωρήσεις εἰς τὸ Αἰγαῖον καὶ τὰ ὁποῖα σχέδια ἐξυπηρετοῦν καὶ ἄλλας ἐπιδιώξεις, ὄπως ανεφέρθη ἀνωτέρω καὶ τὰς ὁποίας προφανῶς οὔτε ἡγνόει, οὔτε ἀγνοεῖ, ἀδιάφορον ἐὰν δὲν ἀντέδρασεν καὶ δὲν ἀντιδρᾶ, ὅπως πρέπει πρὸς ἀντιμετώπισίν των, καὶ ὁ κ. Καραμανλῆς.» .

Ίδρυμα Ιωάννη και Δέσποινας Πασσά

Την περίοδο από το 1974 μέχρι το 1977, ο Πασσάς ήλθε σε έντονη αντιπαράθεση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή με αφορμή το «Μουσείον Ανατολικής Τέχνης», που επιθυμούσε να στεγάσει σε έκταση που του είχε διαθέσει ο Γεώργιος Παπαδόπουλος απέναντι τις σημερινές εγκαταστάσεις της Σχολής Ευελπίδων στη Βάρη Αττικής, όπου ο Πασσάς ξεκίνησε την ανέγερση του κτιρίου προκειμένου να στεγαστεί η συλλογή. Το έργο δεν ολοκληρώθηκε ποτέ, καθώς η μεταπολίτευση βρήκε το κτίριο στα μπετά, κατάσταση στην οποία παρέμεινε για πολλά χρόνια μέχρι που κατεδαφίστηκε. Η αντιπαράθεση του Πασσά με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή επέφερε την οργή του μεταπολιτευτικού καθεστώτος και προκάλεσε μια σειρά από ανηλεείς διώξεις σε βάρος του εκδότη. Το 1984 ο Πασσάς προχώρησε στη δημιουργία ιδρύματος με την επωνυμία «Νέον Μουσείον Ευρωπαϊκής και Ανατολικής Τέχνης» με σκοπό να προστατεύσει τη συλλογή του. Το Μουσείο υφίσταται μέχρι σήμερα και με βάση τον νόμο εποπτεύεται από τα υπουργεία Πολιτισμού και Οικονομικών «για την εκπλήρωση του σκοπού του, την καλή λειτουργία και την ύπαρξη και διατήρηση των καλλιτεχνημάτων».

Εκθέματα

Ο Πασσάς διέθετε μεγάλη συλλογή έργων τέχνης καθώς και πολύτιμων-ημιπολύτιμων λίθων, την οποία άρχισε να δημιουργεί μαζί με την σύζυγο του την δεκαετία του 1960 με ταξίδια που πραγματοποίησαν σε όλον τον κόσμο. Η συλλογή περιλαμβάνει μερικά μοναδικά αριστουργήματα τέχνης ανεκτίμητης αξίας καθώς και άλλα ήσσονος σημασίας και αξίας, ενώ λέγεται ότι είχε δωρίσει ένα κόσμημα από τη συλλογή του στην Τζέιν Μάνσφιλντ, όταν είχε επισκεφθεί την Ελλάδα. Οι συλλογές του φυλάσσονταν σε τριώροφο οίκημα της οδού Κυψέλης & Ευελπίδων 1 στη συνοικία της Κυψέλης στην Αθήνα, όπου και παρέμειναν ως τη μεταφορά τους στο Βυζαντινό Μουσείο με εικοσαετές χρησιδάνειο.

Τα εκθέματα παρέμεναν στις προθήκες χωρίς όμως να είναι καταγεγραμμένα και χωρίς φύλαξη. Το 1999 κάποια από τα εκθέματα υπέστησαν ζημιές από τον σεισμό, ενώ χρόνια αργότερα το κτίριο έγινε στόχος διαρρηκτών που αφαίρεσαν κοσμήματα και άλλα αντικείμενα αξίας. Παράλληλα οι ενέργειες του Διοικητικού Συμβουλίου του ιδρύματος για την αποδοχή της συλλογής από την πολιτεία δεν τελεσφόρησαν. Το καλοκαίρι του 2005, μετά από αίτημα του υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο συζήτησε το θέμα της μελλοντικής αξιοποίησης της συλλογής και αποφάσισε 190 αρχαία αντικείμενα να καταλήξουν ως χρησιδάνειο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και τα υπόλοιπα στο Βυζαντινό Χριστιανικό Μουσείο προκειμένου να συντηρηθούν και να παρουσιαστούν σε εκθέσεις, με τη συγκατάθεση του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Πασσά. Η συλλογή αποτελείται από:

• 580 έργα τέχνης από την νοτιοανατολική Ασία και την Άπω Ανατολή. Πρόκειται για αγαλματίδια και αγγεία από ημιπολύτιμους λίθους, ελεφαντόδοντο και πηλό, πορσελάνινα βάζα και γλυπτά από μάρμαρο, που προέρχονται κυρίως από την Κίνα, την Ιαπωνία και την Ινδία.
• 173 αντίγραφα δυτικοευρωπαϊκής ζωγραφικής, ελαιογραφίες σε μουσαμά και ξύλο, φιλοτεχνημένες πιθανότατα ανάμεσα στα τέλη του 19ου έως τις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ού αιώνα.
• 90 έργα από δυτικοευρωπαϊκή πορσελάνη, αγγεία και αγαλματίδια κυρίως, που χρονολογούνται από τα τέλη του 19ου έως το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Περιλαμβάνονται αντίγραφα πολύ γνωστών εργοστασίων της Ευρώπης [Meissen και Sevres], ή πρωτότυπα δημιουργήματα γερμανικών κυρίως εργοστασίων παραγωγής πορσελάνης [Dresden, Altest Volkstedt] .
• Στη συλλογή περιλαμβάνονται αντίγραφα 167 έργων του 15ου ως και του 19ου αιώνα μεγάλων Ευρωπαίων ζωγράφων, όπως του Γκρέκο, του Τισιανού, του Ρούμπενς και του Βαν Ντάικ. Στην πλειονότητά τους είναι ελαιογραφίες σε καμβά, τα οποία συγκροτούν το δεύτερο, αυτόνομο τμήμα της συλλογής με καθαρά δυτικοευρωπαϊκό προσανατολισμό, ενώ ανάμεσά τους δεν υπάρχει ούτε ένα ελληνικό.

Ο Πασσάς δώρισε ολόκληρη την μέχρι λίγο πριν τον 2ο Παγκόσμιο πόλεμο δημοσιευμένη σειρά της Sylloge Nummorum Graecorum στην Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία .

Εργογραφία

Ο Πασσάς ήταν φυλετιστής, παθιασμένος με την αρχαία Ελληνική προϊστορία, ιστορία και γλώσσα κι ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους μύστες του Ελληνισμού με αδυναμία στον Αριστοτέλη. Υπήρξε άριστος γνώστης της καθαρεύουσας και κυκλοφόρησε την πρώτη έκδοση της εγκυκλοπαίδειας «Ήλιος» που στεγάζονταν στο Μέγαρο ΤΣΑΥ στην οδό Σταδίου 29 στην Αθήνα, σε αρχαΐζουσα καθαρεύουσα. Στην έκδοση αυτή ο Πασσάς συνέγραψε την «Εισαγωγή» και την «Προϊστορίαν» του τόμου «ΕΛΛΑΣ», όπως και τα λήμματα «Κομμουνισμός», «Βολταίρος», «Ελευθέριος Βενιζέλος» και άλλα λιγότερο σημαντικά λήμματα στην αρχική και τις επόμενες εκδόσεις.

Στο λήμμα «Προϊστορία» αναφέρει ότι οι Έλληνες είναι οι αρχαιότεροι κάτοικοι της Μεσογείου Θαλάσσης και επικαλείται αρχαία ελληνικά κείμενα και άλλα στοιχεία, που αγνοούσαν ή δεν είχαν επικαλεστεί ή είχαν διαστρεβλώσει οι ιστορικοί και ερευνητές, καθώς και πορίσματα αρχαιολογικών ανασκαφών που είχαν γίνει στο μεσογειακό χώρο από νεότερους επιστήμονες. Μέχρι το 1970 δημοσίευε άρθρα στην Αθηναϊκή εφημερίδα «Εστία» του εθνικιστή Αχιλλέα Κύρου, με τα οποία υποστήριζε τα στοιχεία και τις απόψεις του. Στο άρθρο «Άλφα», στην τελευταία έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας, δημοσίευσε στοιχεία που αποδεικνύουν ότι οι Έλληνες είναι ο παλαιότερος λαός της Μεσογείου και ότι οι Αργοναύτες και ο Οδυσσέας έφτασαν ως τη Βόρειο και τη Νότιο Αμερική. Η εγκυκλοπαίδεια πραγματοποίησε τρεις εκδόσεις, η πρώτη την περίοδο από το 1948 έως το 1954, η δεύτερη από το 1958 έως το 1962 και η τρίτη από το 1979 έως το 1982. Σήμερα κυκλοφορούν μόνο κάποιοι τόμοι σε παλαιοπωλεία.

Συγγραφικό έργο

Ο Ιωάννης Πασσάς έγραψε και δημοσίευσε τα έργα:

• «Με τον στρατό μας στη νίκη», το 1922, έκδοσις εφημερίδος «Κόσμος» Σμύρνης,
• «Ανά την Ελληνικήν Μικρασίαν», το 1922, έκδοσις εφημερίδος «Κόσμος» Σμύρνης,
• «Η αγωνία ενός Έθνους», το 1925.
  Το βιβλίο είναι βασισμένο στα επίσημα αρχεία του Ελληνικού Γενικού επιτελείου Στρατού και σε αφηγήσεις και εντυπώσεις του Στρατηγού Αναστασίου Παπούλα, στη διάρκεια της Μικρασιατικής εκστρατείας. Τα άρθρα του στρατηγού Παπούλια, στα οποία στηρίχθηκε το βιβλίο, κατατάραξαν τον πολιτικό κόσμο της εποχής, και φέρεται πως ήταν η απάντηση στου στρατηγού στις ανακρίβειες που είχε δημοσιεύσει εις την εφημερίδα «Πολιτεία» ο τότε υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου υποστράτηγος Ξενοφών Στρατηγός.
• «Ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος και ο Εθνικός διχασμός», το 1934, δίτομο έργο, έκδοσις εφημερίδος «Ημερήσιος Κήρυξ»,
• «Μετά την θύελλα», τον Απρίλιο του 1945, 410 σελίδες, ιστορικό-φιλοσοφικό έργο, έκδοσις «Οίκος Βασιλείου»,
• «S.O.S», τον Απρίλιο του 1945, πληροφορίες και σχόλια για την κομμουνιστική ανταρσία στην Ελλάδα,
• «Πώς θα γίνει ο τρίτος Γύρος» , τον Ιούλιο του 1945, έργο στο οποίο προέβλεπε την ήττα των κομμουνιστικών συμμοριών,
• «Ο Άνθρωπος αυτό το κτήνος», το 1947, το οποίο έγινε εκδοτική επιτυχία στην Ελλάδα και μεταφράστηκε στα Αγγλικά και τα Ολλανδικά,
• «Με τον στρατό μας στην νίκη»,
• «Το έγκλημα της Επιστήμης», το 1980, δίτομο έργο,
• «Τα Ορφικά» , το 1980. Ο Πασσάς στον πρόλογο του έργου του γράφει ότι «Αφιερώνεται εις την αθάνατον και αδάμαστον Φυλήν των Ελλήνων, που κινδυνεύει σήμερον να αφανισθή από την αδιαφορίαν ή την ύποπτον ανευθυνότητα ωρισμένων πολιτικών και πνευματικών ηγετών»,
• «Η αληθινή Προϊστορία», το 1981.

Μνήμη Ιωάννη Πασσά

Ο Πασσάς ήταν έξυπνος, πολυμήχανος και ιδιόρρυθμος ενώ σύμφωνα με τον Νίκο Ζωρογιαννίδη, διευθυντή Πολιτιστικών Εκδηλώσεων του υπουργείου Πολιτισμού κατά την εποχή της γνωριμίας του με τον συλλέκτη και εν συνεχεία γενικός διευθυντής που ορίστηκε από τον Πασσά πρόεδρος του Ιδρύματος του, υπήρξε «κάθετος...απόλυτος και δύσκολος». Μεγάλωσε στην επαρχία, όμως έζησε στην Αθήνα την εποχή που οι ιδέες του Ελληνικού εθνικισμού όπως διατυπώθηκαν από τον Περικλή Γιαννόπουλο και τον Ίωνα Δραγούμη σάρωναν σαν καθαρτήριο νερό την Ελληνική κοινωνία της εποχής κι ήταν φυσιολογικό να αισθανθεί την επιρροή τους. Υπήρξε ένας από τους πλέον φωτισμένους διανοητές του συγχρόνου Ελληνισμού, με τον λογισμό του εστιασμένο στο άτμητο εθνικό συμφέρον και τη καρδιά αφιερωμένη στην πνευματική προσφορά υπέρ των Ελλήνων. Δόγμα του υπήρξε πως

«..Η Ελλάς δεν είναι ύλη, ούτε χώρος, δια να την καταλάβουν και να την εξουθενώσουν. Συμβολίζει και είναι το Αιώνιον, το Αθάνατον, το Αδέσμευτον Πνεύμα, το οποίον ούτε συλλαμβάνεται, ούτε υποτάσσεται, ούτε αποθνήσκει.»

Τεράστια συνεισφορά του ήταν η Εγκυκλοπαίδεια του που αποδείχθηκε η ποιοτικότερη παγκοσμίως εις ό,τι αφορά στον Ελληνισμό, η οποία εκδόθηκε αρχικά το 1948-54, σε επανέκδοση το 1958-62 και σε τρίτη έκδοση το 1979-82. Η περιουσία του Πασσά, στην οποία περιλαμβάνονται εκτός από τα δικαιώματα της εγκυκλοπαίδειας «Ήλιος» και μια σειρά από ακίνητα μεγάλης αξίας, μεταξύ τους το νεοκλασικό κτίσμα στην οδό Κοδριγκτώνος, που ήταν η οικία της οικογένειας του, αλλά και ένα τετραώροφο οίκημα επί της οδού Κυψέλης & Ευελπίδων 1 στη συνοικία της Κυψέλης στην Αθήνα, περιήλθαν μετά το θάνατο του στην Αθηνά, την οικονόμο της οικογένειας.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Ίδρυμα Ιωάννου και Δέσποινας Πασσά. Επίσημος ιστότοπος του Ιδρύματος.]
• [Είς Μνήμην Ιωάννου Δ. Πασσά iopas.wordpress.com]
• [«Μήλον της Έριδος» η συλλογή Πασσά Εφημερίδα «Η Καθημερινή», 5 Φεβρουαρίου 2006.]
• [Στο φως η «αμαρτωλή» Συλλογή Πασσά Εφημερίδα «Το Βήμα», 29 Οκτωβρίου 2006.]
• [Ίδρυμα Ιωάννη Πασσά facebook.com]
• [Ιωάννης Πασσάς]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org