Τίμος Μωραϊτίνης

Ο Τιμολέων Μωραϊτίνης, Έλληνας εθνικιστής, μοναρχικός και υποστηρικτής του θεσμού της βασιλείας, δημοσιογράφος, που διατέλεσε γραμματέας του Δημοτικού Συμβουλίου Αθηναίων και Πρόεδρος της Ενώσεως Συντακτών Ημερήσιων Εφημερίδων Αθηνών [Ε.Σ.Η.Ε.Α] τα χρόνια της 4ης Αυγούστου, θεατρικός συγγραφέας κωμωδίας, χαρακτηρίστηκε «ως πατέρας και δημιουργός της νεοελληνικής κωμωδίας», και επιθεωρήσεως της οποίος θεωρείται από τους ανανεωτές, εκδότης, πεζογράφος και ποιητής, μία από τις τις ευγενέστερες μορφές των Ελληνικών Γραμμάτων, ο νεότερος της γενιάς των Αθηναίων ευθυμογράφων που άκμασαν από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, γεννήθηκε το 1876 στην Αθήνα και πέθανε το πρωί της 22ας Σεπτεμβρίου 1952, στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» των Αθηνών. Η νεκρώσιμη ακολουθία του τελέστηκε στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου Καρύτση και η σορός του κατευθύνθηκε σε πομπή στο Α' Κοιμητήριο Αθηνών όπου ενταφιάστηκε.

Τίμος Μωραϊτίνης
Γέννηση: 1875 ή 1876
Τόπος: Αθήνα, Αττική (Ελλάδα)
Σύζυγος: Μαρία Μωραϊτίνη
Τέκνα: Γεώργιος Μωραϊτίνης
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Δημοσιογράφος, Λογοτέχνης
Θάνατος: 22 Σεπτεμβρίου 1952
Τόπος: Αθήνα, Αττική (Ελλάδα)

Ο Μωραϊτίνης παντρεύτηκε δύο φορές, την πρώτη το 1911 και με τη σύζυγο του χώρισαν έξι μήνες αργότερα, μέσα στον ίδιο χρόνο, ενώ το 1940 παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο με την Μαρία (Μάρα) Δημητρίου-Μωραϊτίνη από την οποία, το 1943, έγινε πατέρας ενός γιου, του Γιώργου Μωραϊτίνη , μετέπειτα σημαντικού και καταξιωμένου δημοσιογράφου, καθώς και τριών εγγονών του Τίμου, που σπούδασε και σταδιοδρόμησε ως Πολιτικός Μηχανικός στην Αθήνα, του Θάνου και του Φοίβου, οι οποίοι γεννήθηκαν πολλά χρόνια μετά τον θάνατο του παππού τους.

Βιογραφία

Η παρουσία της οικογένειας Μωραϊτίνη στην Αθήνα ανάγεται αρκετούς αιώνες πριν το Τίμο. Τα παρακλάδια της είναι πολλά και η προσφορά ικανού αριθμού μελών της σε όλους τους τομείς της ελληνικής ζωής, από τον πρωθυπουργικό θώκο έως την οικονομία, τις επιστήμες και τις τέχνες είναι σημαντική. Παππούς του Τίμου ήταν ο Βασίλειος Μωραΐτίνης.

Οικογένεια Τίμου Μωραϊτίνη / Σπουδές

Πατέρας του Τίμου ήταν ο Γεώργιος Μωραϊτίνης, με σπουδές στην Αθήνα και το Μονπελιέ, διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο οποίος διορίστηκε άμισθος πρόξενος στην Κωνσταντινούπολη που απελάθηκε από την Οθωμανούς λόγω της εθνικής του δράσεως. Στην Πόλη γνώρισε και παντρεύτηκε με την Καλλιόπη Χατζηκεσανλή, κόρη σιτεμπόρου από την Ανατολική Ρωμυλία. Από το γάμο τους γεννήθηκαν τέσσερα παιδιά ο Μενέλαος, η Θάλεια, η Χαρίκλεια και ο Τίμων, που γεννήθηκε στο τότε σπίτι της οικογένειας, στην συμβολή των οδών Σίνα & Σόλωνος. Ο Γεώργιος Μωραϊτίνης, πέθανε από πνευμονία όταν ο Τίμων ήταν σε νηπιακή ηλικία ενώ λίγα χρόνια αργότερα καταστράφηκαν από πυρκαγιά οι σιταποθήκες της μητέρας του στην Κωνσταντινούπολη με συνέπεια της απώλεια της οικογενειακής περιουσίας. Έκτοτε η μητέρα και τα αδέλφια Μωραϊτίνη βρέθηκαν αντιμέτωποι με τεράστια οικονομικά προβλήματα και μετακόμισαν στην Αθήνα, όπου εγκαταστάθηκαν. Εξάδελφος του Τίμου ήταν ο Κωστής Χαιρόπουλος.

Ο Τίμος παρακολούθησε τα μαθήματα της Βασικής εκπαιδεύσεως στο πασίγνωστο, στην εποχή του, Δημοτικό του Λεωνίδα στην οδό Αδριανού και τα μαθήματα του Σχολαρχείου και του Γυμνασίου στο Λύκειο του Βουλγάρεως από το οποίο αποφοίτησε . Φοίτησε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών χωρίς να αποπερατώσει τις σπουδές του, τις οποίες διέκοψε προκειμένου να ασχοληθεί με την δημοσιογραφία.

Ενήλικη ζωή

Το 1893 ο Μωραϊτίνης ξεκίνησε τη δημοσιογραφική του σταδιοδρομία στην εφημερίδα «Σκριπ» και το 1896 άρχισε να δημοσιεύει στην εφημερίδα «Εμπρός», του Δημητρίου Καλαποθάκη, με το ψευδώνυμο «Περίεργος». Στη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας, φλογερός πατριώτης και υποστηρικτής της «Μεγάλης Ιδέας», πολέμησε στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 για τον οποίο έγραψε μετά την ήττα: «Στα πεδία των μαχών δεν ηττήθη ο ελληνικός στρατός. Ηττήθησαν οι ρήτορες του κοινοβουλίου.». Στις αρχές του 20ου αιώνα συμμετείχε υποστηρικτικά στον Μακεδονικό Αγώνα. Το 1908, μαζί με τον Ξενόπουλο, τον Χρηστομάνο, τον Τσοκόπουλο, τον Παντελή Χορν, τον Πολύβιο Δημητρακόπουλο, τον Λάσκαρη, τον Σπύρο Μελά, τον Άννινο, τον Γιαννουκάκη, τον Παύλο Νιρβάνα και άλλους, ίδρυσαν την Εταιρία των Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων, της οποίας υπήρξε ένα εκ των μελών του πρώτου διοικητικού συμβουλίου της. Το 1910 διορίστηκε γραμματέας του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Αθηναίων. Περίπου την ίδια εποχή εξέδωσε το περιοδικό «Νίκελ» σε συνεργασία με τους Γεώργιο Πωπ, Δημήτριο Χατζόπουλο και Λάσκαρη, με την οικονομική ενίσχυση του, ιατρού και δημοτικού συμβούλου, Αλέξανδρου Αγγελόπουλου - Αθάνατου. Τον Σεπτέμβριο του 1912 εξέδωσε, μαζί με τους Γεώργιο Βλάχο, την εφημερίδα με τίτλο «Ημερήσια Νέα», προσπάθεια που απέτυχε παρά το ικανό δημοσιογραφικό επιτελείο της. Τον ίδιο χρόνο επιστρατεύθηκε και πολέμησε στους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, όπως και στην επιστράτευση του 1916.

Το 1914 συμμετείχε στην ίδρυση της Ε.Σ.Η.Ε.Α. [Ένωσις Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών]. Η μακρά δημοσιογραφική πορεία του διήρκησε περίπου εξήντα χρόνια και στη διάρκεια της συνεργάστηκε ως ρεπόρτερ, πολιτικός αρθρογράφος, αρχισυντάκτης και διευθυντής σχεδόν σε όλες τις αθηναϊκές εφημερίδες, μεταξύ τους η «Ακρόπολις» του Βλάσση Γαβριηλίδη, στην οποία το 1905 έγινε Διευθυντής, η «Εστία», η «Καθημερινή», οι «Καιροί», ο «Χρόνος», η «Εφημερίδα» του Δημητρίου Κορομηλά, η «Βραδυνή», η «Μακεδονία» του Ιωάννη Βελλίδη στη Θεσσαλονίκη, καθώς και πολλά γνωστά περιοδικά της εποχής. Το 1925 άρχισε την μακρόχρονη, σχεδόν 25 χρόνια, συνεργασία του με το «Έθνος», γεγονός που συνέβαλε καθοριστικά στον πολλαπλασιασμό της κυκλοφορίας της εφημερίδος και προκάλεσε την αφιέρωση του εκδότη της εφημερίδας Σπυρίδωνα Νικολόπουλου, ο οποίος πάνω σε αναμνηστική φωτογραφία για τα 20χρονα της κυκλοφορίας του, γράφει: «Προς τον εξυπνότερον Αθηναίον».

Πρόεδρος Ε.Σ.Η.Ε.Α.

Διαρκούντος του Εθνικού καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, από το 1938 και έως το 1941, o Μωραϊτίνης διετέλεσε 14ος Πρόεδρος της Ε.Σ.Η.Ε.Α. [Ένωσις Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών] . Η θητεία του και η δράσεις που ανέπτυξε στη διάρκεια της αποδείχθηκαν καθοριστικές για το χρόνια που ακολούθησαν και ωφέλησαν πολλαπλά την Ένωση Συντακτών καθώς της προσπόρισαν το σημαντικότερο από τα περιουσιακά της στοιχεία. Στις αρχές του 1940, διαβλέποντας πως με την επέκταση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η δραχμή θα έχανε την αξία της εισηγήθηκε την αγορά του νέο-κλασσικού της οικογένειας του Χαριλάου Τρικούπη στην συμβολή των οδών Ακαδημίας & Βουκουρεστίου, όπου στεγαζόταν τότε η Ε.Σ.Η.Ε.Α., πρόταση που αποδέχθηκε με απόλυτη ομοφωνία του Διοικητικό Συμβούλιο της Ενώσεως. Το Μέγαρο αγοράστηκε από την Ε.Σ.Η.Ε.Α. διαρκούσης της θητείας του Μωραϊτίνη και πουλήθηκε στη διάρκεια της κατοχής, όμως επανακτήθηκε μετά την απελευθέρωση με βάση το νόμο για ακίνητα που είχαν μεταβιβαστεί στην κατοχή. Το συγκεκριμένο κτίσμα κατεδαφίστηκε δεκαετίες αργότερα και στη θέση του ανεγέρθη, το 1961, το 7όροφο Μέγαρο όπου στεγάζεται μέχρι σήμερα η Ε.Σ.Η.Ε.Α., το οποίο αποτελεί ιδιοκτησία της.

Ύμνος 4ης Αυγούστου

Μετά βεβαιότητος, καθώς αυτό δεν το αμφισβήτησε κανείς, ούτε ο ίδιος όσο βρίσκονταν εν ζωή ούτε η οικογένεια του μετά το θάνατο του ενώ το επιβεβαίωσε και η εφημερίδα «Έθνος» το έντυπο με το οποίο συνεργάζονταν τότε, ο Μωραϊτίνης έγραψε τους στίχους που χρησιμοποιήθηκαν για τον θούριο:

• «Γιατί χαίρεται ο κόσμος και χαμογελάει, πατέρα;», γνωστό ως «Ύμνος της 4ης Αυγούστου» .

«Ακρόπολις», Κυριακή 3 Ιουλίου 1938, σελίδα 7η

Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, ο Τ.Μ. έγραψε τους στίχους του ύμνου και ο αρχιμουσικός του πολεμικού ναυτικού Γεράσιμος Φρεν τους επένδυσε μουσικά ενώ η επιτροπή εορτασμού της 4ης Αυγούστου βράβευσε το έργο. Οι στίχοι δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες και στις 3 ή 4 Ιουλίου του 1938 ο ύμνος μεταδόθηκε για πρώτη φορά από το ραδιόφωνο, μάλιστα κάποιες εφημερίδες αποκρυπτογράφησαν το όνομα του ανθρώπου που κρύβονταν πίσω από τα αρχικά που ανακοίνωσε η επιτροπή εορτασμού, χαρακτηριστικό παράδειγμα η εφημερίδα «Ακρόπολις» που αναφέρει -ονομαστικά- ως στιχουργό τον Τίμο Μωραϊτίνη. Το 1938 ο Μωραϊτίνης ήταν Πρόεδρος της Ε.Σ.Η.Ε.Α., γεγονός που αποδεικνύει ότι τουλάχιστον δεν ήταν αντίπαλος -αν δεν ήταν υποστηρικτής- της 4ης Αυγούστου. Ακόμη και μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα ο Τίμος Μωραϊτίνης ουδέποτε αναφέρθηκε σε πιθανή απρέπεια των υπευθύνων της 4ης Αυγούστου απέναντι του ούτε αρνήθηκε την πατρότητα των στίχων, ενώ και το όνομα του είχε αναφερθεί και καταγραφεί στις εφημερίδες της εποχής.

Η πρώτη αντίδραση της οικογένειας του Τίμου Μωραϊτίνη εμφανίστηκε το 1966, δεκατέσσερα χρόνια μετά το θάνατο του ίδιου, όταν η χήρα του, η Μαρία, και ο γιος τους, ο Γιώργος, συνέταξαν και απέστειλαν σχετική επιστολή, η οποία δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Αθηναϊκή», το έντυπο που συνεργάζονταν ο Μωραϊτίνης την εποχή του θανάτου του. Το 2010, χρόνια μετά τον θάνατο και της μητέρας του, ο Γιώργος Μωραϊτίνης, ο γιος του λογοτέχνη, σε μια εργασία του με τον τίτλο «Η απρέπεια της 4ης Αυγούστου απέναντι στον Τίμο Μωραϊτίνη» κάνει λόγο για συνωμοσία όσων με δουλικότητα υπηρετούσαν την 4η Αυγούστου και «την άρμεγαν κανονικά» οι οποίοι ονειρεύονταν τη δικαίωση τους στο πρόσωπο του Μωραϊτίνη καθώς είχαν την πεποίθηση ότι «η παγίδευση του Τίμου στα πλοκάμια του καθεστώτος θα δικαίωνε και θα εξιλέωνε τη δική τους ένταξη». Ο Γιώργος Μωραϊτίνης δεν αμφισβητεί ότι οι στίχοι ανήκουν στον πατέρα του όμως υποστηρίζει ότι έχουν γραφεί για κάποια επέτειο της 25ης Μαρτίου και οι άνθρωποι του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου ζήτησαν άδεια -την οποία και έλαβαν- να τους δημοσιεύσουν σε εορταστικό επετειακό τεύχος του περιοδικού «Διαδοσίας» της Ε.Ο.Ν. [«Εθνική Οργάνωσις Νεολαίας»] και τελικά τους δημοσίευσαν στο 6ο φύλλο της εφημερίδας, δηλαδή στο επετειακό τεύχος του Αυγούστου, συνδέοντας τους με τον Ιωάννη Μεταξά, υπό τον τίτλο 4η Αυγούστου μέσω της υπογραφής «Αττικός», που ήταν ένα από τα ψευδώνυμα που χρησιμοποιούσε ο Τίμος Μωραϊτίνης.

Την άποψη πως ο Μωραϊτίνης είναι ο συγγραφέας των στίχων για τον ύμνο της 4ης Αυγούστου υποστηρίζουν τόσο ο γνωστός κομμουνιστής ιστορικός Γιάννης Κορδάτος όσο και ο επίσης μαρξιστής διανοούμενος Βασίλης Ραφαηλίδης οι οποίοι τον εμφανίζουν ως υμνητή του Ιωάννη Μεταξά και του φασισμού. O Ραφαηλίδης απολύτως απαξιωτικός για τον Μωραϊτίνη γράφει πως αφού ύμνησαν τον φασισμό ο Έζρα Πάουντ, ο Κνουτ Χάμσουν, ο Μάρτιν Χάιντεγκερ και από τους δικούς μας ο Μυριβήλης, ο Καραγάτσης, ποιος ασχολείται με τον Μωραϊτίνη.

Β' Παγκόσμιος Πόλεμος / Κατοχή

Το 1940 αρχικά με τον τορπιλισμό του ευδρόμου «Ἐλλη» και στη συνέχεια, στις 26 Οκτωβρἰου 1940, με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου εργάστηκε ως απεσταλμένος της εφημερίδος «Εστία», εργασία που συνέχισε ως τον Απρίλιο του 1941, σε όλη τη διάρκεια του Ελληνογερμανικού πολέμου, γράφοντας ανταποκρίσεις από το μέτωπο αλλά και το πρωτοσέλιδο χρονογράφημά του δίνοντας κουράγιο στον άμαχο πληθυσμό αλλά και στους πολεμιστές της πρώτης γραμμής . Σε ποίημα του που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Εστία» εκφράζεται με κολακευτικά λόγια για τις Ελληνίδες γυναίκες του πολέμου:

«... Μερόνυχτα σκυμμένη στέκει / Και ξενυχτάει δουλεύοντας για την πατρίδα. / Κι ενώ σκυμμένη πλέκει, / Έχει ψηλά το μέτωπο η Ελληνίδα./ Και τα βελόνια γίνονται σπαθιά, / Που βγαίνουν από τη χρυσή τους θήκη, / Ν' αγωνιστούνε µε το νιο πολεμιστή. / Και πλέκουν ως τη νύχτα τη βαθειά. / Κι είν' άσωστη κι ατέλειωτη η κλωστή / Όσο κι η Νίκη...» . 

Αργότερα, όταν η Ελλάδα καταλήφθηκε από τους στρατούς του των δυνάμεων του Άξονα εκφράζει με στίχους την δική του οδύνη του αλλά και το σπαραγμό των Ελλήνων . Παρά τις προσπάθειες του ο πόλεμος και η κατοχή που ακολούθησε τον εξουθένωσαν οικονομικά αν και συμμετείχε στο διοικητικό συμβούλιο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, μαζί με τους Γιάννη Βουλπιώτη, Μανώλη Καλομοίρη, Οδυσσέα Λάππα, Άγγελο Τερζάκη, Νικόλαο Λάσκαρη και Θεόδωρο Συναδινό, θέση στην οποία διορίστηκε από κατοχική κυβέρνηση, πιθανότατα αυτήν του Κωνσταντίνου Λογοθετόπουλου ή του Ιωάννη Ράλλη.

Δεκεμβριανά

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα επήλθε η πλήρης οικονομική του κατάρρευση καθώς στις αρχές του 1947 συνέβη ο βομβαρδισμός και συνεπακόλουθα η καταστροφή του σπιτιού του από όλμο, άγνωστης προελεύσεως όπως υποστηρίζει η οικογένεια του, όμως σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής πρόκειται για απόπειρα δολοφονίας του Μωραϊτίνη από τις συμμορίες του κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος . Είναι προφανές, πεποίθηση που ενισχύεται από όσα ακολούθησαν με την επιλογή του να εγκαταλείψει την Ελλάδα στην οποία επέστρεψε αμέσως μετά το τέλος του συμμοριοπολέμου, ότι από εκείνη την εποχή ο ίδιος, η οικογένεια του και η περιουσία του αποτελούσαν στόχο των κομμουνιστικών συμμοριών.

Η καταστροφή του σπιτιού της οικογένειας Μωραϊτίνη την κατέστησε άστεγη και η αρμόδια Κρατική Επιτροπή, που επιμελούνταν την αποκατάσταση των αστέγων από τις κομμουνιστικές επιθέσεις, εγκατέστησε την οικογένεια σε οικία που επίταξε. Παρά τις προσπάθειες του ο Μωραϊτίνης δεν κατάφερε να εξασφαλίσει μόνιμη στέγη καθώς και οι χώροι ήταν ελάχιστοι και οι απαιτήσεις των ιδιοκτήτων τους σχεδόν παράλογες ενώ ο ίδιος αδυνατούσε να ανταπεξέλθει οικονομικά. Ἐτσι μετά από παραμονή ενός διαστήματος ο ιδιοκτήτης του σπιτιού προσέφυγε στο δικαστήριο καταθέτοντας αγωγή εξώσεως εις βάρος του κάτι που προκάλεσε πρωτοσέλιδα υποστηρικτικά δημοσιεύματα για τον Μωραϊτίνη στα οποία ζητούνταν η επιεικής εφαρμογή του νόμου εκ μέρους του δικαστηρίου.

Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

Το 1946 ο Χαράλαμπος Μαρκέτος, τότε ιδιοκτήτης της ελληνόφωνης εφημερίδος «Εθνικός Κήρυξ» της Νέας Υόρκης, πρότεινε στον Μωραϊτίνη να τον προσλάβει στην εφημερίδα υπό τον όρο να εγκατασταθεί οικογενειακώς στη Νέα Υόρκη. Μεταξύ των δύο πλευρών επήλθε συμφωνία και στις αρχές του 1947 η Μαρία Δημητρίου-Μωραϊτίνη και ο γιος τους, ο Γεώργιος Μωραϊτίνης, αναχώρησαν για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Μετά τη βράβευσή του το 1947 από την Ακαδημία Αθηνών, τελετή στην οποία σχεδόν τον πειθανάγκασε ο Σπύρος Μελάς να παραβρεθεί ώστε να μην του στείλουν το Αριστείο στο σπίτι, ο Μωραϊτίνης εγκατέλειψε την Ελλάδα και παραμονές Χριστούγεννα του 1947 εγκαταστάθηκε κι αυτός στη Νέα Υόρκη, σε ένα πολυτελές και ευρύχωρο διαμέρισμα στο Riverside Drive της Νέας Υόρκης, με θέα τον ποταμό Hudson, την προέκταση του Central Park, απέναντι από το New Jersey.

Για τον Μωραϊτίνη, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής αποτελούν μια σπουδαία αλλαγή κι έναν σταθμό στη ζωή του. Στην Νέα Υόρκη, στην Ουάσιγκτον και σε άλλες αμερικανικές πόλεις ο Μωραϊτίνης εντυπωσιάζεται και δεν κρύβει το θαυμασμό του. Εντυπωσιάζεται από τον έντονο και ζωντανό ρυθμό της Νέας Υόρκης και από την «αγία εργασία», όπως την αποκαλεί στα γραπτά του, των Νεοϋορκέζων. Ο ίδιος αισθάνεται μακριά από κάθε νοσηρότητα και η πραγματικότητα του μοιάζει απλή, χωρίς περιπλοκές, χωρίς φαντασιώσεις. Στο ραδιοφωνικό σταθμό Voice of America όπου έχει παραχωρήσει τρεις συνεντεύξεις μεταφέρει τον θαυμασμό του για την προσήλωση των κατοίκων στην ουσία των πραγμάτων. Θαύμαζε το σύστημά τους, την εργατικότητά τους, τις άφθονες ανέσεις, την απλότητά τους και εντυπωσιαζόταν από τη συνεργασία και τη σύμπνοια των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Στη Νέα Υόρκη ο Μωραϊτίνης αισθάνθηκε ευτυχισμένος γιατί δεν συνάντησε κακομοιριά και μιζέρια, δύο πράγματα που σιχαινόταν.

Η καθημερινή συνεργασία του με τον «Εθνικό Κήρυκα» αποδείχθηκε επιτυχής ενώ διαβίβαζε καθημερινές ανταποκρίσεις στην Αθήνα οι οποίες δημοσιεύονταν στο «Έθνος» με τίτλο «Κάτω από τους ουρανοξύστες». Το ίδιο χρονικό διάστημα ταξίδεψε, απεσταλμένος του «Εθνικού Κήρυκα», στη Γαλλία και την Ιταλία απ' όπου έστειλε τις εντυπώσεις του στην Αθήνα. Ήδη από το 1949 με επιστολές του σε φίλους του στην Αθήνα τους ενημέρωνε για την πρόθεση του να επιστρέψει στην Ελλάδα καθώς θεωρούσε ότι η διαμονή του στη Νέα Υόρκη ήταν αδύνατο να διαιωνιστεί. Σύμφωνα με το Δελτίο Κινήσεως της εποχής η οικογένεια Μωραϊτίνη επέστρεψε στην Ελλάδα τη Δευτέρα 15 Αυγούστου του 1949 με το υπερωκεἀνειο «Νέα Ελλάς» .

Πνευματικἠ δημιουργία

Ο Μωραϊτίνης στα γράμματα πρωτοεμφανίστηκε με ποιήματα ενώ ήταν μαθητής, ακόμα, του γυμνασίου. Υπήρξε πολυγραφότατος, τον χαρακτήριζε εκπληκτικά πρωτοφανής ευκολία στο γράψιμο. Τα αθηναιογραφήματα του τον καταξίωσαν ως τον σημαντικότερο αθηναιογράφο και αποτελεί τη μοναδική πρωτογενή πηγή αναφοράς στην εικόνα της Αθήνας από τα τέλη του 19ου ως τις αρχές του 20ου αιώνα, την οποία ανέδειξε με το δικό του μοναδικό τρόπο, αποκαλύπτοντας τις άγνωστες πλευρές της. Καλλιέργησε τα κυριότερα είδη του γραπτού λόγου, Θέατρο (πρόζα και επιθεώρηση), Χρονογράφημα, Ποίηση, Μυθιστόρημα, Διήγημα, Ταξιδιωτικές εντυπώσεις, και έγραψε έργα που χαρακτήρισε με το λεπτό χιούμορ, την πρωτοτυπία, το στοχασμό, το λυρισμό και το αστείρευτο κέφι μαζί με ρομαντική διάθεση. Ο κορυφαίος χρονογράφος, που του αποδόθηκε ως τιμή ο τίτλος του «διδασκάλου και πρυτάνεως του Ελληνικού χρονογραφήματος» υπέγραφε με τα ψευδώνυμα «Αθηναίος», «Κάποιος», «Τμς», «Τ», «Τ.Μ.», «Μωψ» και «Παλαιός».

Υπήρξε συνεπής υπηρέτης του βουλεβάρτου, είδος ελαφρού θεατρικού έργου, με σατιρικές αιχμές για τη γυναικεία απελευθέρωση (όπως αυτό διατυπώθηκε στα έργα του «Η πρωθυπουργίνα», «Ένα ταξίδι στη σελήνη», «Βρε το παληοκόριτσο») για τον εύκολο πλουτισμό («Επιστροφή των θεών»), σε πατριωτικά δράματα («Πώς υπεδέχθη ο λαός τους λατρευτούς του βασιλείς»), ηθογραφίες («Το καινούριο σπίτι» ή «3000 δραχμές δια δύο κάμαρες και μίαν κουζίναν»), αστυνομικά δράματα («Βαμπίρ» ή «Ίρμα η παξιμαδοκλέφτρα»). Στον Μεσοπόλεμο στράφηκε και στη σατιρική κωμωδία, ακολουθώντας πιστά την γραμμή του βουλεβάρτου με συντηρητική αντιμετώπιση του γυναικείου ζητήματος όπως στα έργα του: «Η κυρία εφοπλιστού», «Εσύ φταις», «Το καινούριο σπίτι», «Αιωνία ζωή»). Συμβολική και ευφάνταστη σάτιρα που αφορά γενικότερα θέματα της ανθρωπότητας παράλληλα με νοσταλγία για την παλιότερη ρομαντική αθηναϊκή ζωή (όπως είναι ευδιάκριτο στα έργα του «Άρχοντας του Κόσμου», «Αιωνία Ζωή») αλλά και στη φαρσοκωμωδία (όπως στο έργο «Δακτυλογράφος ζητεί θέσιν»)

Η γραφή των έργων του είναι πνευματώδης, αβίαστη, διαυγής και φινετσάτη. Γενικότερα, ο Μωραϊτίνης δημιούργησε έναν προσωπικό, μοναδικό και αμίμητο τρόπο γραφής που τον ανέδειξε ως την «...απρόσιτη κορυφή του ελληνικού χιούμορ». Συμμετείχε στη συγγραφή του σεναρίου ενός κινηματογραφικού έργου, μαζί με τον γνωστό σκηνοθέτη και τηλεκριτικό Ίωνα Νταϊφά, με θέμα το δράμα των παιδιών της κατοχής, το σημαντικότερο και πλέον επιτυχημένο από τα έργα πο ασχολήθηκαν μ' αυτή τη θεματολογία. Κάποια από τα ποιήματα του μελοποιήθηκαν , τραγουδήθηκαν κι είναι γνωστά ακόμα και σήμερα.

Θεατρικά έργα

Ο Μωραϊτίνης, που μεταξύ των συγχρόνων του λογοτεχνών είχε την φήμη του οκνηρού , συνέγραψε θεατρικά έργα και περισσότερες από σαράντα κωμωδίες και επιθεωρήσεις, με πολύ μεγάλη επιτυχία. Ο Αργυρόπουλος, η Μαρίκα Κοτοπούλη, η Κυβέλη, ο Μυράτ υπήρξαν οι βασικοί ερμηνευτές των έργων του αλλά στο σύνολο τους οι πρωταγωνιστές της εποχής επιδίωκαν να ανεβάσουν τα έργα του. Κορυφαίες θεατρικές δημιουργίες του θεωρούνται τα:

• «Άρχοντας του Κόσμου» και
• «Αιωνία Ζωή» , στο οποίο ο γιατρός Φίλιππος Ναράς ανακαλύπτει ένα φάρμακο που κάνει τον άνθρωπο αθάνατο και παρατείνει τη νεότητα για χιλιάδες χρόνια. Αυτή όμως η παράταση ζωής και της νεότητας δημιουργεί απρόβλεπτες κωμικοτραγικές καταστάσεις.

Σύμφωνα με τον επιφανή εθνοκεντρικό κριτικό και άνθρωπο του θεάτρου Φώτο Πολίτη αποτελούν φιλοσοφικές κωμωδίες τις οποίες ο ίσιος αξιολογεί ως εφάμιλλες ή και καλύτερες αντίστοιχων του ξένου ρεπερτορίου.

Περίοδος 1906-1920

Ο Μωραϊτίνης εμφανίστηκε στα θεατρικά δρώμενα, για πρώτη φορά, με την κωμωδία:

• «Μαραθώνειος Δρόμος», που παραστάθηκε το 1906 σημείωσε μεγάλη επιτυχία και στην οποία αποκαλύφθηκε το σατιρικό του πνεύμα και η σκηνική του δεξιοτεχνία. Ακολούθησαν τα έργα:
• «O άνθρωπος της ημέρας» το 1907,
• «Η πρωθυπουργίνα» το 1908, έργο που αποτελεί σάτιρα της Νέας Γυναίκας της εποχής,
• «Ο άνθρωπος της ημέρας», ή «ο εύθυμος χήρος» το 1909, διά­στημα κατά το οποίο συνεργάστηκε με τους Μπάμπη Άννινο και Γιώργο Τσοκόπουλο, που είχαν ιδρύσει την ετήσια επιθεώρηση «Παναθήναια».

Από το 1910 δημιούργησε τη δική του καλοκαιρινή επιθεώρηση, το «Πανόραμα», την οποία διατήρησε έως το 1922. Η σκηνοθεσία και ο χορός στις παραστάσεις υπήρξαν δημιουργήματα του και θεωρούνται πρωτοπο­ριακά για την εποχή. Εκεί παραστάθηκαν τα έργα:

• «Ευρωπαϊκός πόλεμος», το 1915, επιθεώρηση.

Στο έργο αυτό με πρωτοβουλία των ηθοποιών υπήρξαν διάφορες προσθήκες και ο Μωραϊτίνης -γνωστός για την παροιμιώδη ευγένεια του- διαμαρτυρήθηκε και δημοσίευε τη διαμαρτυρία του σε Αθηναϊκή εφημερίδα , όπου ανέφερε πώς δεν ήταν δικές του «...ανάρμοστοι σκηναί ώς, ή σατυρίζουσα τον κ. Μαρκαντωνάκην (πρόκειται για τον μικρόσωμο ιδιαίτερο του Ελευθερίου Βενιζέλου, που αποτελούσε χαρακτηριστική φιγούρα στην επιθεώρηση ως άπληστος γαστρίμαργος), αλλ' εις τους ηθοποιούς....». Ο Μωραϊτίνης απαίτησε «...την αφαίρεσιν αυτών εκ του έργου του, το όποίοv, κατά την γνώμην του, υπέστη οικτράν παραμ6pφωσιν...».

• «Βαμπίρ» ή «Ίρμα η παξιμαδοκλέφτρα», το 1917,
• «Οι πράσινες κάλτσες», το 1917, (μουσική Θεόφραστος Σακελλαρίδης, λιμπρέτο Νικόλαος Λάσκαρης-Τίνος Μωραϊτίνης),
• «Πώς υπεδέχθη ο λαός τους λατρευτούς του πρίγκιπας» , το 1920, πατριωτικό δράμα, που παίχτηκε από τους ηθοποιούς Χρ. Νέζερ και Μ. Κωνσταντίνου,
• «Βρε το παληοκόριτσο», το 1920,
• «Ξιφίρ μπαλέρ», το 1920.

Περίοδος 1921-1952

• «Ο Τσολιάς», το 1921, θίασος Μαρίκας Κοτοπούλη, θέατρο «Κοτοπούλη», Πλατεία Ομόνοιας.
• «Ιστορικές πλαστικές εικόνες 1821-1921» .

Στις 2 Μαΐου 1921 -στην ακριβή επέτειο των δύο χρόνων από την απόβαση των ελληνικών δυνάμεων στη Σμύρνη-, οι πριγκίπισσες, Όλγα, Ελισάβετ, Μαρίνα, Μαργαρίτα και Θεοδώρα, ανεβαίνουν στη σκηνή του Θεάτρου Κοτοπούλη για να ενσαρκώσουν ένα «αρχαίο όραμα», υπό την επίβλεψη του ερασιτέχνη -γνωστού κοσμικού της εποχής-, Μιλτιάδη Λιδωρίκη. Η παράσταση αποτελούσε πρωτοβουλία της «Εταιρείας Ελληνικού Θεάτρου (1919-21)», ενός επιχορηγούμενου θιάσου στο πλαίσιο της «Εταιρείας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων». Οι παραστάσεις που περιλάμβαναν και πλαστικές εικόνες πατριωτικού περιεχομένου οι οποίες παρουσιάστηκαν στη «μεγάλη θεατρική παράσταση υπέρ των οικογενειών των Ελλήνων πολεμιστών υπό την υψηλήν προστασία της Α.Β. υψηλότητος της πριγκιπίσσης Αλίκης πρωτοβουλία του κ. Μιλτιάδη Λιδωρίκη». Η καλλιτεχνική σύνθεση ήταν του Λιδωρίκη και η ποίηση του έργου ανήκε στον Τίμο Μωραϊτίνη.

• «Το τσάι της Νίτσας», το 1922,
• «Ο διάβολος», το 1922,
• «Η επιστροφή των θεών», το 1923,
• «Ένα ταξιδάκι στη σελήνη», το 1924,
• «Μαντάμ Μαρί Αλεβουζάν», το 1924, (Μιλτιάδης Λιδωρίκης-Τίνος Μωραϊτίνης)
• «Όνειρο αποκριάτικης βραδιάς», το 1924,
• «Δακτυλογράφος ζητεί θέσιν» το 1925, κωμωδία σε τρεις πράξεις,
• «Το καινούριο σπίτι» ή «3000 δραχμές δια δύο κάμαρες και μίαν κουζίναν» το 1926, κωμωδία σε τρεις πράξεις,
• «Μπερλίνα», το 1927, μουσική επιθεώρηση στο θέατρο Κυβέλης από το θίασο Δράμαλη-Πατρικίου, παράσταση για την οποία ο Μωραϊτίνης έγραψε το τραγούδι «Στης Πλάκας τις ανηφοριές» ,
• «Άρχοντας του κόσμου» το 1928, έργο στο οποίο προβλέπει τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, τα αντισυλληπτικά και τα σύγχρονα Μέσα τηλεδιασκέψεως,
• «Αιωνία ζωή» το 1929, κωμωδία σε τρεις πράξεις που αποτέλεσε σενάριο τηλεοπτικής σειρά που προβλήθηκε το 1979 από την Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση ,
• «Η ιστορία της Αθήνας», το 1931, ηθογραφία,
• «Το πνεύμα του αιώνος», το 1933, κωμωδία, θίασος Βασίλη Αργυρόπουλου,
• «Το τζιτζίκι», το 1934,
• «Α μπε σε ντε», το 1938,
• «Όνειρα κοριτσιών», το 1939,
• «Η κυρία που κοροϊδεύει», το 1942, με πρωταγωνιστές τον Γιώργο Παπά, τον Σπύρο Μουσούρη, τον Λάμπρο Κωνσταντάρα και την Μιράντα.

Το έργο παραστάθηκε το χειμώνα του 1942 στο θέατρο «Βρετάννια», επί επτά ολόκληρους μήνες, όπου επικρατούσαν πρωτόγονες συνθήκες καθώς υπήρχε έλλειψη θερμάνσεως, υπό το φως της ασετυλίνης και με απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις οκτώ το βράδυ.

• «Ένας καλός άνθρωπος», το 1943, κωμωδία σε τρείς πράξεις, έργο που ατύχησε λόγω της επιδημίας χολέρας, και παραστάθηκε εκ νέου το 1946,
• Ιστορίες της ζωής, το 1946, κωμωδία που παραστάθηκε από τον θίασο του Βασίλη Αργυρόπουλου,
• «Επάτησε πεπονόφλουδα», το 1950, με τον Βασίλη Λογοθετίδη και την Ίλια Λιβυκού.

Λογοτεχνικό έργο

Το 1904 ο Μωραϊτίνης έγραψε την μονογραφία:

• «Αθανάσιος Διάκος», εκδοτικός οίκος «Γεώργιος Δ. Φέξης».

Έμμετρο έργο

Έχει αφήσει το έντονο αποτύπωμά του στην πατριωτική ποίηση και θρησκευτική ποίηση με ποιήματα που δημοσιεύθηκαν ως ύλη σε Αναγνωστικά βιβλία για μαθητές Δημοτικών Σχολείων, αλλά και μέσα από τις επιθεωρήσεις του. Έγραψε ποιήματα όπως «Θεατρίνοι», «Ο Ντορής», «Στον πετεινό», «Φθινόπωρο» καθώς και άλλα που αφιερωμένα στην Αθήνα και στην ελληνική φυσική ομορφιά και τα λουλούδια, όπως «Το χωριό», «Φαληρικά βράδυα», «Ο ήλιος», «Βιολέτες», «Απρίλης», «Ο κήπος», «Παληά Αθήνα», «Βροχούλα» τα οποία δημοσιεύθηκαν σε δεκάδες εφημερίδες και περιοδικά της εποχής, όμως ουδέποτε τα συγκέντρωσε ούτε τα εξέδωσε σε συλλογές, αν και προκάλεσαν ευμενή σχόλια για την μουσική γοητεία τους. Τρεις είναι οι περίοδοι του ποιητικού του έργου.

• Τα πολύ νεανικά του ποιήματα, τα περισσότερα γραμμένα σε απόλυτη καθαρεύουσα, περίοδος που ο Μωραϊτίνης κυριαρχείται από το ρομαντισμό του Αχιλλέα Παράσχου και του Δημητρίου Παπαρρηγόπουλου.
• Η περίοδος της ωριμότητας και της φιλοσοφίας, στην οποία κυριαρχεί ο ενθουσιασμός του για την ομορφιά.
• Στην Τρίτη περίοδο περιλαμβάνονται τα ποιήματα του πολέμου και της κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα ως τα ποιήματα των ετών πριν το θάνατο του το 1952.
  

«Οι στίχοι αυτής της περιόδου είναι εμπνευσμένοι από την πιο ταραγμένη εποχή της ανθρωπότητας και όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και της ζωής του ποιητή, που ξετυλίγονται μπροστά του και συνταράσσουν βαθιά την ύπαρξη του» γράφει, η σχεδόν τρεις δεκαετίες νεότερη σύζυγος του, η Μαρία Δημητρίου-Μωραϊτίνη.

Ποιητικές συλλογές

Μαρία Δημητρίου-Μωραϊτίνη (1952)

Επιλογές -κι όχι το σύνολο- από το ποιητικό έργο του Μωραϊτίνη, δημοσιεύθηκε στις συλλογές:

• «Τα Φθινοπωρινά φύλλα»,

Η συλλογή αποτελεί αποθέωση της νοσταλγίας του ποιητή για έναν κόσμο που έφυγε και αποτελεί μια εύγλωττη ψυχογραφία του ποιητή αφού τα στοιχεία των εικόνων του -λυρισμός, μελαγχολία, πόνος, δόσεις πεσιμισμού- βρίσκονταν σε απόλυτη συνέπεια με τον εσωτερικό του κόσμο.

Έμμετρα του που μελοποιήθηκαν έγιναν επιτυχίες από γνωστούς καλλιτέχνες της εποχής, όπως «Παληά Αθήνα», «Ραγισμένη κιθάρα», «Βιολέττες», «Της Πλάκας τα δρομάκια», «Κήπος», «Καραγκιόζης», «Κολομπίνα» και άλλα και εξακολουθούν να ακούγονται ως τις μέρες μας.

• «Στίχοι» το 1940.

Η δεύτερη και τελευταία ποιητική συλλογή του εκδόθηκε ύστερα από σημαντική πίεση που ασκήθηκε στον Μωραϊτίνη από φίλους του στους οποίους έθεσε τον όρο να μην κυκλοφορήσει και να μην διατεθεί στα βιβλιοπωλεία. «Στην κατοχή όμως πείθεται να τους δώση να πουληθούν. Σε λίγες μέρες απερροφήθησαν και δεν υπήρχε ούτε ένα αντίτυπο στην αγορά.....», γράφει η χήρα του, η Μαρία Μωραϊτίνη στον πρόλογο των «Απάντων» του συζύγου της, τα οποία επιμελήθηκε μαζί με το γιο τους.

Πεζογραφήματα

Πέρα από τα χρονογραφήματα, που δημοσιεύονταν για δεκαετίες, υπό τον γενικό τίτλο «Αττικές Ημέρες», έγγραψε και πεζά όπως τα έργα:

• «Ολόκληρη Ζωή» (μυθιστόρημα), το 1945, που αναφέρεται στην Αθήνα και την αθηναϊκή κοινωνία της εποχής.

O Μωραϊτίνης περιγράφει έναν ρακένδυτο τρελό που περιφέρεται στους δρόμους και ζητιανεύει. Τον Σακκουλέ. Για την ακρίβεια δεν ζητιάνευε αλλά απαιτούσε με θράσος την ελεημοσύνη. Ήταν «ιδρυτής» της σχολής των απαιτητικών και ακραίος σοσιαλιστής. Εξέφραζε δε πάντοτε την απορία: «- Κοτζάμ Αθήνα και να μη μπορεί να θρέψει έναν τεμπέλη...».

• «Τα ρομαντικά χρόνια της Αθήνας. Ιστορίες του παληού καιρού», τον Ιούνιο του 1952, που κυκλοφόρησε σχεδόν δύο χρόνια πριν πεθάνει κι ήταν από τα αγαπημένα του καθώς σ' αυτό περιγράφει την Αθήνα της νεότητος του.

Το έργο υπέστη θρασεία και εκτεταμένη λογοκλοπή αρχικά από τον δημοσιογράφο Γεώργιο Κυριακίδη, τότε αρχισυντάκτη της εφημερίδος «Αθηναϊκή» και συντάκτη του οικογενειακού περιοδικού «Ο Θησαυρός». Η σύζυγος του Τίμου, η Μαρία Δημητρίου-Μωραϊτίνη κατέφυγε στη δικαιοσύνη σε μία δίκη που διήρκησε έντεκα χρόνια και τελικά ο Ιωάννης Παπαγεωργίου, ο ιδιοκτήτης και εκδότης της εφημερίδος, απαλλάχθηκε και ο Κυριακίδης υποχρεώθηκε στην καταβολή μιας συμβολικής αποζημιώσεως. Το ίδιο σκηνικό επαναλήφθηκε λίγα χρόνια αργότερα με πρωταγωνιστή τον «αθηναιογράφο» Δημήτριο Σκουζέ, πρόεδρο του Συλλόγου των Αθηναίων, αλλά και μέσα από τη συχνότητα του ΕΙΡ [Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας].

Τα

• «Άπαντα» του Μωαραϊτίνη, έκδοση του Ελληνοαμερικανικού Μορφωτικού Ινστιτούτου, κυκλοφόρησαν σε επτά τόμους, μεταξύ των ετών 1960 έως και 1971, με την επιμέλεια της συζύγου του Μαρίας Μωραϊτίνη ενώ συνεκδότης και επιμελητής ήταν ο γιος τους, δημοσιογράφος Γιώργος Μωραίτίνης, ο οποίος απεβίωσε την 1η Σεπτεμβρίου του 2022.

Διακρίσεις

Ο Μωραϊτίνης τιμήθηκε:

• επ' ανδραγαθία, τιμητική διάκριση για τη γενναιότητα που επέδειξε στα πεδία των μαχών και τον τραυματισμό του στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 από τον Βασιλέα Γεώργιο Α', πράξη για την οποία σεμνυνόταν μέχρι τον θάνατό του,

• Αριστείο των Γραμμάτων, ανήμερα της 25ης Μαρτίου του 1947, από την Ακαδημία Αθηνών , για το σύνολο του έργου του.

Η Ακαδημία τον συγκαταλέγει μεταξύ των λογοτεχνών που συνετέλεσαν στην ανάπτυξη και καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων.

΄Υστερα χρόνια

Το 1950 ο Μωραϊτίνης επέστρεψε οικογενειακώς στην Αθήνα, έχοντας ανακάμψει οικονομικά, όμως αντιμετώπισε σημαντικό πρόβλημα στέγης καθώς λόγω του πολέμου και του συμμοριοπολέμου που ακολούθησε είχε αυξηθεί κατακόρυφα η ζήτηση στέγης εκτοξεύοντας τα ενοίκια και οι ιδιοκτήτες απαιτούσαν προκαταβολικά τα ενοίκια δύο ετών σε χρυσές λίρες, γεγονός που τον ώθησε να επιλέξει ως τόπο διαμονής τους κεντρικά ξενοδοχεία των Αθηνών. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους ο Μωραϊτίνης συμμετείχε σε σύσκεψη στο τότε αρχοντικό επί της οδού Κριεζιώτου 3 στην Αθήνα όπου συνήλθαν γνωστοί Αθηναίοι για να αποφασίσουν την ίδρυση της «Πανελληνίου Ενώσεως Προστασίας Νεότητος», στην οποία ο ίδιος ήταν όχι μόνο μεταξύ των ιδρυτικών μελών αλλά η ψυχή της κινήσεως καθώς διέθετε την εμπειρία αλλά και το κύρος που απαιτούσε η προσπάθεια. Μαζί του ο, εθνικιστής Πανεπιστημιακός και συγγραφέας, καθηγητής Νικόλαος Λούβαρις, ο εθνικιστής συγγραφέας Στέλος Σπεράντζας, ο εθνικιστής δημοσιογράφος Σπύρος Μελάς, η Μαρία Μαντζούφα αλλά και η σύζυγος του, η Μαρία Δημητρίου-Μωραϊτίνη.

Σύμφωνα με κάποια πηγή, εκείνη την εποχή, ο Μωραϊτίνης κουρασμένος από τις συνθήκες ζωής στην Ελλάδα και απογοητευμένος από το γεγονός πως η ΕΣΗΕΑ δεν τον συμπεριέλαβε σε πρόγραμμα στεγαστικής αποκαταστάσεως που υλοποιούσε για τα μέλη της, είχε αποφασίσει να μεταναστεύσει και να εγκατασταθεί οικογενειακώς στο Παρίσι. Το 1951 ο Ιωάννης Παπαγεωργίου, ως τότε εκδότης του επιτυχημένου περιοδικού «Θησαυρός», εμφανίζεται στον χώρο των ημερήσιων εντύπων με την εφημερίδα «Αθηναϊκή» αλλάζοντας τα δεδομένα στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο της εποχής. Ο Μωραϊτίνης εγκαταλείπει το «Έθνος», που βρίσκονταν σε οικονομική κατάρρευση κι αδυνατούσε να καλύψει τις απαιτήσεις των συνεργατών του, και αποδέχθηκε την πρόταση του Παπαγεωργίου για συνεργασία μετακομίζοντας στο νέο έντυπο.

Το τέλος του

Τον Σεπτέμβριο του 1952 ο Μωραϊτίνης περνούσε τις τελευταίες ημέρες των καλοκαιρινών διακοπών του στο Λουτράκι Κορινθίας. Την Παρασκευή 19 Σεπτεμβρίου υπέστη κάταγμα ωμοπλάτης και ισχύου όταν έπεσε στη σκάλα του ξενοδοχείου «Πλάζα» όπου διέμενε και στη συνέχεια μεταφέρθηκε κατεπειγόντως για νοσηλεία στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» στην Αθήνα. Σύμφωνα με εφημερίδες της εποχής , αρχικά η κατάσταση του παρουσίασε βελτίωση όμως το απόγευμα του Σαββάτου υπέστη διάτρηση στομάχου εξ αιτίας της οποίας απεβίωσε στις 03:00'ξημερώνοντας Δευτέρα 22 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με την οικογένεια του ο θάνατος του προήλθε από ιατρικό λάθος ή αμέλεια. Στον τάφο του στο Α' Κοιμητήριο Αθηνών τοποθετήθηκε μαρμάρινη πλάκα στην οποία αποτυπώνεται το εξώφυλλο του τελευταίου του βιβλίου «Τα Ρωμαντικά Χρόνια της Αθήνας» και επίσης είναι χαραγμένο το επίγραμμα «Επιτέλους Εστεγάσθην» σύμφωνα με δική του επιθυμία, όπως τη διατύπωσε προτού εκπνεύσει.

Μνήμη Τίμου Μωραϊτίνη

Ο Μωραϊτίνης, «το χαμόγελο της Αθήνας», ο τελευταίος κληρονόμος του γνησίου αττικού άλατος, «ο δάσκαλος και πρύτανις του χρονογραφήματος» , ένας από τους πλέον αντιπροσωπευτικούς εκπροσώπους της παλαιάς λογοτεχνικής γενιάς, αμίμητος χρονογράφος, νοσταλγικός ποιητής, σπινθηροβόλος κωμωδιογράφος και επιθεωρησεογράφος, βαθύτατος μυθιστοριογράφος και χρονικογράφος, πηγαίος καI συναισθηματικός ποιητής, δόξασε όσο ελάχιστοι τα Νεοελληνικά Γράμματα σε όλες τους τις μορφές.

Επί δεκαετίες, προτιμούσε για τόπο διαμονής του γνωστά κεντρικά ξενοδοχεία των Αθηνών. Σε όλη την περίοδο του Μεσοπολέμου αλλά και την εποχή που ήταν Πρόεδρος της Ενώσεως Συντακτών είχε επιλέξει για την διαμονή του κεντρικό ξενοδοχείο στην Πλατεία Συντάγματος, συνήθεια που διέκοψε την περίοδο της Κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα, και στην οποία επανήλθε μετά την ανατίναξη του σπιτιού του από όλμο των κομμουνιστικών συμμοριών στη διάρκεια των Δεκεμβριανών γεγονότων στην Αθήνα.

Ήθος & χαρακτήρας

Η εντιμότητα του Μωραϊτίνη υπήρξε παροιμιώδης ενώ σημαντική υπήρξε και η διορατικότητα του. Είναι χαρακτηριστικό ότι αρνήθηκε 200.000 δραχμές, τεράστιο ποσό για την εποχή, όταν το 1917 η παράταξη των υποστηρικτών του Ελευθερίου Βενιζέλου επιχείρησε να τον εξαγοράσει, σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία της οικογένειας του Μωραϊτίνη, προκειμένου να εντάξει δυο κείμενα στο σενάριο επιθεωρήσεως στο θέατρο της «Μαρίκας», υπέρ της Αντάντ και της στρατιωτικής κατοχής των Γάλλων αρχικά σε τμήματα και στη συνέχεια στο σύνολο της Ελληνικής επικράτειας. Στην επιστολή που απέστειλε σε Αθηναϊκή εφημερίδα η σύζυγος, και προσυπογράφει ο γιος τους ο Γεώργιος Μωραϊτίνης, αναφέρεται ότι ο Βενιζέλος εντυπωσιάστηκε από τη στάση του Μωραϊτίνη, για τον οποίο είπε, σε γνωστό Αθηναίο δικηγόρο, ότι είναι «...ο μόνος μη αργυρώνητος δημοσιογράφος..». Στην ίδια επιστολή η οικογένεια αποκαλύπτει άλλη πράξη χαρακτηριστική του ήθους του χαρακτήρα του, την αποποίηση που έγινε από την πλευρά του, το 1941, προτάσεως του Δημάρχου Αθηναίων, των πρώτων κατοχικών χρόνων, Άγγελου Γεωργάτου, να χορηγηθεί στον Μωραϊτίνη τιμητική σύνταξη ύψους 20.000 δραχμών για να αντιμετωπίσει τις κατοχικές δυσκολίες.

Ο Μωραϊτίνης απέρριψε την πρόταση με αξιοπρέπεια και ζήτησε να δοθεί σε άλλους συναδέλφους του που την είχαν περισσότερη ανάγκη γιατί «..εγώ είμαι σ' όλη μου τη ζωή αποχειροβίωτος..» όπως είπε στον σύμβουλο του Δήμου Αθηναίων που τον επισκέφθηκε στο σπίτι του στην οδό Ευφορίωνος 7 στο Παγκράτι, σχετικά κοντά στο ΠαναΘηναϊκό Στάδιο. Συνειδητοποιημένος εθνικιστής, όχι μόνο στα λόγια αλλά κυρίως στα έργα του και στις πράξεις, ο Μωραϊτίνης αρνήθηκε πρόταση του μορφωτικού ακολούθου της Ιταλικής Πρεσβείας στην Αθήνα να μεταβεί οικογενειακώς στη Ρώμη και να πραγματοποιήσει 20 διαλέξεις. Η κυβέρνηση του Μπενίτο Μουσολίνι αναλάμβανε τα έξοδα της διαμονής της οικογένειας Μωραϊτίνη στην Ιταλία, στο μεγαλύτερο και πολυτελέστερο ξενοδοχείο της πόλεως, ενώ θα κατέβαλε την αμοιβή του σε χρυσές λίρες.

Πνευματική προσφορά

Ως συγγραφέας ο Μωραϊτίνης υπήρξε πολυσύνθετος και αναδείχθηκε σε μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων. Λάτρης της Αθήνας και ιδιαίτερα της συνοικίας της Πλάκας όπου βρίσκονταν το πατρικό σπίτι της μητέρας του, διασκέδαζε να λέει «...τι περιμένεις από μία πόλη που ο ήλιος της ανατέλλει στον Τρελλό [στον Υμηττό] και δύει στο ... Δαφνί!» Ευθυμογράφος και χιουμορίστας υψηλής ποιότητος, δεν έθιγε υπολήψεις και δεν χρησιμοποιούσε βωμολοχίες, ξεχώριζε για την ευφυΐα, το ήθος, την ευπρέπεια, το λεπτό χιούμορ και την ρομαντική του διάθεση. Ανέδειξε την συνοικία της Πλάκας στην Αθήνα ως κέντρο του αποκριάτικου κεφιού, από τα μέσα της δεκαετίας του 1920, αλλά και μετά τον μεγάλο πόλεμο. Στη δεκαετία του 1930 αλλά και στα χρόνια πριν τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο υπήρξε η ψυχή της αθηναϊκής αποκριάς. Οι σύγχρονοι του τον αποκαλούσαν «ο εφοπλιστής λόγιος» καθώς λόγω των εμπορικών θεατρικών επιτυχιών του αλλά και των μεγάλων αμοιβών που αποκόμιζε από τις συνεργασίες του με Αθηναϊκές εφημερίδες, κάποιες περιόδους έως και πέντε ημερησίως, ανάκαμψε οικονομικά και ζούσε αποκλειστικά από εισοδήματα του πνευματικού του έργου. Ως προσωπικότητα υπήρξε κοσμοπολίτης, ταξίδευε πολύ και πάντα κατέληγε στο Παρίσι, που ήταν η αγαπημένη του πόλη.

Προτομή /Αρχείο Μωραϊτίνη

Το 1969 ο Δήμος Αθηναίων, διαρκούσης της 21ης Απριλίου 1967 με Δήμαρχο της πόλεως τον Δημήτριο Ρίτσο, ενέκρινε την τοποθέτηση μιας προτομής του , φιλοτεχνημένης από τη Λουκία Γεωργαντή-Οικονομοπούλου, που τοποθετήθηκε στο προαύλιο της Ρωσικής Εκκλησίας, στη σημερινή πλατεία Ραλλούς Μάνου. Μετά το 2010 η προτομή έγειρε, απόρροια της πιέσεως που δέχθηκε η βάση της από το ρίζωμα των γύρω δέντρων, χωρίς να δείξει κανένα ενδιαφέρον ο τότε δήμαρχος της πόλεως Γιώργος Καμίνης. Η προτομή έπεσε στις 25 Ιανουαρίου 2014, ως συνέπεια της μεγάλης νεροποντής που σημειώθηκε τότε και παρά τις ενέργειες του εγγονού του, ο οποίος είναι πολιτικός μηχανικός, προς τον δήμο για την επανατοποθέτησή της, για την οποία απαιτείται ένα απλό τσιμεντένιο βάθρο, το αποτέλεσμα υπήρξε αρνητικό . Πλούσιο αρχείο με θεατρικά τραγούδια του Μωραϊτίνη διαθέτει το Μουσείο Ελληνικού Θεάτρου. Δρόμοι της πόλεως των Αθηνών, των γύρω Δήμων αλλά και άλλων περιοχών ανά την Ελλάδα φέρουν το όνομα του. Το Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας με προσπάθειες που καταβλήθηκαν, τη δεκαετία του 1970, διέσωσε πολλά θεατρικά σκετς, σε κείμενα του Μωραϊτίνη, στις μαγνητοφωνήσεις των οποίων, στους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου Μεγάρου συμμετείχαν εκλεκτοί ηθοποιοί όπως οι αδελφές Άννα και Μαρία Καλουτά, ο Αλέκος Λειβαδίτης και άλλοι με πρωταγωνιστή στα τραγούδια του κρασιού τον Πέτρο Κυριακό που τα απέδιδε εξαιρετικά. Προσωπογραφία του Μωραϊτίνη σε ξύλο έργο του Ηλία Φέρτη βρίσκεται στην Πινακοθήκη-Καλλιτεχνική Συλλογή της Ενώσεως Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών κι είχε αναρτηθεί, το 1943, στα γραφεία της Ενώσεως.

Έγραψαν για τον Μωραϊτίνη

Όταν πέθανε ο Μωραϊτίνης, ο εθνικιστής και μαχητικός πολέμιος του μαρξισμού Στράτης Μυριβήλης έγραψε: «Έσβησε το χαμόγελο της Αθήνας». Ο εθνικιστής ακαδημαϊκός Πέτρος Χάρης έγραψε την επαύριον του θανάτου του:

 «...Θα ‘πρεπε να μη ζω σ’ αυτόν τον τόπο για να μην ξέρω πόσο δημοφιλής ήταν ο Μωραϊτίνης. Έως που όμως έφτανε αυτή η δημοτικότητά του το κατάλαβα μόλις κατέβηκα από το αεροπλάνο. Το πρώτο πράγμα που μου είπαν ήταν: Πέθανε ο Μωραϊτίνης! Κι έπειτα όλα τ’ άλλα. Έπειτα η πολιτική, έπειτα η οικονομική κρίση, έπειτα τα γενικά, τα ατομικά, τα μεγάλα ή μικρά ζητήματα». 

Παράλληλα, ο μανιάτης δημοσιογράφος, κριτικός και συγγραφέας Γιώργος Φτέρης σημείωσε: «Ο Μωραϊτίνης, και στα χρονογραφήματά του και στα θεατρικά του και στους στίχους του, είναι εκείνο που ξέρουμε και αγαπάμε. Κάτι το ιδιάζον». Ο ίδιος, το 1961, επισήμανε στην εφημερίδα «Βήμα»: «...Γράφοντας « Ο Τίμος» δεν θα χρειαζότανε ασφαλώς να εξηγήσουμε στους αναγνώστες μας, τουλάχιστον της περασμένης γενιάς και στους παληούς Αθηναίους για ποιον Τίμο πρόκειται. Ένας ήταν ο Τίμος. Ο Μωραϊτίνης.»

Ο εθνικιστής ακαδημαϊκός Σπύρος Μέλας γράφει:

«Όσοι ενεκρολόγησαν τον αλησμόνητο Τίμο Μωραϊτίνη, σημειώνουν την σοβαρήν έκφρασι της μορφής του στην καθημερινή του εμφάνισι. Όταν τον έβλεπε κανείς χωρίς να ξέρη ποιος είναι ήταν αδύνατο να υποθέση ότι αυτός ο υποβλητικός κύριος ήταν ο άνθρωπος, που επί πενήντα και πλέον χρόνια διεσκέδαζε τους Αθηναίους με τα πνευματώδη γραψίματά του. Στο δρόμο θα τον έπερνε κανείς για πρόεδρο Εφετών μάλλον παρά για ευθυμογράφο....». 

Από την δική του πλευρά ο Δημήτρης Ψαθάς γράφει: «Ο Μωραϊτίνης ήταν ο πρώτος συγγραφέας που κατέκτησε το πλατύ κοινό. Ένα πράγμα που χαιρόταν κανείς στον Τίμο Μωραϊτίνη μόλις τον γνώριζε από κοντά ήταν αυτός ο αέρας της αξιοπρέπειας και της εντιμότητας. Ένα κορμί ίσιο που έλεγες και συμβόλιζε το χαρακτήρα του.» Ο Γιώργος Πράτσικας γράφει: «Ήταν σεμνός και ποτέ δε μιλούσε για τον εαυτό του και τις επιτυχίες του. Ο Μωραϊτίνης είχε μια σπάνια αρετή. Είχε ήθος». Τέλος, ο Νέστωρας Μάτσας παρατηρεί: «Ο Τίμος Μωραϊτίνης στάθηκε μια γνήσια μορφή των γραμμάτων, από τις πιο πολύπλευρες και τις πιο ενδιαφέρουσες που ασχολήθηκε με όλα τα είδη του λόγου {...} και τα καλλιέργησε με ευγένεια και διακριτικότητα φροντίζοντας πάντα στα κείμενα του να υπάρχει ένας βαθύτερος πολιτισμός, που να εμπλουτίζει με συγκίνηση τον αναγνώστη και να τον ανεβάζει ψηλά...».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Τίμος Μωραϊτίνης Ιστοσελίδα μελέτης και παρουσίασης του έργου του (ανακτήθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου 2022, 22:25')]
• [Τίμος Μωραϊτίνης (Α' μέρος) Τηλεόραση Αχελώου, Video, Youtube.com]
• [Τίμος Μωραϊτίνης (Β' μέρος) Τηλεόραση Αχελώου, Video, Youtube.com]
• [Mε όχημα την ποίηση: Τίμος Μωραϊτίνης (1875-1952) edromos.gr]
• [Μωραϊτίνης, ΤίμοςΨηφιοποιημένες συλλογές ΕΛΙΑ]
• [Μωραϊτίνης Τίμος-Κομφετί από παλιές αποκριές (ραδιοφωνικό θέατρο) mp3 & video, youtube.com]
• [Ο θεατρικός συγγραφέας και χρονογράφος Τίμος Μωραϊτίνης αντεπιτίθεται!]
• [Τίμος Μωραϊτίνης Χαράλαμπος Σταμάτης, (Υπαστυνόμος Α'), Περιοδικό «Αστυνομικά Χρονικά», έτος ΙΓ', τεύχος 296ο, 15 Σεπτεμβρίου 1965, σελίδες 845η-849η.]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org