Ο Νίκος Ντερτιλής, Έλληνας εθνικοσοσιαλιστής, ανώτατος αξιωματικός του Ελληνικού στρατού με το βαθμό του υποστρατήγου (ΠΖ) ε.α., (Α.Μ. 24767) από τους πρωταγωνιστές της επικρατήσεως του στρατιωτικού καθεστώτος της «21ης Απριλίου», καταδικασμένος αρχικά σε 20ετή και στη συνέχεια σε ισόβια κάθειρξη, γεννήθηκε το 1920 στην Αθήνα και πέθανε ^[1] ^[2] αργά το απόγευμα της Δευτέρας 28ης Ιανουαρίου 2013 στο νοσοκομείο «Ερυθρός Σταυρός» στην Αθήνα, από σηπτική καταληξία, που προκάλεσε η γενικευμένη λοίμωξη του οργανισμού του. Η κηδεία του έγινε την Πέμπτη 31 Ιανουαρίου στις 10 το πρωί από τον ναό των Αγίων Θεοδώρων στο Α' νεκροταφείο Αθηνών όπου και τάφηκε σε τάφο της οικογένειας της συζύγου του.

Ήταν παντρεμένος με την Αικατερίνη (Καίτη) Ντερτιλή ^[3] και πατέρας δύο παιδιών, του Βασίλη, Αρχιπλοιάρχου του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού, που πέθανε στις 23 Νοεμβρίου 2012 από εγκεφαλικό ανεύρυσμα στο Λιντς της Αυστρίας, από τον οποίο ο Νίκος Ντερτιλής έγινε παππούς τεσσάρων εγγονών, του Αλέξανδρου και του Νικόλαου από τον πρώτο γάμο, της Ανδρομέδας και της Αταλάντης, από το δεύτερο γάμο του. Η οικογένεια Ντερτιλή κατοικούσε στην οδό Αγίου Ιωάννου 73 στην Αγία Παρασκευή Αττικής.

Νίκος Ντερτιλής
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 1920
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)
Σύζυγος: Αικατερίνη (Καίτη) Ντερτιλή
Τέκνα: Βασίλειος
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Υποστράτηγος (ΠΖ) ε.α.
Θάνατος: 28 Ιανουαρίου 2013
Τόπος: Νοσοκομείο «Ερυθρός Σταυρός», Αθήνα (Ελλάδα)

Βιογραφία

Η οικογένεια Ντερτιλή κατάγεται από την επαρχία Αιγιαλείας στο νομό Αχαΐας.

Οικογένεια Ντερτιλή

Πατέρας του Νικόλαου ήταν ο Βασίλειος Ντερτιλής και μητέρα του ήταν η Ελένη Ντερτιλή. Ο Βασίλειος Ντερτιλής, απότακτος από το μεσοπόλεμο, βενιζελικός αξιωματικός, που καταδικάστηκε σε ισόβια για το στρατιωτικό κίνημα του 1926 επανήλθε στο στράτευμα με τον βαθμό του Υποστρατήγου και ανέλαβε πρώτος διοικητής της Ανωτάτης Διοικήσεως Ευζωνικών Ταγμάτων, των μονάδων «Ευζωνικά Τάγματα Ασφαλείας» που υπάγονταν στο Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Τα Τάγματα Ασφαλείας έδρασαν τα τελευταία χρόνια της Γερμανοϊταλικής κατοχής στην Ελλάδα, και ο Ντερτιλής μαζί με τον Υπουργό Εσωτερικών Αναστάσιο Ταβουλάρη οδηγήθηκαν στη Γερμανία, όπου φυλακίστηκαν σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως, για συνεργασία με τους Έλληνες αντιστασιακούς, όπως η Λέλα Καραγιάννη, σημειώματα της οποίας βρέθηκαν στο γραφείο του, όπως αναφέρει, ^[4], η Ιζαμπέλλα Παλάσκα-Βουλπιώτη, κόρη του Γιάννη Boυλπιώτη, στο βιβλίο της «Άγγελος ή Δαίμονας», αλλά και διότι βρίσκονταν σε επαφή με το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Αδελφός του Νικολάου Ντερτιλή ήταν ο οικονομολόγος και επιχειρηματίας Παναγιώτης Ντερτιλής. Τα αδέλφια Ντερτιλή έζησαν τα παιδικά τους χρόνια σε οικία κοντά στους στρατώνες Θων, ενώ σε διπλανή κατοικία έμενε η οικογένεια του Ναπολέοντα Ζέρβα.

Στρατιωτική σταδιοδρομία

Ο Νικόλαος Ντερτιλής συμμετείχε στην αντίσταση κατά των στρατευμάτων κατοχής την περίοδο 1941-1944. Εντάχθηκε στην οργανωτική δομή των Ταγμάτων Ασφαλείας, διοικητής των οποίων υπήρξε ο πατέρας το, ενώ ο ίδιος εργάστηκε ως ιδιαίτερος γραμματέας στο γραφείο του πατέρα του ^[5]. Μετά την σύλληψη και φυλάκιση του πατέρα του από τις Γερμανικές αρχές κατοχής, ο Νικόλαος συνελήφθη αρχικά από τους Ιταλούς και στη συνέχεια από τους Γερμανούς και κρατήθηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, καθώς συνδέθηκε με τη δράση του πατέρα του, απ’ όπου δραπέτευσε, δίνοντας συνέχεια στην αντιστασιακή του δράση. Πολέμησε ως εθελοντής Λοχίας της Εθνοφυλακής στη διάρκεια του συμμοριτοπολέμου στα Δεκεμβριανά γεγονότα στην Αθήνα και λίγο μετά, στις αρχές του 1945, εισήχθη στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων από την οποία αποφοίτησε το 1947, ενώ παρακολούθησε μαθήματα και αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στη συνέχεια υπηρέτησε ως αξιωματικός του Πεζικού στην Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα και τη Θράκη, ενώ στις 17 Σεπτεμβρίου 1948 προήχθη στο βαθμό του υπολοχαγού. Το 1950 υπηρέτησε ως εκπαιδευτής στη Σχολή Ευελπίδων και στη συνέχεια, ενώ βρίσκονταν στην Μακεδονία δήλωσε εθελοντής στο Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα και συμμετείχε στον πόλεμο της Κορέας, στον 38ο παράλληλο που χωρίζει την Βόρειο από την Νότιο Κορέα, όπου παρασημοφορήθηκε. Επιστρέφοντας από τον πόλεμο της Κορέας ο Ντερτιλής υπηρέστησε το 1957 στα Γρεβενά, το 1957-58 στον Έβρο και το 1959 στην Βέροια.

Η δράση του στην Κύπρο

Ο Ταγματάρχης Ντερτιλής τον Ιούνιο του 1964 ταξίδεψε ως εθελοντής -με πλαστό διαβατήριο- στην Κύπρο όπου η Ελληνική κυβέρνηση περίμενε απόβαση από την Τουρκία καθώς οι Τούρκοι έχουν αρχίσει να δημιουργούν προβλήματα στο νησί ενώ ήδη από τον Δεκέμβριο του 1963 είχαν αρχίσει συγκρούσεις μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων. Ο Ντερτιλής ανέλαβε την οργάνωση των Ειδικών Μονάδων της ΕΛ.ΔΥ.Κ.. Οι Τουρκοκύπριοι ήλεγχαν τον άξονα Μανσούρας-Λημνίτη στην Τηλλυρία και η περιοχή εθεωρείτο ένα από τα στρατηγικότερα σημεία στο νησί, αφού είχε πρόσβαση και στην θάλασσα. Ως τις μάχες στην περιοχή της Τηλλυρίας έγιναν συγκρούσεις στον Άγιο Σωζόμενο και στη Λεμεσό στις 6 και 12 Φεβρουαρίου 1964, στην Πάφο στις 7, στη Μαλλιά στις 10 και στα Καζιβερά στις 19 Μαρτίου, στον Άγιο Ιλαρίωνα τον Απρίλιο, αλλά και στο χωριό Μοσφίλι τον Ιούνιο, που οδήγησαν σε αποκλεισμό των κατοίκων του χωριού από τις τουρκοκυπριακές δυνάμεις. Τον Ιούλιο του 1964, οι Τούρκοι μετέφεραν -στην περιοχή της Τηλλυρίας- διά θαλάσσης βαρέα όπλα πεζικού και δυνάμεις στρατού, προκειμένου να επεκτείνουν τον θύλακα Κοκκίνων-Μανσούρας στην Τηλλυρία με απώτερο στόχο και σκοπό τη χρησιμοποίηση του ως τόπο αποβάσεως Τουρκικού στρατού, είτε εκείνη τη χρονική περίοδο είτε μεταγενέστερα. Οι θύλακοι διοικούνταν από Τούρκους στρατιωτικούς που βρίσκονταν παράνομα στην Κύπρο. Στις αρχές του Αυγούστου οι Τούρκοι, που ένιωθαν πανίσχυροι, άρχισαν να πυροβολούν όποιον Έλληνα άμαχο τολμούσε να περάσει από το πεδίο βολής των όπλων τους. Η κατάσταση στην περιοχή της Μανσούρας ήταν έκρυθµη και οι εφημερίδες της Κύπρου δημοσίευσαν ρεπορτάζ με τίτλους όπως: «Μανσούρα: Πόλεµος, µίσος, θάνατος», ενώ η Τυλληρία χαρακτηριζόταν ως «επίκεντρο της τουρκικής τροµοκρατίας» ^[6]. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ιωάννη Μπήτου, ο αξιωματικός που φέρει την ευθύνη της γενικευμένης επιθέσεως εναντίον των Τούρκων που οδήγησε στην τοπική σύρραξη ήταν ο Νικόλαος Ντερτιλής.

Μάχες Τηλλυρίας ^[7]

Την 1η Αυγούστου, είχαν μεσολαβήσει αλλεπάλληλα πλην όμως μάταια διαβήματα της Ελληνοκυπριακής πλευράς προς την ειρηνευτική δύναμη του Ο.Η.Ε. για να εγκαταλείψουν οι τουρκοκυπριακές δυνάμεις το ύψωμα, μεταφέρθηκε στην περιοχή υπό τη διοίκηση του Ταγματάρχη Ντερτιλή το 206ο Τάγμα Πεζικού της Εθνικής Φρουράς το οποίο έδρευε στο Μπογάζι και εγκαταστάθηκε μεταξύ των χωριών Άνω και Κάτω Πύργος, µε αποστολή να παρεμποδίσει την περαιτέρω επέκταση των Τουρκοκύπριων. Το Τάγμα είχε ολοκληρώσει την εκπαίδευση του μόλις ένα μήνα νωρίτερα από την μετακίνηση του στην Τηλλυρία. Ο Ελληνοκύπριος αξιωματικός Αγγελίδης που μετατέθηκε σ' αυτό αμέσως μετά την έκδοση του νόμου θεσπίσεως Εθνικής Φρουράς θυμάται ότι ο Ντερτιλής διέταξε όλο το προσωπικό, πλην των «φοιτητών», να επιβιβαστεί στα φορτηγά, χωρίς να δώσει εξηγήσεις για τον προορισμό ή την αποστολή του Τάγματος το οποίο όταν έφθασε στην περιοχή, στρατοπέδευσε και οι άνδρες του, οι οποίοι νόμιζαν ότι βρίσκονται εκεί για αναγνώριση, αντιμετώπισαν από τις πρώτες ώρες προβλήματα σε θέματα τροφοδοσίας και νερού, γεγονός που κατέστησε τη διαβίωσή τους εξαρχής δυσχερή. Οι μάχες ξεκίνησαν τις πρώτες πρωινές ώρες της 6ης Αυγούστου 1964, όταν κατόπιν πρωτοβουλίας του Ντερτιλή επιχειρήθηκε η κατάληψη δύο υψωμάτων, µε στόχο τη βελτίωση των θέσεων του Τάγματος και έως το μεσημέρι οι συγκρούσεις είχαν γενικευθεί.

Υπό αυτές τις συνθήκες από της 6ης έως και την 9η Αυγούστου 1964 η Εθνική Φρουρά Κύπρου διεξήγαγε επιχειρήσεις για κατάληψη του «θύλακα-προγεφυρώματος». Οι συγκρούσεις άρχισαν λίγες μέρες μετά τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελλάδας-Τουρκίας στη Γενεύη της Ελβετίας, παρουσία του Αμερικανού μεσολαβητή Dean Acheson. Εκεί ο μεσολαβητής παρουσίασε σχέδιο δημιουργίας τουρκικής βάσεως στην Κύπρο. Η μεν Ελληνική κυβέρνηση έδειχνε διάθεση, υπό κάποιες προϋποθέσεις, να αποδεχτεί το σχέδιο, όμως το απέρριπτε κατηγορηματικά ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Στη συνάντηση του Γεωργίου Παπανδρέου με τον αρχηγό της Α.Σ.Δ.Α.Κ. [Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκησις Αμύνης Κύπρου] Γεώργιο Γρίβα, ο στρατηγός συναίνεσε παρά τις επιφυλάξεις του ^[8], μετά από ισχυρή πίεση, στη δημιουργία μιας τουρκικής βάσεως στην περιοχή Κάβο Γκρέκο, στην νότιο Κύπρο, επιφάνειας όχι μεγαλύτερης των σαράντα τετραγωνικών μιλίων. Στη συνάντηση συμφωνήθηκε ότι δεν θα λάμβανε χώρα στην Κύπρο καμία στρατιωτική επιχείρηση χωρίς την έγκριση της Ελληνικής κυβερνήσεως.

Το πρωί της Παρασκευής 7 Αυγούστου 1964, ο υπουργός Εσωτερικών & Αμύνης της Κύπρου Πολύκαρπος Γιωρκάτζης ενημέρωσε το Υπουργικό Συμβούλιο ότι σημειώνονταν συνεχείς παραβιάσεις του εναέριου χώρου της Κυπριακής Δημοκρατίας από Τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα, ενώ τόνιζε τη σημασία του τελευταίου συμβάντος της 6ης Αυγούστου, όταν στην Πόλη Χρυσοχούς «περί την 7.30 μ.μ.» τέσσερα Τουρκικά πολεμικά αεροπλάνα πολυβόλησαν και έριξαν φωτοβολίδες κατά του Ιταλικού σκάφους «Άγιος Γεώργιος» που ήταν αγκυροβολημένο στην αποβάθρα του μεταλλείου Λίμνης. Μετά την ενημέρωση το Υπουργικό Συμβούλιο της Κύπρου αποφάσισε και ανέθεσε τη γενική ευθύνη για τις επιχειρήσεις στην περιοχή της Τηλλυρίας, στο στρατηγό Γεώργιο Γρίβα, ο οποίος επέστρεψε στην Κύπρο από την Αθήνα το απόγευμα της 6ης Αυγούστου. Ο Γρίβας στις 08:00 το πρωί της επόμενης ημέρας βρέθηκε αυτοπροσώπως στην περιοχή όπου σύμφωνα με τον υπεύθυνο επιχειρήσεων διοικητή του 8ου Τακτικού Συγκροτήματος Πάφου, αντισυνταγματάρχη (ΠΖ) Πλούτωνα Χουχουλή (Χρόνη), οι δυνάμεις της Εθνικής Φρουράς ενεπλάκησαν σε αψιμαχίες από την 6η Αυγούστου 1960, ενώ το μεσημέρι της 7ης Αυγούστου είχαν αρχίσει «επιθετικές ενέργειες» για κατάληψη του υψώματος Λωρόβουνου που δέσποζε στην περιοχή.

Κατάληψη Λωρόβουνου

Ο Ταγματάρχης Νικόλαος Ντερτιλής διοικητής του 206ου Τάγματος Πεζικού συμμετείχε αρχικά στην επιχείρηση για την κατάληψη του υψώματος Λωρόβουνο. Η επιχείρηση για την κατάληψη του υψώματος ανατέθηκε στην 31η Μοίρα Καταδρομών υπό την Διοίκηση του Ταγματάρχου Γ. Καρούσου. Η Μοίρα αποτελείτο από 4 λόχους Ελληνοκυπρίων με Διοικητές Λόχων Λοχαγούς-Υπολοχαγούς του Ελληνικού Στρατού Π. Καρατζά, Κ. Μπεκιάρη, Ο. Μαρινάκη, Ν. Παπαγεωργίου. Υποδιοικητής της Μοίρας ήταν ο Ταγματάρχης Μ. Λάσκαρης. Συγχρόνως με την εξόρμηση της 31ης Μοίρας Καταδρομών εκδηλώθηκε επίθεση από δεξιά του 206ου ΤΠ υπό την διοίκηση του Ταγματάρχου Ν. Ντερτιλή με υποδιοικητή τον Λοχαγό Ι. Γερακίτη και Διοικητές λόχων τους Λοχαγούς Γ. Αγγελίδη, Ε. Σοφικίτη, Δ. Κουτράκο και Δ. Αλευρομάγειρο. Η μονάδα αυτή κατέλαβε διαδοχικά τα υψώματα Ακόνι, Μάλη, δυτικές υπώρεις του Λωρόβουνου και τον αυχένα Αγ. Γεωργίου, καθώς και το τουρκικό χωριό Μανσούρα. Από το πρωί της 8ης Αυγούστου 1964 στην ίδια περιοχή εισήλθε στις μάχες και το 216ο ΤΠ με διοικητή τον ταγματάρχη Σ. Κατσιλιαράκη και Διοικητές Λόχων τους Λοχαγούς Ι. Κολιόπουλο, Β. Ιατρού, Ν. Πολύζο.

Όπως γράφει στην έκθεσή του για τα γεγονότα της Τηλλυρίας ο υποδιοικητής της Εθνικής Φρουράς στρατηγός Ηλίας Πρόκος, ο ευρισκόμενος στο πεδίο των μαχών ταγματάρχης Ντερτιλής κάλεσε στο τηλέφωνο το διοικητή του 3ου Επιτελικού Γραφείου του Γ.Ε.Ε.Φ. [Γενικό Επιτελείο Εθνικής Φρουράς] αντισυνταγματάρχη Ιωάννη Ντάβο και του ανέφερε ότι: «...το τμήμα του προς ΛΩΡΟΒΟΥΝΟΝ συνεχίζει την κίνησίν του και την 07:30ω διέκρινεν εκ του παρατηρητηρίου του εις ΑΝΩΝΥΜΟΝ ύψωμα αμέσως ΑΝΑΤ[ολικά] κυρίας κορυφής, ν’ αναπετάννυται η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΗΜΑΙΑ». Στην Αθήνα το Γ.Ε.ΕΘ.Α. [Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμύνης] πληροφορήθηκε την έναρξη των επιχειρήσεων καταλήψεως Λωρόβουνου στη 01:30 μετά τα μεσάνυχτα της 8ης Αυγούστου, ενώ στις 08:30 το πρωί της ίδιας ημέρας η ΕΛ.ΔΥ.Κ./Μ. ενημέρωσε επισήμως το Γ.Ε.ΕΘ.Α. ότι το «Λωρόβουνο κατελήφθη υπό τμημάτων της Εθνικής Φρουράς». Μετά την κατάληψη του υψώματος το Γ.Ε.ΕΘ.Α. ζήτησε, στις 08:35 της 8ης Αυγούστου, να πληροφορηθεί από το Γ.Ε.Ε.Φ. σε πόσο χρόνο ήταν δυνατό να εξαλειφθεί το προγεφύρωμα Κοκκίνων-Μανσούρας. Λόγω της καθυστερήσεως στην απάντηση μετά από νέα στρατιωτική σύσκεψη του Γ.Ε.ΕΘ.Α. το τελευταίο απέστειλε σήμα στη Σ.ΔΙ.Κ. [Στρατιωτική Διοίκηση Κύπρου] ^[9] με το οποίο την καλούσε, λόγω πολιτικών κινδύνων, να μην αναληφθεί περαιτέρω επιθετική ενέργεια παρά μόνο εδραίωση και σταθεροποίηση των θέσεων περισφίξεως του τουρκικού προγεφυρώματος.

Εκκαθάριση Κοκκίνων-Μανσούρας

Πενήντα πέντε λεπτά αργότερα ο Γρίβας δήλωσε στο Γ.Ε.ΕΘ.Α. ότι ήταν αδύνατη η διακοπή των επιχειρήσεων και τις συνέχισε, απόλυτα βέβαιος ότι σε μια ώρα θα καταλάμβανε το προγεφύρωμα Κοκκίνων-Μανσούρας. Η πρωτοβουλία του Γρίβα προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση του Παπανδρέου, ο οποίος με μήνυμα του προς τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο και τους στρατηγούς Γεώργιο Καραγιάννη, Δημ. Γεωργιάδη αλλά και Γρίβα εξέφρασε τη λύπη του και τους επισήμανε: «άλλα συμφωνούμεν και άλλα πράττετε». Στις 16:30 το απόγευμα της ίδιας ημέρας ενώ τα ελληνοκυπριακά τμήματα προωθήθηκαν μέχρι και τη Μανσούρα για την τελική τους επίθεση, δέχθηκαν τουρκικές αεροπορικές επιδρομές και καθηλώθηκαν από εμπρηστικές βόμβες ναπάλμ. Ο βομβαρδισμός επεκτάθηκε και σε κατοικημένες περιοχές προκαλώντας το θάνατο σε Ελληνοκύπριους αμάχους και τεράστιες υλικές ζημιές. Τότε ο Γρίβας έδωσε εντολή στον διοικητή του 8ου Τακτικού Συγκροτήματος Πλούτωνα Χουχουλή για κατάπαυση του πυρός και αποφυγή οποιασδήποτε πρωτοβουλίας χωρίς την έγκρισή του. Ακολούθως ο Γρίβας επέστρεψε στη Λευκωσία και στις 20:00, συμμετείχε μαζί με τον αρχηγό της Εθνικής Φρουράς στρατηγό Γεώργιο Καραγιάννη σε συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Στη συνεδρίαση σημειώθηκε διαφωνία καθώς ο στρατηγός Γρίβας πρότεινε τη συνέχιση των επιχειρήσεων στη διάρκεια της νύχτας, ενώ ο στρατηγός Καραγιάννης υποστήριξε ότι δεν υπήρχαν αρκετά τμήματα. Εξ αιτίας της διαφωνίας επήλθε παραίτηση από την αρχιστρατηγία όλων των δυνάμεων του Γρίβα, επειδή όπως έγραψε αργότερα, δεν συμμορφώθηκε με «τας διαταγάς της ελληνικής Κυβερνήσεως» και ενήργησε ως «αντάρτης» ^[10].

Με τη θέση του Γρίβα, για την αναγκαιότητα συνεχίσεως των επιχειρήσεων, συντάχθηκε και ο ταξίαρχος Αθανάσιος Γ. Μπάλλας, ο οποίος κατόπιν εντολής του υπουργού Εθνικής Άμυνας της Ελλάδας Πέτρου Γαρουφαλιά, συνέταξε έκθεση όπου μεταξύ άλλων αναφέρει: «Δεν είναι γνωστόν πότε ο στρατηγός Γρίβας έλαβε το ανωτέρω σήμα του κ. ΥΕΘΑ δι’ ου ετονίζοντο οι πολιτικοί κίνδυνοι και ότι δεν θα έδει να αναληφθή επιθετική ενέργεια. Ασχέτως όμως της ώρας λήψεως της ως άνω διαταγής του κ. ΥΕΘΑ, φρονούμεν ότι η διακοπή της εν εξελίξει ήδη ευρισκομένης επιχειρήσεως, θ’ απετέλει στρατηγικόν σφάλμα εξ ου ήτο ενδεχόμενον να προκληθώσι σοβαραί συνέπειαι και ζημίαι» ^[11].

Παρά την υπάρχουσα εντολή ο Ντερτιλής συνέχισε την προσπάθεια «εκκαθαρίσεως» Τουρκοκυπριακών χωριών κοντά στη Λεμεσό ^[12]. Μετά από μάχη κατέλαβε το προγεφύρωμα Κοκκίνων-Μανσούρας, με ελάχιστους άνδρες σε επίθεση εφ’ όπλου λόγχης, αφήνοντας πίσω του δεκάδες Τούρκους πράκτορες και Τουρκοκύπριους εξτρεμιστές, νεκρούς. Με την επιχείρηση διασφάλισε την ανεξαρτησία της Πάφου, ενώ προχώρησε στην εκκαθάριση ενός ολόκληρου Τουρκοκυπριακού χωριού. Όταν ο Γρίβας του ζήτησε από τον ασύρματο να υπάρξει όριο στον τρόπο με τον οποίο οι άνδρες του μεταχειρίζονταν τους Τούρκους αμάχους, σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Ντερτιλής εκνευρισμένος πυροβόλησε τον ασύρματο. Η επιχείρηση εκκαθαρίσεως του θύλακα Κοκκίνων-Μανσούρας είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο πάνω από 250 Τουρκοκυπρίων και Τούρκων, ενώ οι συνολικές απώλειες της Εθνικής Φρουράς ήταν 25 νεκροί και 56 τραυματίες και περίπου πενήντα ήταν οι νεκροί Ελληνοκύπριοι άμαχοι.

Στις μάχες της Τηλλυρίας ο Ντερτιλής, που το 1964 προήχθη στο βαθμό του Αντισυνταγματάρχη επ' ανδραγαθεία για τη συμμετοχή του στις επιχειρήσεις στην Κύπρο, πήρε ως λάφυρα δύο πολεμικές σημαίες των Τουρκικών δυνάμεων, μία από τις οποίες έστειλε ως δώρο στον υπέργηρο πατέρα του ως την Ελληνική απάντηση στην αιχμαλωσία των Ελληνικών μεραρχιών στην Μικρά Ασία. Μετά την παύση των εχθροπραξιών, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος κάλεσε το Ντερτιλή σε προσωπική ακρόαση στο Προεδρικό Μέγαρο και του είπε: «Ταγματάρχα, μού έλυσες κατά 50% το Κυπριακό». Ο ίδιος ο Ντερτιλής αναφερόμενος στους τούρκους που σκότωνε που με την ξιφολόγχη του έλεγε: «Τους έστελνα για πιλάφι στον Αλλάχ».

«Ένωση Νέων Αξιωματικών»

Η οργάνωση Ένωση Νέων Αξιωματικών (ΕΝΑ) ιδρύθηκε τον Αύγουστο του 1943 στο στρατόπεδο της Διοικήσεως Σχολών του Γενικού Κέντρου Εκπαιδεύσεως στην Παλαιστίνη. Ο κύριος λόγος ιδρύσεως της Ε.Ν.Α. αποτυπώνεται στα λόγια του τότε λοχαγού Γεωργίου Καραγιάννη, ενός από τα ιδρυτικά μέλη της : «Είχεν γίνει πλέον συνείδησις εις άπαντας τους Έλληνας αξιωματικούς της Μέσης Ανατολής, αδιακρίτως πολιτικών φρονημάτων, ότι μόνον δι' ωργανωμένης και καλώς διευθυνομένης προσπάθειας ηδύνατο να αντιμετωπισθή ο κομμουνισμός, ο οποίος εν Μέση Ανατολή και εν τη κατεχομένη Ελλάδι είχεν αναπτύξη τας δυνάμεις του, προς κατάληψη της εξουσίας». Η οργάνωση είχε αρχηγό τον Αντισυνταγματάρχη Γεώργιο Μπάλλα, τον οποίο διαδέχθηκε το 1959, Δημήτριος Πατίλης ο οποίος στη συνέχεια παρέδωσε την αρχηγία της στον Παπαδόπουλο ^[13]. Ο Ντερτιλής συμμετείχε στην οργάνωση από κοινού με 25 περίπου αξιωματικούς, από το βαθμό του Αντισυνταγματάρχου μέχρι του Λοχαγού ^[14], οι περισσότεροι από τους οποίους υπηρετούσαν στο Γενικό Επιτελείο και στην ΚΥΠ [Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών]. Ανάμεσα τους ήταν οι Δημήτριος Πατίλης, Γεώργιος Παπαδόπουλος, Κωνσταντίνος Χρ. Παπαδόπουλος, Δημήτριος Ιωαννίδης, Πέτρος Κωτσέλης, Νικόλαος Γκαντώνας, Ιωάννης Λάζαρης, Στέφανος Καραμπέρης, Αντώνιος Λέκκας, Μιχαήλ Μπαλόπουλος, Αντώνιος Μέξης και Νικόλαος Πετάνης, σχεδόν όλη η μετέπειτα ηγετική επαναστατική ομάδα της 21ης Απριλίου 1967, με εξαίρεση τους Παττακό και Μακαρέζο, των οποίων η ενεργή ένταξη από τότε στην ομάδα δεν τεκμηριώνεται επαρκώς. Αργότερα με το βαθμό του Συνταγματάρχη υπηρέτησε ως συντονιστής των Ελληνικών Δυνάμεων Κύπρου, [ΕΛ.ΔΥ.Κ.]. Ο Νίκος Ντερτιλής, που κατέθεσε ως μάρτυρας κατηγορίας στην δίκη των αξιωματικών που κατηγορούνταν για την υπόθεση της συνωμοσίας ΑΣΠΙΔΑ, υπήρξε ο ουσιαστικός ιδρυτής του 32ου Συντάγματος Πεζοναυτών, του πρώτου Συντάγματος Πεζοναυτών του Ελληνικού Στρατού που συγκρότησαν μαζί με τον Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο.

Επανάσταση 21ης Απριλίου

Ο Ντερτιλής μυήθηκε στην προετοιμασία του Επαναστατικού κινήματος της 21ης Απριλίου το 1966, όταν ο Γεώργιος Παπαδόπουλος έστειλε σύνδεσμο στη Νιγρίτα, όπου υπηρετούσε στο 16ο Σύνταγμα Πεζικού, και του ζήτησε να συνταχθεί με όσους προετοίμαζαν το στρατιωτικό κίνημα. Αποδέχθηκε και διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην επικράτηση του, καθώς ως επικεφαλής μηχανοκίνητης στρατιωτικής μονάδος 530 ατόμων με έδρα την Αγία Παρασκευή, κατέλαβε 19 κρίσιμες υπηρεσίες και λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 21ης Απριλίου 1967 ο Ντερτιλής και το 521ο Τάγμα του οποίου ήταν Διοικητής ανέλαβαν τον έλεγχο 28 σημείων-«στόχων», ως τις τέσσερις παρά δέκα το πρωί. Για τη δράση του ανέφερε χαρακτηριστικά ότι «..τους έπιασα στον ύπνο με πολύ λίγους αλλά αποφασισμένους άνδρες και ένα σχέδιο που εφαρμόστηκε με αποφασιστικότητα...».

Το 1969, σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία του Αθανάσιου Δεσλή ^[15], ο Γεώργιος Γεννηματάς, τότε προϊστάμενος του τμήματος Βιομηχανίας της Αγροτικής Τράπεζας και μετέπειτα βουλευτής και υπουργός κυβερνήσεων του Ανδρέα Παπανδρέου, διοικητής της Τράπεζας ήταν ο Στρατηγός Νικόλαος Κουρκουλάκος, έλαβε σημείωμα απομακρύνσεως του από την θέση του. Ο Παπαγεωργίου επέδωσε στον Γεννηματά σημείωμα απολύσεως του, εντός δυο ημερών, για πολιτική δραστηριότητα ασύμβατη με τα υπηρεσιακά του καθήκοντα. Ο Γεννηματάς τηλεφώνησε στον αρχηγό της Ε.Ρ.Ε.Ν. στη Βόρεια Ελλάδα, τον Αθανάσιο Δεσλή, γνωστό του από τα φοιτητικά τους χρόνια, ο οποίος έσπευσε να συναντήσει τον Γεννηματά στο γραφείο του στην Αθήνα, όπου τον βρήκε να συγκεντρώνει τα προσωπικά του αντικείμενα, παρουσία της συζύγου του Κάτιας και των δύο θυγατέρων του, της Μαρίας και της Φώφης (Φωτεινή), η δεύτερη από τις οποίες αναδείχθηκε αργότερα στη θέση του αρχηγού του κόμματος ΠΑ.ΣΟ.Κ.. Ο Γεννηματάς αλλά και η σύζυγος του ζήτησαν τη βοήθεια του Δεσλή, ο οποίος απευθύνθηκε στον τότε Υπουργό Γεωργίας Παπαβλαχοπουλο που δήλωσε αδυναμία να βοηθήσει. Ο Δεσλής επιστρέφοντας την επομένη ημέρα στη Λάρισα, συναντήθηκε με τον Νίκο Ντερτιλή, τότε Διευθυντή του 2ου Επιτελικού Γραφείου της 1ης Στρατιάς, ο οποίος παρενέβη, ανέστειλε τηλεφωνικά την απόλυση του Γεννηματά και ζήτησε την απομάκρυνση του Ταγματάρχη Παπαγεωργίου από την θέση του Επιτρόπου στην Τράπεζα στην οποία ο Γεννηματάς εργάστηκε δίχως καμία δυσκολία ως το 1974 και την ανάληψη της εξουσίας από τους πολιτικούς.

Την περίοδο 1971-72 ο τότε συνταγματάρχης Ντερτιλής παρακολούθησε τα μαθήματα της Σχολής Εθνικής Αμύνης. Στη διάρκεια του 1973 οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού αντί για μισθό, λόγω της ελλείψεως ρευστότητας που είχε προκαλέσει η διεθνής πετρελαϊκή κρίση, ελάμβαναν, κάθε τρίτο μήνα, ομόλογα πενταετούς λήξεως τα οποία πληρώθηκαν το 1978, ενώ σιτίζονταν στον στρατώνα. Ο Ντερτιλής το Νοέμβριο του 1973, πήρε μέρος στα γεγονότα της καταστολής της καταλήψεως του Πολυτεχνείου, όμως διαφώνησε με την ανάληψη της εξουσίας από τον Δημήτριο Ιωαννίδη και αποστασιοποιήθηκε από το καθεστώς που προέκυψε. Το όνομα του Ταξίαρχου Ντερτιλή, γνωστού ήδη από την παρουσία του στην Κύπρο και τις μάχες Μανσούρας-Κοκκίνων ήταν μεταξύ εκείνων που φέρονταν ως υποψήφιοι αρχηγοί της ΕΟΚΑ Β' μετά τον θάνατο του Γεωργίου Γρίβα όπως και τα ονόματα του ταγματάρχη Αθανάσιου Σκλαβενίτη, έμπιστου του Δ. Ιωαννίδη, αλλά και του Α. Ποταμιάνου, ο οποίος είχε διατελέσει και υπασπιστής του Γρίβα. Στη διάρκεια του καθεστώτος της 21ης Απριλίου, Ο Ντερτιλής παρέμεινε ενεργός στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις και δεν κατέλαβε πολιτικό αξίωμα. Την ημέρα της καταρρεύσεως του καθεστώτος του Δημητρίου Ιωαννίδη ο Ντερτιλής, με το βαθμό του Ταξιάρχου, υπηρετούσε ως Υποδιοικητής της ΧΙ Μεραρχίας στην Καβάλα και του ανατέθηκε η διοίκηση των Ελληνικών νησιών που δέχονταν ευθεία αποβατική απειλή από την Τουρκία.

Πολιτικές διώξεις

Την 26η Ιουλίου 1974 δημοσιεύθηκε Προεδρικό Διάταγμα Γενικής Αμνηστείας με αριθμό 519, το οποίο όριζε:

«...Αμνηστεύονται τα καθ' οιονδήποτε τρόπον τελεσθέντα μέχρι της δημοσιεύσεως του παρόντος εγκλήματα, τα προβλεπόμενα και τιμωρούμενα υπό των διατάξεων του Ποινικού Κώδικος, του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικος κ.λπ. και αυτόθι αναφερομένων νόμων, ως επίσης και τα προς αυτά συναπτόμενα ή συναφή, εφ' όσον ταύτα έχουν σχέσιν προς την κατάστασιν την δημιουργηθείσαν από της 21/4/1967. Ομοίως αμνηστεύονται τα αυτά ως άνω εγκλήματα, τελεσθέντα προ της 21/4/1967 και τα προς αυτά συναπτόμενα ή συναφή, εφ' όσον οπωσδήποτε απέβλεπον προς την ανατροπήν της καθεστηκυίας τάξεως...».

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1974, οι δικηγόροι Αλέξανδρος Λυκουρέζος, ο οποίος λίγα χρόνια αργότερα τάχθηκε δημόσια και ξεκάθαρα υπέρ της αποφυλακίσεως του ^[16], ο Δημήτριος Χαρισιάδης και η «Ένωση Δημοκρατικών Δικηγόρων», υπέβαλλαν μήνυση -με βάση το Αστικό Δίκαιο- εναντίον των πρωταιτίων του στρατιωτικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967, επειδή υπέστησαν αστική ζημία, καθώς από την ενέργεια του παρεμποδίστηκε η επαγγελματική τους ανέλιξη. Στις 21 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου ο Νίκος Ντερτιλής τέθηκε σε 12μηνη διαθεσιμότητα κατόπιν αποφάσεως του Υπουργού Εθνικής Αμύνης Ευάγγελου Αβέρωφ ^[17].

Συμμετοχή στην 21η Απριλίου

Την 5η Νοεμβρίου 1974, ασκήθηκε δίωξη εναντίον του Ντερτιλή από τον Μενέλαο Κουτσάκο, προϊστάμενο της Εισαγγελίας Εφετών, για αδικήματα που ενέπιπταν στα άρθρα 134 και 135 του Ποινικού Κώδικα και 63 του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα, καθώς και των Γεωργίου Παπαδόπουλου, Στυλιανού Παττακού, Νικολάου Μακαρέζου, και 62 ακόμη συνεργατών τους για την συμμετοχή τους στην Επανάσταση της 21ης Απριλίου του 1967. Στις 29 Δεκεμβρίου 1974 ο ανακριτής Γεώργιος Βολτής απήγγειλε τις κατηγορίες της στάσεως, εσχάτης προδοσίας και προπαρασκευαστικών ενεργειών εσχάτης προδοσίας, ενώ ο Ντερτιλής ζήτησε και έλαβε προθεσμία για να προετοιμάσει την απολογία του μετά την οποία κρίθηκε μη προφυλακιστέος. Στις 18 Ιανουαρίου 1975 έγινε νόμος του Ελληνικού κράτους το παράτυπο «Δ' Ψήφισμα» της Ε' Αναθεωρητικής Βουλή των Ελλήνων, που αποφάσισε και καθόρισε τη μορφή της 21ης Απριλίου 1967 ως «πραξικόπημα» ^[18] και θέσπισε την αναδρομικότητα σε Ποινικά αδικήματα, πρωτοφανές γεγονός για τα νομικά χρονικά της Ελλάδος. Το Δ' ψήφισμα ήταν αποτέλεσμα παρανομίας καθώς ψηφίσθηκε από αναθεωρητική Βουλή, αρμόδια για την αναθεώρηση του Συντάγματος και όχι για την έκδοση ποινικών νόμων. Το Ψήφισμα παρήγαγε μια σειρά από παράνομα αποτελέσματα καθώς εισήγαγε δεύτερο νόμο αναδρομικής ισχύος και ονόμαζε τους διωκόμενους ως ενόχους «στάσεως» και «σφετερισμού εξουσίας», καταπατώντας την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Τέλος το Ψήφισμα, παραβαίνοντας κάθε έννοια δικαίου και λογικής, χαρακτήριζε μια Επανάσταση που επικράτησε για επτά χρόνια, ως «πραξικόπημα» το οποίο «ουδέποτε επικράτησε» και διακηρύσσει ότι δήθεν «η Δημοκρατία δικαίω ουδέποτε κατελύθη», δημιουργώντας πρωτοφανές κενό νομικής συνέχειας του Ελληνικού κράτους για μια ολόκληρη επταετία.

Κύπρος/1964

Στις 22 Μαΐου 1975 δημοσιεύθηκε το υπ' αριθμό 414/75 βούλευμα του Πενταμελούς Συμβουλίου Εφετών, με το οποίο παραπέμφθηκε σε δίκη με τις κατηγορίες της «εσχάτης προδοσίας» και της «στάσεως» και στις 2 Ιουλίου 1975 η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου απέρριψε, με την υπ' αριθμόν 683 απόφαση, την αναίρεση ^[19] που είχε ασκήσει κατά του βουλεύματος της παραπομπής του. Την ίδια ημέρα η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου αποφάνθηκε, με την απόφαση 684, ότι το δήθεν αδίκημα της «εσχάτης προδοσίας» της 21ης Απριλίου 1967, ήταν «στιγμιαίον», απόφαση που είχε ως αποτέλεσμα την απαλλαγή από κάθε ευθύνη, όσων συνεργάστηκαν με την 21η Απριλίου μετά την επικράτηση της.

Καταδίκη

Στις 28 Ιουλίου 1975 ξεκίνησε η δίκη των πρωταιτίων της 21ης Απριλίου, με την κατηγορία της «στάσεως» και της «εσχάτης προδοσίας» και έγινε δίχως την παράσταση Πολιτικής αγωγής, κατόπιν αιτήματος της υπερασπίσεως το οποίο έγινε δεκτό, ενώ οι δικηγόροι των κατηγορουμένων αποχώρησαν, δηλώνοντας ότι η καταδίκη των πελατών τους είναι προαποφασισμένη. Δήλωση αναλήψεως ευθυνών έκαναν ο ίδιος αλλά και ο Νικόλαος Μακαρέζος, ενώ όλοι οι κατηγορούμενοι δήλωσαν, «Γνωρίζω την κατηγορία, αλλά δεν την αποδέχομαι». Το Σάββατο 23 Αυγούστου 1975 στη 1.10 μετά το μεσημέρι, από το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών ^[20] με πρόεδρο τον Ιωάννη Ντεγιάννη, έκπτωτο δικαστή της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης πριν την 21η Απριλίου 1967, εκδόθηκε η απόφαση υπ' αριθμόν 477, με την οποία ο Παττακός καταδικάστηκε στην ποινή του θανάτου ^[21] για τη συμμετοχή του στο στρατιωτικό καθεστώς, με τις κατηγορίες της στάσεως και της εσχάτης προδοσίας. Το δικαστήριο απέρριψε τον ισχυρισμό περί άρσεως του άδικου χαρακτήρα της πράξεως, το ελαφρυντικό του πρότερου έντιμου βίου, καθώς και ότι ωθήθηκε στην πράξη του από μη ταπεινά αίτια ^[22]. Ο Ντερτιλής διαγράφηκε από τους καταλόγους των στελεχών της εφεδρείας και στερήθηκε την ιατροφαρμακευτική του περίθαλψη.

Στις 25 Αυγούστου το Υπουργικό Συμβούλιο επικύρωσε ομόφωνα την απόφαση, ενώ φυλακίστηκε σε ειδική πτέρυγα των Φυλακών Κορυδαλλού. Καθαιρέθηκε με Προεδρικό διάταγμα και υποβιβάστηκε στο βαθμό του στρατιώτη στις 21 Ιουνίου 1976, μετά την επικύρωση από τον Άρειο Πάγο της αποφάσεως του Πενταμελούς Εφετείου, ενώ διαγράφηκε από τους καταλόγους των στελεχών της εφεδρείας. Σύμφωνα με τον Χρήστο Καθάρειο, Επίτιμο Αρεοπαγίτη, λόγω του παρανόμου της «δίκης» ^[23] και της αντισυνταγματικότητος των ποινών ^[24], οι θανατικές που επιβλήθηκαν σε κάποιους από τους πρωταίτιους μετατράπηκαν, με πρωτοβουλία της κυβερνήσεως, λεκτικά και την ίδια μέρα. Στις 29 Αυγούστου 1975 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είπε σε ομιλία του προς εν ενεργεία αξιωματικούς:

«Όταν ομιλούμε για ισόβια δεσμά, εννοούμε ισόβια δεσμά». Τέλος στις 16 Οκτωβρίου 1975, μιλώντας στην Ολομέλεια της Βουλής, ο Καραμανλής, ομολόγησε ότι, «...Τας ποινικάς κυρώσεις η Κυβέρνησις ενεπιστεύθη, όπως επεβάλετο, εις την Δικαιοσύνην, αφού προηγουμένως την διευκόλυνεν εις τον έργον της με συγκεκριμένα νομοθετικά μέτρα, όπως η γνωστή Συντακτική Πράξη και το γνωστόν Ψήφισμα. Και δεν πρέπει να πλανώμεθα. Εάν δεν είχον γίνει αυτά, αυτήν την στιγμήν ουδείς θα ήτο δυνατόν να δικάζεται και ουδείς θα ευρίσκετο εις την φυλακήν...» ^[25].

Ο Ντερτιλής καταδικάστηκε για τη συμμετοχή του στην 21η Απριλίου σε 20ετή κάθειρξη και εξέτισε την ποινή του κρατούμενος σε διάφορες φυλακές της χώρας ώσπου μεταφέρθηκε στην ειδικά διαμορφωμένη πτέρυγα των Φυλακών Κορυδαλλού στον Πειραιά όπου έμεινε ως το τέλος της ζωής του.

Κίνημα της πιτζάμας

Το μεσημέρι της 24ης Φεβρουαρίου 1975 ο Ντερτιλής κατηγορήθηκε για την υποτιθέμενη συμμετοχή του στο αποκληθέν «κίνημα της πιτζάμας», στην πραγματικότητα μια καλά οργανωμένη προβοκάτσια της Κυβερνήσεως του Κωνσταντίνου Καραμανλή με τη συμμετοχή του τότε Υπουργού Εθνικής Αμύνης Ευάγγελου Αβέρωφ. Την υποτιθέμενη συνωμοσία φέρεται πως αποκάλυψε στην κυβέρνηση ο τότε διευθυντής του Τμήματος Ασφαλείας της Κ.Υ.Π. και χειριστής των Αρχείων της Ε.Σ.Α., τότε ταγματάρχης Ιωάννης Αλεξάκης, μετέπειτα αντιστράτηγος επί κυβερνήσεων ΠΑ.ΣΟ.Κ. του Ανδρέα Παπανδρέου. Μεταξύ των αξιωματικών φέρεται να συμμετείχαν ο υποστράτηγος Παύλος Παπαδάκης, οι ταξιάρχοι Νικόλαος Ντερτιλής, Γεώργιος Λαμπούσης, Ανδρέας Κονδύλης, οι αντισυνταγματάρχες ο Ιωάννης Μανουσακάκης, Νικόλαος Ρετζέπης, Ιωάννης Στειακάκης, Δημήτριος Σκόνδρας και οι ταγματάρχες Χαράλαμπος και Αριστείδης Παλαΐνης, Αθανάσιος Γερακίνης, Αθανάσιος Περδίκης και ο Παρασκευάς Μπόλαρης. Ο Ντερτιλής αποστρατεύτηκε στις 6 Μαρτίου 1975 καθώς κατηγορήθηκε για συμμετοχή στο «Πραξικόπημα της Πυζάμας», υπόθεση που ο δικηγόρος Γεώργιος Αλφαντάκης χαρακτήρισε «χονδροειδή σκευωρία». Η καραμανλική προβοκάτσια είχε ως στόχο την απομάκρυνση εκατοντάδων εθνικιστών αξιωματικών από τις τάξεις του Ελληνικού στρατού. Συνελήφθησαν συνολικά 37 ανώτατοι, ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί από τους οποίους παραπέμφθηκαν σε δίκη 21, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν 14, αθωώθηκαν 7 και δεν παραπέμφθηκαν καν οι υπόλοιποι, μεταξύ τους και Νίκος Ντερτιλής ο οποίος αφού αποστρατεύθηκε στις 6 Μαρτίου 1975 στη συνέχεια προφυλακίστηκε στις 22 του ίδιου μήνα στις φυλακές του Κορυδαλλού. Στη συνέχεια μεταφέρθηκε στις φυλακές Μπογιατίου απ' όπου αφέθηκε ελεύθερος στις 18 Απριλίου του ίδιου χρόνου και δεν του αποδόθηκε κατηγορία.

Η δίκη όσων παραπέμφθηκαν ξεκίνησε στις 21 Ιουλίου και ολοκληρώθηκε στις 10 Αυγούστου του 1975. 14 καταδικάσθηκαν σε ποινές φυλάκισης από 4 έως 12 χρόνια, ενώ οι 7 αθωώθηκαν. Οι ποινές θεωρήθηκαν επιεικείς από τον Τύπο, δεδομένου ότι για το αδίκημα της ενώσεως προς στάση προβλεπόταν τότε ακόμη και η ποινή του θανάτου. Λίγους μήνες αργότερα έγινε και η κατ’ έφεση δίκη ενώπιον του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου Αθηνών, στο διάστημα από τις 12 έως τις 22 Ιανουαρίου 1976, και στους 14 καταδικασθέντες πρωτόδικα επιβλήθηκαν μειωμένες ποινές. Η δίκη είχε διαχωρισθεί για τους εν αποστρατεία αξιωματικούς Δημήτριο Ιωαννίδη και Δημήτριο Παπαποστόλου, οι οποίοι δικάσθηκαν από πολιτικό δικαστήριο και καταδικάσθηκαν σε κάθειρξη 14 και 10 ετών αντίστοιχα. Η αυλαία της καραμανλικής σκευωρίας έπεσε στις 27 Απριλίου του 1977, όταν πέντε αξιωματικοί, οι Λαμπούσης, Ρετζέπης, Μπόλαρης, Αντωνόπουλος και Θανόπουλος, αποβλήθηκαν από το σώμα των αξιωματικών και μετέπεσαν στην τάξη του απλού στρατιώτη.

Πολυτεχνείο 1973

Η δίωξη όσων κατηγορήθηκαν ως υπεύθυνοι για τα γεγονότα Πολυτεχνείου το Νοέμβριο του 1973 ξεκίνησε μετά από μήνυση που υποβλήθηκε από πολιτικά κατευθυνόμενη ομάδα κομμουνιστών πολιτών στις 5 Σεπτεμβρίου 1974, ενάμισι μήνα μετά την πτώση του καθεστώτος του Δημητρίου Ιωαννίδη. Ακολούθησε προανάκριση από τον εισαγγελέα Πρωτοδικών Δημήτριο Τσεβά, ο οποίος παρέδωσε το πόρισμά του στις 14 Οκτωβρίου 1974 στον προϊστάμενο της Εισαγγελίας Αθηνών. Ο εισαγγελέας ανέφερε -μεταξύ άλλων- ότι πολίτης με το όνομα Μιχαήλ Μυρογιάννης «εφονεύθη εις την διασταύρωσαν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα, περί ώραν 13.30' της 18.11.1973, βληθείς διά περιστρόφου εις την κεφαλήν».΄ Στις 23 Οκτωβρίου ο εισαγγελέας Πλημμελειοδικών απαγόρευσε στο Ντερτιλή την έξοδο του από την Ελλάδα και ταυτοχρόνως απαγόρευσε την έξοδο των Γεωργίου Παπαδόπουλου, Μιχαήλ Ρουφογάλη, Δημητρίου Ιωαννίδη, Βασιλείου Μπουκλάκου και Ηλία Τσιάουρη ή Τσαπούρη. Στις 28 Ιουλίου 1975 το Συμβούλιο Εφετών με το βούλευμα υπ’ αριθμόν 677 παρέπεμψε την υπόθεση προς εκδίκαση στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών. Ο Ντερτιλής προφυλακίστηκε στις 25 Απριλίου του 1975 μετά την απολογία του για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και μεταφέρθηκε στις φυλακές του Κορυδαλλού καθώς κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονίες από πρόθεση με βάση την εισήγηση του αντιεισαγγελέα Ιωάννη Ζαγκίνη. Στις 9 το πρωί της 16ης Οκτωβρίου 1975 άρχισε η δίκη των κατηγορουμένων σε αίθουσα των Γυναικείων Φυλακών Κορυδαλλού. Πρόεδρος του δικαστηρίου ήταν ο εφέτης Ιωάννης Κουσουλός και εισαγγελέας της έδρας ο Νικόλαος Γανώσης. Κατηγορούμενοι για 24 φόνους και σωρεία άλλων εγκλημάτων, σύμφωνα με το παραπεμπτικό βούλευμα, 33 στρατιωτικοί, αστυνομικοί και πολιτικοί.

Δολοφονία Μυρογιάννη (?)

Ο Ντερτιλής παραπέμφθηκε για ανθρωποκτονίες εκ προθέσεως για ηθική αυτουργία σε ανθρωποκτονίες και για ηθική αυτουργία σε απόπειρες ανθρωποκτονιών. Σύμφωνα με την, μία και μοναδική μαρτυρική κατάθεση, ο Ντερτιλής πυροβόλησε τον Μιχαήλ Μυρογιάννη στο κεφάλι με ευθεία βολή περίστροφου, στη διασταύρωση των οδών Πατησίων και Στουρνάρη, ενώ προσπαθούσε να ξεφύγει από τους αστυνομικούς, μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Στο δικαστήριο κατατέθηκε φωτογραφία που δείχνει τον Ντερτιλή να κρατά περίστροφο στο χέρι, που δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό «Paris Match». Στα πορίσματα που εκδόθηκαν για τα γεγονότα των ημερών της εξεγέρσεως του Πολυτεχνείου, δεν περιλαμβάνεται νεκρός με το όνομα Μιχαήλ Μυρογιάννης, ενώ άτομο με παραπλήσια στοιχεία είναι μόνον ο Μιχαήλ Μαυρογιάννης ο οποίος σκοτώθηκε από αδέσποτη σφαίρα στην οδό Καρνεάδου στο Κολωνάκι, συνοικία των Αθηνών. Ο υποτιθέμενος φόνος σύμφωνα με τον «αυτόπτη μάρτυρα» έγινε στην οδό Πατησίων ενώ τα πορίσματα Σαμπάνη και Τσεβά αναφέρουν:

το μεν Πόρισμα Τσεβά, «....14) Μιχαήλ Μαυρογιάννης, ετών 19, εφονεύθη εις την οδόν Κορνεάδου...»,
το δε πόρισμα Σαμπάνη ^[26], «...8) ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ Μιχαήλ, 19 ετών, Κατοικία: Ασημ. Φωτήλα 8 Ιλίσια. Χώρος ένθα εφονεύθη: Καρνεάδου...».

Η καταδίκη του Ντερτιλή στηρίχθηκε στην κατάθεση του Αντώνη Αγριτέλλη, ενός και μοναδικού «μάρτυρα», ο οποίος ως στρατιώτης σε ηλικία είκοσι ενός χρόνων ισχυρίστηκε ότι υπήρξε οδηγός του τότε Συνταγματάρχη Ντερτιλή χωρίς ο ισχυρισμός του να τεκμηριωθεί από το ίδιο ή να του ζητηθεί σχετικά από το δικαστήριο. Σύμφωνα με την κατάθεση του Αγριτέλλη, ο Ντερτιλής φέρεται να του είπε, αμέσως μετά την δολοφονία του Μυρογιάννη (;), «...Με παραδέχεσαι ρε; Σαράντα πέντε χρονών άνθρωπος και με τη μία στο κεφάλι...». Παράλληλα, ο Αγριτέλλης κατέθεσε ότι παρέλαβε τον Ντερτιλή το μεσημέρι της 18ης Νοεμβρίου από την «Α.Σ.Δ.Ε.Ν.» και τον μετέφερε στο Πολυτεχνείο, όμως όπως έχει καταγραφεί στα βιβλία της πύλης εισόδου, ο Ντερτιλής στις 11:15 είχε επιστρέψει στην «Α.Σ.Δ.Ε.Ν.», από την περιοχή του Πολυτεχνείου. Το δικαστήριο είχε ζητήσει από το μάρτυρα, να τους αναφέρει κάποιες συνήθειές του Συνταγματάρχη Ντερτιλή κι αυτός κατέθεσε ότι τον έστελνε να αγοράζει τσιγάρα Dunhill και να πηγαίνει για επιδιόρθωση τον «Ronson» αναπτήρα του, σε κατάστημα στη οδού Πανεπιστημίου, στην Αθήνα, ενώ ο Στέλιος Λογοθέτης, τότε στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος, [Κ.Κ.Ε.], και μετέπειτα δήμαρχος Νίκαιας και Πειραιώς, προσκόμισε μία απόδειξη επιδιορθώσεως αναπτήρα στο όνομα «Ντερτιλής». Την κατάθεση του οδηγού του αμφισβήτησε ο Ντερτιλής, ο οποίος το 1973 ήταν πενήντα δύο χρόνων και όχι σαράντα πέντε.

Παράλληλα απολύτως αντιφατική είναι η ιστορία της φωτογραφίας που -σύμφωνα και με την παραδοχή του ίδιου του Ντερτιλή- τον απεικονίζει με περίστροφο στο χέρι. Η κατηγορούσα αρχή υποστήριξε, αρχικά, πως ήταν φωτογραφία της ημέρας που φέρεται πως διαπράχθηκε η δολοφονία του Μυρογιάννη, από τον Ντερτιλή. Στη διάρκεια της δίκης εξετάστηκε η πιθανότητα να απεικονίζει η φωτογραφία τη σκηνή της δολοφονίας του Μυρογιάννη, υπόθεση που εμφανώς δεν μπορούσε να τεκμηριωθεί καθώς στο φόντο της δεν υπήρχε κάτι που να θυμίζει την περιοχή του Πολυτεχνείου, ενώ αντίθετα, η εικόνα παραπέμπει στην περιοχή της πλατείας Ομονοίας. Τελικά από τις καταθέσεις του αστυφύλακα Μουρίκη αλλά και του στρατιώτη Αγριτέλη προέκυψε ως συμπέρασμα ότι η φωτογραφία είναι της 18ης Νοεμβρίου στην περιοχή Χαυτεία Ομονοίας. Από έρευνα που διεξήγαγε ο Ιωάννης Κομνηνός, πατέρας του 17χρονου Διομήδη, αποδείχθηκε πως αρχικά η φωτογραφία είχε δημοσιευθεί στο φύλλο της 25ης Νοεμβρίου 1973 της βρετανικής εφημερίδας «Sunday Times» η οποία την είχε λάβει από το διεθνές πρακτορείο «Ciba Press» που την είχε αρχειοθετημένη με ημερομηνία 19 Νοεμβρίου 1973, την επομένη ημέρα της δολοφονίας Μυρογιάννη που αποδόθηκε στον Ντερτιλή. Τελικά η φωτογραφία που επιδείχθηκε στο δικαστήριο προήλθε από αναπαραγωγή της που δημοσιεύθηκε, την 1η Δεκεμβρίου 1973, στο γαλλικό περιοδικό «Paris Match».

Συνολικά κατέθεσαν 237 μάρτυρες κατηγορίας και 47 υπερασπίσεως. Στις 30 Δεκεμβρίου του 1975 το Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, μετά από ακροαματική διαδικασία ογδόντα και διάσκεψη 6 ημερών, εξέδωσε απόφαση με την οποία κήρυξε το Ντερτιλή, ένοχο ανθρωποκτονίας από πρόθεση του διερχόμενου Μιχάλη Μυρογιάννη και τον καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη και διαρκή στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων. Το δικαστήριο κήρυξε ομόφωνα ένοχο τον Ντερτιλή, καθώς:

«....εκ προθέσεως απέκτεινεν τον Μιχαήλ Μυρογιάννην του Δημητρίου, ηλικίας 20 ετών, και δη διερχόμενος διά της οδού Πατησίων επί μικρού στρατιωτικού οχήματος, εστάθμευσε πρό του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου και κατελθών εκ του οχήματος τούτου επυροβόλησεν δις διά του όπερ έφερε περίστροφου προς την κατεύθυνσιν του ανωτέρω παθόντος, όσης ίστατο επί του πεζοδρομίου εις την γωνίαν των οδών Πατησίων και Στουρνάρα, πλήξας αυτόν εις την κεφαλήν, με αποτέλεσμα να προκαλέση εις αυτόν διαμπερές τραύμα εξ oυ επήλθεν ο θάνατός του»'.

Με την απόφαση 20 από τους κατηγορουμένους καταδικάσθηκαν από ποινές φυλακίσεως ως ισόβια κάθειρξη και 12 αθωώθηκαν. Ο Δημήτριος Ιωαννίδης καταδικάσθηκε σε ισόβια, ενώ ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, καταδικάσθηκε σε 25 χρόνια κάθειρξη.

Έγκλειστος

Ο Ντερτιλής κρατήθηκε αρχικά στις φυλακές Ναυπλίου και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στις φυλακές Ιωαννίνων. Την Τρίτη 23 Αυγούστου του 1977 κατά την μεταγωγή του Ντερτιλή ο Μοίραρχος Αναστασόπουλος του Τμήματος Μεταγωγών του παρέσχε τη δυνατότητα να γευματίσει μαζί με τους αστυνομικούς της μεταγωγής σε κέντρο στην τοποθεσία Τέροβο, έξω από τα Ιωάννινα. Το γεγονός υπέπεσε στην αντίληψη ηθοποιών του Εθνικού Θεάτρου που γευμάτιζαν στον ίδιο χώρο οι οποίοι το κατήγγειλαν στον τύπο και με βάση τα δημοσιεύματα ο τότε υπουργός Δημοσίας Τάξεως, βουλευτής Αιτωλοακαρνανίας, Γεώργιος Σταμάτης τιμώρησε τον αξιωματικό ^[27]. Τον Οκτώβριο του 1979 ο Ντερτιλής, την εποχή που από τον Δεκέμβριο του 1976 ήταν κρατούμενος στις Φυλακές της Αίγινας ^[28], προχώρησε σε απεργία πείνας διαμαρτυρόμενος ^[29] -και ο Δημήτριος Παπαποστόλου- για τις συνθήκες κρατήσεως που επικρατούσαν στο σωφρονιστικό κατάστημα του νησιού. Σύμφωνα με μη διασταυρωμένη πληροφορία ^[30] που αποδίδεται σε συνομιλία του αδελφού του Παναγιώτη Ντερτιλή τότε κατοίκου Βελγίου η οποία περιήλθε στην Κ.Υ.Π., οι Ντερτιλής, Στυλιανός Παττακός και ορισμένοι άλλοι από τους αξιωματικούς που ήταν κρατούμενοι στις φυλακές του Κορυδαλλού ετοίμαζαν απόδραση τον επόμενο χειμώνα ^[31]. Αντίθετη ήταν η άποψη του Παπαδόπουλου, ο οποίος υποστήριζε πως αν γλιτώσουν από τις σφαίρες των φρουρών, το πολύ να φτάσουν ως το νοσοκομείο της φυλακής με σπασμένα μέλη. Το σχέδιο υπέπεσε στη αντίληψη της διευθύνσεως των φυλακών, ενώ αμέσως άρχισαν αντιδικίες μεταξύ των κρατουμένων για τη διαρροή. Αντιθέτως, ο Παττακός σε απόρρητη επιστολή του, γράφει ότι:

«...Μου προετάθη υπό τινος των συνεγκλείστων η απόδρασις ως γενναία πράξις και επιτρεπτή επιβαλλομένη υπό τον στρατιωτικόν κανονισμόν προς δικαίωσιν του αγώνος μας. Ήρχισα να μελετώ και να σχεδιάζω. Ευρήκα λύσεις τινάς, δεν ευρέθη ευκαιρία έντιμος. Ευρεθείς εις κλούβαν από αεροδρομίου Χανίων προς φυλακάς Χανίων, μου εγένετο πρότασις να αποδράσω υπό συνοδεύοντος με στην κλούβα ενωματάρχου... Απέρριψα την πρόταση ως ήτο φυσικόν...».

Προσπάθειες για αποφυλάκιση

Αλέξανδρος Λυκουρέζος

Το 1987 ο δικηγόρος Αλέξανδρος Λυκουρέζος, μετά από μήνυση του οποίου κινήθηκε η ανακριτική διαδικασία σε βάρος του Νίκου Ντερτιλή, τάχθηκε δημόσια και ξεκάθαρα υπέρ της αποφυλακίσεως του. Συγκεκριμένα στις 4 Ιανουαρίου εκείνου του έτους, ο Λυκουρέζος δημοσίευσε άρθρο ^[32] όπου μεταξύ πολλών άλλων αναφέρονταν και τα εξής: ' '«...Η παράταση του εγκλεισμού προσκρούει στο αίσθημα του Δικαίου. Η καταδικαστική απόφαση, που όταν εκδόθηκε, εξυπηρετούσε τα Εθνικά συμφέροντα, δεν αντέχει στην κριτική. Το σκεπτικό της είναι διάτρητο. Θέλω να πιστεύω πως σήμερα δεν θα υπεγράφετο. Είναι λοιπόν καιρός να καταγραφή με ψυχραιμία, ειλικρίνεια και γενναιότητα η αλήθεια. Η εμμονή σε παραμορφωτικές ιστορικές περιγραφές δεν προωθεί την δημοκρατική συνείδηση, δεν καλλιεργεί την πολιτική ωριμότητα. Την Κοινοβουλευτική Δημοκρατία πρέπει να χαρακτηρίζη φαντασία, τόλμη και γενναιοδωρία. Μέσα σ’ αυτά τα πλαίσια, ας πάρει την πρωτοβουλία η εκτελεστική Εξουσία. Ο δρόμος είναι ανοιχτός και βατός...». Ο Ντερτιλής παραβλέποντας τη σχετική εντολή του Γεωργίου Παπαδόπουλου, επικεφαλής του στρατιωτικού καθεστώτος, αρνήθηκε το 1990 κι ως το τέλος της ζωής του, να υποβάλλει αίτηση αποφυλακίσεως και κατ’ οίκον νοσηλείας «λόγω ανηκέστου βλάβης» της υγείας του, ακόμη και όταν συμπλήρωσε το 70ο έτος της ηλικίας του, παράλληλα με την έκτιση 25ετούς ποινής φυλακίσεως.

Συνάντηση με Αρχιεπίσκοπο Χριστόδουλο

Το 2004 επισκέφθηκε τον Ντερτιλή στο κελί του στις Φυλακές του Κορυδαλλού ο τότε Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος, που βρέθηκε στις φυλακές για κάποιον άλλο λόγο. Λέγεται πως ο Αρχιεπίσκοπος είχε ρωτήσει το Ντερτιλή: «Δεν έχετε μια εικόνα του Χριστού;» ενώ ο Ντερτιλής φέρεται πως είχε απαντήσει: «Έχουμε του Μεταξά». «Αυτός δεν είναι άγιος», ήταν η απάντηση του Χριστόδουλου και ο Ντερτιλής του ξαναείπε: «Για μένα είναι». Ο διάλογος μεταξύ των δύο ολοκληρώθηκε με χαμόγελα και ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος του προσέφερε μια εικόνα, που ο Ντερτιλής φύλαγε ως κόρη οφθαλμού μέχρι το τέλος της ζωής του.

Συνέντευξη σε Τάσσο Τέλογλου

Το 2005 μιλώντας στον δημοσιογράφο Τάσσο Τέλογλου ^[33] ο Νίκος Ντερτιλής είπε: «...η κυβέρνηση έπρεπε προηγουμένως να ακυρώσει τις δικαστικές της αποφάσεις. Εγώ θα βγω από τη φυλακή με τους δικούς μου όρους, θα με δικαιώσουν, θα με αποκαταστήσουν και θα βγω με χορδές και τύμπανα.». Ο ΤέλογΛου τον επισκέφθηκε για πρώτη φορά στη φυλακή το 1999 και όπως περιγράφει, «...Πίσω από το κεφάλι του Νίκου Ντερτιλή στο κελί του, υπήρχε ένας χάρτης της Βοσνίας με σημαιάκια που έδειχναν τις στρατιωτικές επιτυχίες του στρατού των Ράντκο Μλάντιτς και Ράντοβαν Κάρατζιτς.», ενώ «...θεωρούσε πράξη προδοσίας την ...{...}... αίτηση για «ανήκεστη βλάβη» των πρωταιτίων και του Παττακού...». Σύμφωνα με το δημοσιογράφο Πάρι Καρβουνόπουλο στην ερώτηση αν σκόπευε κάποια στιγμή να υποβάλλει αίτηση αποφυλακίσεως, απάντησε «...Το δικό μου αποφυλακιστήριο θα μου το καρφώσουν στο φέρετρο», καθώς δεν επιθυμούσε να «..νομιμοποιήσει το καθεστώς» όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.

Σπυρίδων Ζουρνατζής

Το 2006, ο Σπύρος Ζουρνατζής, πρώην υπουργός Τύπου του καθεστώτος της 21ης Απριλίου και ο Γεώργιος Παπαϊωάννου, δικηγόρος Αθηνών, τον επισκέφθηκαν στις φυλακές Κορυδαλλού και του ζήτησαν να τους διορίσει ως συνηγόρους του, ώστε να ενεργήσουν για την αποφυλάκισή του. Αντιμετώπισαν την άρνησή του και κατέθεσαν αίτηση ως απλοί πολίτες, στο Πλημμελειοδικείο Πειραιά, ζητώντας την εφαρμογή του άρθρου 105 του Ποινικού Κώδικος, που προβλέπει την αποφυλάκιση κρατουμένου με μόνη προϋπόθεση τη συμπλήρωση του 70 έτους της ηλικίας του και 25 χρόνια συνεχούς φυλακίσεως, αίτημα το οποίο απορρίφθηκε με βούλευμα του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Πειραιώς ^[34]. Την ίδια ημέρα της αιτήσεως των συνηγόρων προς τον Υπουργό Δικαιοσύνης Παπαληγούρα ο ίδιος ο Ντερτιλής απέστειλε μέσω του Διευθυντού των φυλακών Κορυδαλλού επιστολή στον υπουργό, στην οποία χαρακτηρίζει «χυδαίαν πράξιν την μεταμέλειαν από τους Αξιωματικούς», αποδοκιμάζει την ενέργεια των «δικηγόρων αυτοβούλως ενεργούντων» και δέχεται μόνον την «προγενεστέραν πλήρη διακίωσιν και αποκατάστασίν του». Ύστερα από τρεις μήνες το Πλημμελειοδικείο Πειραιώς με το υπ’ αριθ. 71/2006 Βούλευμά του, επικυρωθέν και από το Εφετείο Πειραιώς κατόπιν εφέσεώς του Σπυρίδωνος Ζουρνατζή, αποφάνθηκαν ότι καίτοι συντρέχουν οι τυπικές προϋποθέσεις του αρθρ. 105 περί υφ' όρον απολύσεως, ελλείπουν οι ουσιαστικές προϋποθέσεις της σχετικής νομολογίας που είναι η μεταμέλεια του κρατουμένου, όπως προκύπτει από την επιστολή του Ντερτιλή προς τον Παπαληγούρα.

Νίκος Ντερτιλής (στη φυλακή)

Κόμμα «Ελληνική Ενότητα» (Βασίλης Πρωτόπαπας)

Το 2009, το κόμμα «Ελληνική Ενότητα» του γιατρού Βασίλη Πρωτόπαπα, τοποθέτησε τον Ντερτιλή παρά την κατηγορηματική του αντίθεση, επικεφαλής της λίστας των υποψηφίων του Ευρωψηφοδελτίου του. Η υπογραφή του θεωρήθηκε απαραίτητη προϋπόθεση για την υποψηφιότητά του από το αρμόδιο τμήμα του Αρείου Πάγου και η έλλειψή της οδήγησε στην απόφαση της ακυρώσεως της και παρά τις πιέσεις που δέχθηκε παρέμεινε αμετακίνητος στην άποψή του, με αποτέλεσμα οι αρμόδιοι του κόμματος να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, από το οποίο ζήτησαν να αποφασίσει αν είναι σύννομη η απόφαση του Αρείου Πάγου να απορρίψει την υποψηφιότητά του και αν η υπογραφή είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανακήρυξή του. Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου τον επισκέφθηκε ^[35] στο κελί του διακομματική επιτροπή της βουλής, που εξέταζε τις συνθήκες διαβιώσεως των κρατουμένων. Απαντώντας σε ερώτηση γυναίκας-βουλευτή, η οποία τον ρώτησε γιατί δεν καταθέτει αίτηση χάριτος, απάντησε, «...Είναι πιθανότερο να πέσει μαύρο χιόνι ή ο ήλιος να βγει από τη δύση, παρά να υπογράψω ένα τέτοιο χαρτί..» ^[36]. Στις 16 Απριλίου 2011, είχε συμπληρώσει 37 ολόκληρα χρόνια δεσμώτης, ο Ντερτιλής είπε σε συνέντευξη του:

«Δηλώ, ότι είς και μόνον τρόπος υφίσταται εξόδου μου από τας φυλακάς. Εκείνος από του να αιτήση συγγνώμην από εμέ επισήμως η Ελληνική Πολιτεία διά το διαπραχθέν υπό ταύτης δικαστικόν έγκλημα κατ’εμού, όπερ και απετέλεσεν την μεγαλυτέραν ηθικήν, νομικήν και πολιτικήν ατιμίαν των αιώνων. Εν αντιθέτω περιπτώσει θα αποθάνω εντός των φυλακών, εκπληρών αποστολήν, ου μόνον ως στρατιώτης, αλλά και επαναστάτης εν τη πράξει».

Συνέντευξη σε Στέφανο Χίο

Μιλώντας ^[37] το 2013 στο δημοσιογράφο Στέφανο Χίο ο Ντερτιλής είπε:

«.....Τους φτύνω...{...}... και τους περιφρονώ. Τους έχω γραμμένους κάτω από τις μπότες μου τις παλαιές. Από το 1974, μέχρι σήμερα, το δήλωσα εγγράφως ότι όλες οι κυβερνήσεις που σχηματίστηκαν είναι παράνομες και δεν δέχομαι τις αποφάσεις τους. Χίλιες φορές περισσότερο θα έκανα ότι έκανα. Εγώ δεν είμαι οπαδός της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας. Καθόλου. Τα πολιτικά κόμματα τα θεωρώ καταστροφή της πατρίδας. Οι Έλληνες δεν διοικούνται με αυτές τις φαυλότητες. Τα κόμματα δεν έχουν άλλο σκοπό παρά πώς θα πάρει την καρέκλα ο ένας από τον άλλο. Τα άλλα δεν τους ενδιαφέρουνε. Κατάλαβες; Το Δημόσιο χρήμα. Εγώ να υποβάλλω χάρη; Καλύτερα να πεθάνω 151 φορές. Εγώ μένω στη φυλακή για μια τιμή. Εγώ τα σέβομαι τα γαλόνια μου.....».

Μητροπολίτης Αμβρόσιος (Λενής)

Εκφράζοντας το θαυμασμό του για «τον ηρωισμό ενός αξιωματικού-πολιτικού κρατουμένου», ο οποίος «αρνείται να προδώσει τις αρχές του και τις ιδέες του και προτιμάει να τερματίσει την επίγεια ζωή του μέσα στις Φυλακές Κορυδαλλού», ο [[Μητροπολίτης Αμβρόσιος|Μητροπολίτης Καλαβρύτων και Αιγιαλείας Αμβρόσιος ζήτησε να τον επισκεφθεί στο κελί του για να «του σφίξει το χέρι». Στην επιστολή που απηύθυνε προς τον αρμόδιο υφυπουργό Δικαιοσύνης Γεώργιο Πεταλωτή αιτούμενος αδείας να επισκεφθεί το Ντερτιλή, η αμετακίνητη στάση του οποίου αποτελεί για τον Αμβρόσιο «πρότυπο ζωής». Ο Πεταλωτής αντέδρασε δηλώνοντας ότι «είναι πρόκληση να απευθύνεται ένα έγγραφο από έναν ιεράρχη προς έναν υπουργό της Ελληνικής Δημοκρατίας, η οποία έχει υποφέρει από τη χούντα και από όλες τις συνέπειες της δικτατορίας, για έναν πρωταίτιο της χούντας, τον κ. Ντερτιλή, με τέτοιους χαρακτηρισμούς», επισημαίνοντας ότι «οι κολακευτικοί χαρακτηρισμοί προς βασανιστές και υπηρέτες της χούντας προσβάλλουν σαφέστατα το δημοκρατικό αίσθημα του ελληνικού λαού», όμως ο Μητροπολίτης Αμβρόσιος επανήλθε «γράφοντας στα παλαιά του υποδήματα τις λυσσαλέες αντιδράσεις», όπως έγραψε στο προσωπικό του ιστολόγιο. Η επίσκεψη επετράπη, ενώ ο Μητροπολίτης Αμβρόσιος επιτέθηκε κατά του υπουργού Πεταλωτή δηλώνοντας ότι η πρωτοβουλία του δεν ήταν μόνον μια «ανθρωπιστική πράξη», αλλά και «μια γροθιά στην ψευδεπίγραφη Δημοκρατία της εποχής μας, δηλαδή στους φασιστο-χουντο-ψευδο-δημοκράτες της εποχής μας και στο νοθευμένο Δημοκρατικό πολίτευμα των ημερών μας {...} Ναι, τη σημερινή πολιτική κατάσταση, η οποία κυβερνά απολυταρχικά, έχει όμως κοινοβουλευτικό μανδύα, δεν την αποθαυμάζω» έγραψε στο ιστολόγιό του o Μητροπολίτης Καλαβρύτων & Αιγιαλείας ^[38].

Ευάγγελος Καλούσης

Ο δικαστής Ευάγγελος Καλούσης ένας από τους πρωταγωνιστές του παραδικαστικού κυκλώματος γνωστός και ως «ο δικαστής με τη μεζούρα», τον Ιούλιο του 2012 πέντε μήνες μετά την αποφυλάκισή του, μίλησε στην εφημερίδα «Realnews» για τη φιλία που ανέπτυξε στον Κορυδαλλό με τους Δημήτριο Ιωαννίδη και Νικόλαο Ντερτιλή. Στη συνέντευξη του ο Καλούσης επεσήμανε ότι αυτό που κρατάει από τα 5,5 χρόνια που παρέμεινε έγκλειστος στον Κορυδαλλό, είναι οι φιλίες που προέκυψαν και είπε:

«...Ξεχωρίζω ως πιο σημαντικές τις γνωριμίες μου με τους δυο τελευταίους Απριλιανούς, τον Νικόλαο Ντερτιλή και ειδικά με τον Δημήτριο Ιωαννίδη. Έμαθα από πρώτο χέρι το παρασκήνιο και άγνωστα συμβάντα της νεοελληνικής ιστορίας εκείνης της περιόδου. Κάποια έχω γράψει στο βιβλίο μου, η 6η Πτέρυγα. Άλλα δεν έχουν αναφερθεί αλλά θα πρέπει να γίνει ίσως μετά από 40 χρόνια γιατί, πιστέψτε με, εάν αυτό συνέβαινε, θα μπορούσαν ακόμα να προκαλέσουν μεγάλες ανατροπές....» ^[39].

Απόψεις Ντερτιλή

Στην νεκρώσιμη ακολουθία του Γεωργίου Παπαδόπουλου που τελέστηκε στις 30 Ιουνίου του 1999 αναγνώστηκε μήνυμα του Ντερτιλή. Το 2010 όταν είχε ασθενήσει σοβαρά η Καίτη Ντερτιλή και απαιτήθηκε η νοσηλεία της σε νοσοκομείο ο Βασίλης Ντερτιλής, ο γιος της, είχε διαφωνήσει σοβαρά με τον πατέρα του καθώς ο Νίκος Ντερτιλής είχε αρνηθεί να υπογράψει τα έγγραφα που απαιτούσε η πολιτεία προκειμένου να του επιτρέψει να επισκεφθεί τη σύζυγό του. Τον Απρίλιο του 2012, σε ιδιόχειρη επιστολή του στην Αθηναϊκή εφημερίδα «Πρώτο Θέμα», ο Ντερτιλής ανέφερε ότι θα αποδέχονταν την αποφυλάκιση του, εφόσον:

«.. αιτήση συγνώμη από εμέ επισήμως η ελληνική πολιτεία δια το διαπραχθέν έγκλημα κατ' εμού, όπερ απετέλεσε την μεγαλυτέραν ηθικήν, νομικήν και πολιτικήν ατιμίαν όλων των εποχών», και κατέληγε «..Εν περιπτώσει μη παροχής ταύτης. Θα αποθάνω εντός των φυλακών εκπληρών αποστολήν ου μόνον ως Στρατιώτης, αλλά και ως Επαναστάτης εν τη πράξει..».

Σε όλο το διάστημα της κρατήσεως του αρνούνταν να καταθέσει αίτηση αποφυλακίσεως, παρά τις σχεδόν παρακλήσεις των εκάστοτε υπουργών της Δικαιοσύνης και δεν πήρε ποτέ άδεια εξόδου από τις φυλακές Κορυδαλλού.

Λίγες μέρες πριν τη μεταφορά του Ντερτιλή στο νοσοκομείο παρεμποδίστηκε, σε βαθμό απαγορεύσεως, η υποχρέωση του να παραστεί στη κηδεία του γιου του, η οποία τελέστηκε, το Σάββατο 1η Δεκεμβρίου 2012 στις 12:00 το μεσημέρι, στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών. Ο Ντερτιλής δεν δέχθηκε ^[40] να υπογράψει αίτημα αδείας, όπως του ζητούσαν το Υπουργείο Δικαιοσύνης, μετά από απόφαση του τότε υπουργού Δικαιοσύνης Αντώνη Ρουπακιώτη να «διευκολυνθεί» και η Διεύθυνση των φυλακών Κορυδαλλού καθώς έμεινε πιστός στην απόφασή του για μηδενική «συνεργασία» με την επίσημο Ελληνικό κράτος Δημοκρατία. Έτσι, η δήλωση που δεν υπέγραψε ο Ντερτιλής και η μικροψυχία των ανθρώπων του καθεστώτος ^[41], απέτρεψαν τον ταξίαρχο από το να παραβρεθεί στον αποχαιρετισμό του μοναχογιού του ^[42]. Στο λιτό στεφάνι που έστειλε στην νεκρώσιμη ακολουθία του γιου του έγραψε απλά: «Γενναίε Υιέ μου, Καλή Αντάμωση!»

Συγγραφικό έργο

Στις αναμνήσεις του Νικολάου Ντερτιλή, αυτές που κατέγραψε υπό μορφή ερωταποκρίσεων στα 39 χρόνια του εγκλεισμού του στηρίζεται το έργο:

«Από τις μάχες στην Κύπρο στην 21η Απριλίου 1967. Αναμνήσεις 1964-1973» ^[43], το οποίο επιμελήθηκε ο ιστορικός της 21ης Απριλίου, Μάνος Χατζηδάκης.

Θάνατος Ντερτιλή

Ο Ντερτιλής παρέμεινε κρατούμενος επί 38 χρόνια στην ΣΤ' πτέρυγα των φυλακών Κορυδαλλού, αρνούμενος να υπογράψει αίτημα αποφυλακίσεως καθώς δεν αναγνώριζε τη δικαιοδοσία των δικαστηρίων του μεταπολιτευτικού καθεστώτος, της αποκαλούμενης Γ' Ελληνικής Δημοκρατίας. Στις 6 Δεκεμβρίου 2012 υπέστη οξύ ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο ^[44], εξαιτίας, σύμφωνα με δήλωση των οικείων του, της ψυχολογικής πιέσεως που του επέφερε ο θάνατος του γιου του, που πέθανε σε ηλικία 62 ετών από εγκεφαλικό ανεύρυσμα, και στις 7 Δεκεμβρίου μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ^[45], όπου oι απεικονιστικές εξετάσεις έδειξαν ότι παρουσίαζε και καρδιολογικό πρόβλημα (στένωση αορτής). Τα προβλήματα που εκδήλωσε, σε συνδυασμό με τον ούτως ή άλλως επιβαρυμένο λόγω της προχωρημένης ηλικίας οργανισμό του, δεν άφησαν περιθώριο στους θεράποντες ιατρούς της Παθολογικής Κλινικής για την ανάκαμψή του. Σταδιακά, ο οργανισμός του άρχισε να «πλήττεται» από ισχυρή λοίμωξη και να «απελευθερώνει» μόνο τοξίνες, με αποτέλεσμα να προκληθεί κυκλοφορική ανεπάρκεια. Ο Ντερτιλής απεβίωσε από σηπτική καταληξία, λοίμωξη του οργανισμού, που είχε προκαλέσει εκτεταμένες βλάβες στα ζωτικά του όργανα. Μέχρι το θάνατό του νοσηλευόταν υπό φρούρηση, στο δωμάτιο 502 του νοσοκομείου, όπως προβλέπεται για τους κρατούμενους.

Από την ώρα που έγινε γνωστή η είδηση του θανάτου του, έγιναν κινήσεις και ασκήθηκαν κάθε είδους πιέσεις προς την οικογένεια Ντερτιλή, ώστε η κηδεία να γίνει σε κλειστό οικογενειακό κύκλο, καθώς η τότε κυβέρνηση εξάφραζε την ανησυχία της μήπως το εθνικιστικό κίνημα Χρυσή Αυγή και άλλοι εθνικιστικοί κύκλοι επιχειρήσουν να εκμεταλλευθούν πολιτικά την εκδήλωση, πρόταση που απέρριψε κατηγορηματικά η οικογένεια Ντερτιλή. Ανακοίνωση για τον θάνατο του Ντερτιλή εξέδωσε το εθνικιστικό κίνημα «Χρυσή Αυγή» του Νικόλαου Μιχαλολιάκου. Η ανακοίνωση αναφέρει ^[46]:

«...πέθανε ο στρατηγός Νικόλαος Ντερτιλής, φυλακισμένος επί 38 έτη από το καθεστώς της μικρόψυχης και άσπλαχνης Μεταπολίτευσης. Έφυγε απροσκύνητος, με ψηλά το κεφάλι. Άφησε την τελευταία του πνοή, πιστός στο λόγο της στρατιωτικής του Τιμής, ένας ξεχωριστός Έλληνας, ένας Στρατιώτης, που είχε χύσει το αίμα του για την Πατρίδα, στο πεδίο της μάχης και που τα στήθη του κοσμούσαν παράσημα ανδρείας! Ο Στρατηγός Ντερτιλής είναι νεκρός. Έφυγε από τον κόσμο αυτό χωρίς να υπογράψει δήλωση μετανοίας στους δεσμώτες του και τηρώντας στο ακέραιο τον λόγο του, ότι το αποφυλακιστήριό του μπορούν να το καρφώσουν στο φέρετρό του!»

Νεκρώσιμη ακολουθία

Η κηδεία του Ντερτιλή τελέστηκε την Πέμπτη 31 Ιανουαρίου στις 10:00 το πρωί από τον ναό των Αγίων Θεοδώρων στο Α' νεκροταφείο Αθηνών. Παρούσα στην εξόδιο ακολουθία του ταξίαρχου Ντερτιλή, στην οποία χοροστάτησε ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων Αμβρόσιος Λενής, που τον είχε επισκεφθεί και στις φυλακές του Κορυδαλλού, ήταν η οικογένεια του. Η σύζυγος του Καίτη Ντερτιλή ακολούθησε την πομπή της ταφής του συζύγου της καθηλωμένη σε αναπηρικό αμαξίδιο, ενώ παρόντα ήταν τα εγγόνια και οι εγγονές του, παιδιά του γιου του Βασίλη Ντερτιλή. Παρόντες στη νεκρώσιμη ακολουθία ήταν οι βουλευτές Ηλίας Παναγιώταρος, Ηλίας Κασιδιάρης, Νίκος Μίχος, Κωνσταντίνος Μπαρμπαρούσης, Μιχάλης Αρβανίτης και Παναγιώτης Ηλιόπουλος, του κόμματος «Χρυσή Αυγή», ο πρώην Ευρωβουλευτής Γεώργιος Γεωργίου, αντιπρόεδρος του κόμματος «Λαϊκός Ορθόδοξος Συναγερμός», [Λα.Ο.Σ] ^[47], ο Κωνσταντίνος Πλεύρης, ο ναύαρχος εν αποστρατεία, Αντώνης Ναξάκης ενώ παραβρέθηκε και συμμετείχε και ο Ταγματάρχης Παρασκευάς Μπόλαρης.

Ο Μητροπολίτης Καλαβρύτων Αμβρόσιος Λενής εκφώνησε έναν από τους επικήδειους λόγους, όπου συνέκρινε τον Ντερτιλή με τον «...Θεόδωρο Κολοκοτρώνη και τον Σωκράτη» ^[48], ενώ παραβρέθηκε και εκφώνησε έναν από τους επικήδειους λόγους ο Θεόδωρος Θεοφιλογιαννάκος, ο οποίος χαρακτήρισε τον Ντερτιλή «...ήρωα που απελευθέρωσε το 1964, ελληνικό έδαφος...». Ο Θεοφιλογιαννάκος ανέτρεξε στις μέρες που σπουδαστής ο ίδιος στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων είχε διοικητή και εκπαιδευτή του τον Νικόλαο Ντερτιλή και μετέφερε τα λόγια του προς του Ευέλπιδες, «....Να έχετε τα μάτια σας στραμμένα στα σύνορα και στις Αλύτρωτες Πατρίδες...» ^[49]. Επικήδειο λόγο εκφώνησε επίσης ο δημοσιογράφος και εκδότης Γρηγόρης Μιχαλόπουλος. Στην συνέχεια πήρε τον λόγο μια γυναίκα από την Μάνη η οποία τον αποχαιρέτησε με ένα μοιρολόι και στην συνέχεια του ευχήθηκε καλό ταξίδι.

Την στιγμή εκείνη από την παράπλευρη είσοδο της εκκλησίας άνθρωποι της οικογένειας Ντερτιλή έβγαζαν στον προαύλιο χώρο την σύζυγο του Νικολάου Ντερτιλή, Καίτη. Μετά τον πέρας των επικήδειων η σορός βγήκε από την εκκλησία και μέσα από το πλήθος που φώναζε «Αθάνατος» και χειροκροτούσε κατευθύνθηκε προς τον τάφο που είχε παραχωρήσει συγγενική οικογένεια της συζύγου του Ντερτιλή. Εκεί πραγματοποιήθηκε τρισάγιο και μετά το τέλος του οι παρευρισκόμενοι άρχισαν να ψάλλουν τον Εθνικό Ύμνο. Λίγα λεπτά της ώρας αργότερα ακούστηκαν πυροβολισμοί από διαφορετικά σημεία μέσα στο Α' Νεκροταφείο αλλά και συνθήματα για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, και το σύνολο της πολιτικής ηγεσίας της Ελλάδος. «Όλοι στο Γουδί!» αναφώνησε το πλήθος. Η σύζυγος του Ντερτιλή θέλησε για μια τελευταία φορά να δει τον σύζυγο της και έτσι ανοίχτηκε το φέρετρο σύμφωνα και με την απαίτηση των παρόντων που ζητούσαν επιτακτικά: «ανοίξτε το φέρετρο να τον δούμε, ήταν κι αυτός έναν μεγάλο κομμάτι της ιστορίας μας!» Λίγες στιγμές πριν το φέρετρο με τη σορό του Ντερτιλή ακουμπήσει για πάντα στην Αττική γή ρίχτηκαν δεκάδες τιμητικοί πυροβολισμοί από παρόντες ^[50] επώνυμους και ανώνυμους Έλληνες και στη διάρκεια της αποχωρήσεως των συγκεντρωμένων συνελήφθη ένας 22χρονος.

Μνήμη Ντερτιλή

Ο ταξίαρχος Νικόλαος Ντερτιλής αξιωματικός-ήρωας που πολέμησε για την πατρίδα και τιμήθηκε με παράσημα ανδρείας, συμμετείχε στην 21η Απριλίου και παρέμεινε μέχρι τέλους στρατιώτης. Ο βίος και η δράση του υπήρξαν η μεγαλύτερη απόδειξη της φυλετικής συνέχειας των ηρωικότερων μορφών της Ελληνικής Στρατιωτικής Ιστορίας που είναι γραμμένη με αίμα. Συμμετείχε σε όλους τους Εθνικούς αγώνες, ως λοχίας Εθνοφυλακής κατά τα Δεκεμβριανά, όπου διακρίθηκε για την ανδρεία του, ως διοικητής λόχου κατά τον συμμοριτοπόλεμο με γενναιότητα και στον πόλεμο της Κορέας, όπου τιμήθηκε με παράσημο. Στην Κύπρο συνέτριψε με ηρωισμό και έξυπνη τακτική υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις κατά την επιχείρηση της Τηλλυρίας, όπου διασφάλισε την ελευθερία της Πάφου. Σε όλη την διάρκεια του στρατιωτικού καθεστώτος της 21ης Απριλίου 1967 ο Ντερτιλής παρέμεινε στις τάξεις των Ενόπλων Δυνάμεων. Ως το τέλος της ζωής του υπήρξε πιστός συνεργάτης και φίλος του Γεωργίου Παπαδόπουλου και της οικογένειας του, φιλία που ο Παπαδόπουλος και η σύζυγος του ανταπέδιδαν ως το τέλος της ζωής του Ντερτιλή, ενώ η Δέσποινα Παπαδοπούλου τίμησε το νεκρό Ντερτιλή με την αποστολή δάφνινου στεφάνου στην κηδεία του. Άλλωστε είναι γνωστό πως η Δέσποινα Παπαδοπούλου φιλοξένησε στο σπίτι της επί μακρό χρονικό διάστημα την οικογένεια του Νίκου Ντερτιλή, αμέσως μετά την μεταπολίτευση και στη διάρκεια των πρώτων χρόνων της φυλακίσεως του Ντερτιλή, αρχικά για το διαβόητο Πραξικόπημα της πυτζάμας και στη συνέχεια με τις δίκες των πρωταιτίων και του Πολυτεχνείου.

Τη δράση του Νίκου Ντερτιλή στα γεγονότα στην Κύπρο και κυρίως την μάχη της Μανσούρας περιγράφει ο Ηλίας Κασιδιάρης:

«Στην Κύπρο το 1964, ο Ντερτιλής {...} Σε μυστική αποστολή, ως Ταγματάρχης, οργάνωσε τις ειδικές μονάδες της ΕΛ.ΔΥ.Κ. και εκκαθάρισε όλους τους τουρκικούς θύλακες, τις βάσεις του εχθρού για απόβαση στη νήσο. Στη μεγαλύτερη ίσως μάχη, τη μάχη της Μανσούρας, ο εχθρός είχε οχυρωθεί σε ισχυρή τοποθεσία με πολυβόλα και αντιαρματικά.  Εκεί ο Ντερτιλής και η μονάδα του επιτέθηκε με εφ’ όπλου λόγχη και την ιαχή «Αέρα». Κατά την προέλαση, μέσα από τον ασύρματο, ο Ντερτιλής άκουσε τη φωνή του Γεωργίου Γρίβα να διατάζει παύση της επίθεσης. Ο Γρίβας ήταν ο Ήρωας που είχε τσακίσει τους Άγγλους και είχε ελευθερώσει την Κύπρο και είχε παίξει άπειρες φορές κορώνα-γράμματα με το θάνατο. Την ώρα εκείνη όμως, ως Διοικητής του Ντερτιλή και των ελληνικών δυνάμεων απαιτούσε αυτοσυγκράτηση. Να πάψει η επέλαση, να σταθούν σε σταθερό σημείο οι δυνάμεις, μα καλυφθούν οι άνδρες από τα καταιγιστικά τουρκικά πυρά. Η φωνή του Γρίβα την ώρα εκείνη ήταν η φωνή της λογικής. Ο Ντερτιλής άκουσε καθαρά τη φωνή της λογικής να τον διατάσσει μέσα από τον ασύρματο. Χωρίς να το σκεφτεί στιγμή, τράβηξε το πιστόλι και πυροβόλησε τον ασύρματο. Και τότε η λογική σώπασε, οι Έλληνες καταδρομείς προέλασαν, πήδηξαν μέσα στα χαρακώματα, έσφαξαν με τις ξιφολόγχες τους στρατιώτες του εχθρού, μπήκαν στο τούρκικο χωριό και το έκαναν στάχτη. Ο ασύρματος είχε σιγήσει, η λογική είχε πάψει, οι Έλληνες είχαν νικήσει. Από όλες τις ένδοξες πολεμικές και επαναστατικές πράξεις του Στρατηγού Ντερτιλή, αυτή η σφαίρα που έριξε στον ασύρματο θα παραμείνει για πάντα στη μνήμη μας ως η κορυφαία...» ^[51].

Ο Ντερτιλής, που σύμφωνα με την γραπτή μαρτυρία ^[52] του εθνικιστή δημοσιογράφου Δημήτρη Παπαγεωργίου αρνήθηκε την πρόταση που του έκανε ο Γεώργιος Γρίβας-Διγενής, να αναλάβει την Αρχηγία του Κυπριακού Στρατού προκειμένου να υπηρετεί το Ελλαδικό κράτος, τιμήθηκε για την εξαιρετικά σημαντική δράση του στην Κύπρο, όταν το 2002 η κυβέρνηση αποφάσισε να τιμήσει τους άνδρες όλων των βαθμών που είχαν λάβει μέρος σε επιχειρήσεις στο νησί όλες τις περιόδους, όμως ο τότε υπουργός Εθνικής Άμυνας Γιάννος Παπαντωνίου, μετέπειτα καταδικασμένος σε ποινή τεσσάρων ετών για την υπόθεση ανακριβούς δηλώσεως πόθεν έσχες οικονομικού έτους 2009 καθώς και προφυλακισμένος για υπόθεση που αφορά ξέπλυμα μαύρου χρήματος την περίοδο της θητείας του στο υπουργείο, επενέβη και ματαίωσε την απόδοση της τιμητικής διακρίσεως στον Νίκο Ντερτιλή ^[53]. Ενδεικτική του πανικού και της εμπάθειας των αντιπάλων του Ντερτιλή είναι η δημοσίευση του Μακάριου Δρουσιώτη, στενού συνεργάτης του Αρχιεπισκόπου Μακάριου Γ', ο οποίος γράφει μεταξύ άλλων:

«...ίσως το πιο ανατριχιαστικό παράδειγμα είναι η απόδοση ηθικής αμοιβής στον έγκλειστο στον Κορυδαλλό Νικόλαο Ντερτιλή ο οποίος καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για τα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Ο Ντερτιλής υπηρέτησε στην Κύπρο το 1964 ως Ταγματάρχης. Με δική του ενέργεια είχε προκαλέσει τα γεγονότα που οδήγησαν στις μάχες της Μανσούρας και στον βομβαρδισμό της Κύπρου από την Τουρκική αεροπορία, τον Αύγουστο του 1964..» ^[54].

Ο Ντερτιλής παρέμεινε φυλακισμένος επί 39 χρόνια προκαλώντας, χαμογελαστός και άκαμπτος καθημερινά, την εκδικητική μανία του μεταπολιτευτικού καθεστώτος. Παρέμεινε ηρωικός, σεμνός, αξιοπρεπής, γενναίος και αμετακίνητος στις θέσεις του, μέχρι τέλους. Η πορεία της ζωής του αποτελεί υπόδειγμα ήθους και ακεραιότητος. Αναφερόμενος στον στρατηγό Νικόλαο Ντερτιλή, ο Αριστοτέλης Καλέντζης, συγκρατούμενος του στις φυλακές της Αίγινας, γράφει:

«η προσωπική Αρετή του τον έκανε συχνά να αυτοπροσδιορίζεται ως "Φασίστας" όχι αναφερόμενος στην ιδεολογική ουσία του όρου αλλά στην αντιθετική διαφορά του με ό,τι αισχρό περικλείεται στη δημοκρατία που γνωρίσαμε, γνωρίζουμε κι ευχόμαστε να μη γνωρίσουμε στο μέλλον. Όπως όλοι οι συνειδητοποιημένοι πολίτες αυτής της ταλαίπωρης γης, ο Ήρωας Στρατηγός Νικόλαος Ντερτιλής είχε πλήρη επίγνωση της δημοκρατικής αθλιότητος και των εξευτελισμένων «δικαστών» του οι οποίοι υπέγραψαν την αισχρή καταδίκη του!»

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Οικογένεια Ντερτιλή ntertilis.blogspot.com]
[Αγία Τηλλυρία-1964 Video, Youtube.com]
[Απεβίωσε ο στρατηγός Νικόλαος Ντερτιλής e-grammes.gr]
[«Ο σκληρός στρατιώτης Νίκος Ντερτιλής» Συνέντευξη Στέφανος Χίος, Εφημερίδα «Κυριακάτικη Δημοκρατία», 3 Φεβρουαρίου 2013 (ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2022, 08:54').]
[Ύμνος της Χρυσής Αυγής στον αποθανόντα Νίκο Ντερτιλή Εφημερίδα «Το Ποντίκι», 28 Ιανουαρίου 2013 (ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2022, 08:52').]
[Η τελευταία συνέντευξη του Νικόλαου Ντερτιλή μέσα από τη φυλακή lifo.gr, Τάσος Τέλλογλου]
[Νίκος Ντερτιλής-Το τελευταίο αντίο Αμοντάριστο video από την κηδεία του στρατηγού Νίκου Ντερτιλή]
[Νικόλαος Ντερτιλής-Ένας σύγχρονος Έλληνας ήρωας makedonomaxos.wordpress.com]
[Καλό σου ταξίδι Πολιτικέ Συγκρατούμενε! Ο αποχαιρετισμός του Αριστοτέλη Ηρ. Καλέντζη]
[Η «μαύρη» κηδεία ενός αμετανόητου enet.gr (ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2022, 11:31')]
[Νικόλαος Ντερτιλής-Tag Archives laimitomos.com]
[Νικόλαος Ντερτιλής-Tag Archives hellenicamericanleagueoflarissa.blogspot.com]
[Στρατηγός Ντερτιλής & Τουρκικός στρατός Video, Youtube.com, Κώστας Πλεύρης]

Πηγές

[Νικόλαος Ντερτιλής «Τυράννου Εγκώμιο» epok1973.com]
[Στο καλό στρατηγέ μου. Μητροπολίτης Αμβρόσιος (Λενής), mkka.blogspot.com]

Διαβάστε τα λήμματα

21η ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967

Αξιωματικοί (επαναστάτες)

21η Απριλίου 1967

Γεώργιος Παπαδόπουλος - (Primus inter pares)
Στυλιανός Παττακός
Νικόλαος Μακαρέζος
Σκαρμαλιωράκης Αντώνιος

25η Νοεμβρίου 1973

Ιωαννίδης Δημήτριος

Γκιζίκης Φαίδων

Αξιωματικοί

Δολοφονημένοι

Πολιτικά πρόσωπα

Παπαδοπούλου Δέσποινα

Πρωθυπουργοί

Υπουργοί

Υποστηρικτές