Σπυρίδων Μαρινάτος

Ο Σπύρος Μαρινάτος, Έλληνας εθνικιστής, Ελληνολάτρης αρχαιολόγος και καθηγητής της Προϊστορικής Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, που το 1955 εκλέχθηκε ακαδημαϊκός , διατέλεσε υπηρεσιακός υπουργός στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου και το 1971 εκλέχθηκε πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, γεννήθηκε στο χωριό Κοντογεννάδα, που βρίσκεται στη χερσόνησο της Παλικής, κοντά στο Ληξούρι του νομού Κεφαλληνίας στις 4 Νοεμβρίου 1901 και σκοτώθηκε την 1η Οκτωβρίου 1974, σε ατύχημα στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης, στον χώρο του ανασκαφών του προϊστορικού οικισμού. Η κηδεία του έγινε την Παρασκευή 4 Οκτωβρίου στις 4 το απόγευμα στη Θήρα της Σαντορίνης και τάφηκε στο Ακρωτήρι, εντός του Αρχαιολογικού χώρου.

Σπυρίδων Μαρινάτος
Γέννηση: 4 Νοεμβρίου 1901
Τόπος: Κοντογεννάδα, Ληξούρι, Κεφαλλονιά (Ελλάδα)
Σύζυγος: Έμυ Μαρινάτου
Τέκνα: Ουρανία (Ναννώ) Μαρινάτου, Καθηγήτρια Παν. Ιλλινόις
Υπηκοότητα: Ελληνική
Ασχολία: Αρχαιολόγος, Πανεπιστημιακός, Ακαδημαϊκός.
Θάνατος: 1η Οκτωβρίου 1974
Τόπος: Ακρωτήρι, Σαντορίνη (Ελλάδα)

Ήταν παντρεμένος και κόρη του είναι η Ουρανία, [Ναννώ], Μαρινάτου καθηγήτρια και Πρόεδρος του τμήματος κλασσικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Ιλινόις στο Σικάγο . Ο Μαρινάτος κατοικούσε σε οικία στην οδό Πολυλά 47 στην περιοχή Άνω Πατήσια στην Αθήνα.

Βιογραφία

Ο Σπυρίδων Μαρινάτος κατάγονταν από ταπεινή οικογένεια της Κεφαλλονιάς κι έτρεφε απέραντη αγάπη για την ιδιαίτερη πατρίδα του.

Σπουδές

Παρακολούθησε τα μαθήματα της εγκυκλίου εκπαιδεύσεως στη γενέτειρα του και τα μαθήματα του Γυμνασίου στο Ληξούρι. Στη συνέχεια σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών από την οποία αποφοίτησε το 1921, όμως από το 1919 ενώ ήταν ακόμη φοιτητής, διορίστηκε επιμελητής Αρχαιοτήτων Κρήτης και βοηθός του Στέφανου Ξανθουδίδη στο μουσείο Ηρακλείου, μετά το θάνατο του οποίου ανέλαβε το 1928, διευθυντής του Μουσείου. Από το 1927 έως το 1929 πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Βερολίνο και τη Χάγη, με υποτροφία του Ιδρύματος Humboldt. Στη Γερμανία διδάχθηκε Αρχαιολογία και Κλασική Φιλολογία από επιφανείς επιστήμονες, μεταξύ των οποίων ήταν οι Wilamovitz, Karo, Rodenwaldt και άλλοι.

Πανεπιστημιακή καριέρα

Στις 10 Μαρτίου 1939 ο Μαρινάτος εξελέγη καθηγητής «της Αρχαιολογίας και Εθνολογίας των Λαών της Ανατολής και των Προϊστορικών Λαών της Μεσογείου», όπως ήταν ο πλήρης επίσημος τίτλος της, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1955 διατέλεσε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου, ενώ στις 21 Ιανουαρίου του 1959 εγκαταστάθηκε στη θέση του πρυτάνεως του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε Προϊστορική Αρχαιολογία έως και το 1968, όταν αφυπηρέτησε από το ίδρυμα. Ήταν ο πρώτος που εισήγαγε στο πρόγραμμα σπουδών, εκτός από την Αιγαιακή Αρχαιολογία, τη διδασκαλία των πολιτισμών της Εγγύς Ανατολής και της Αιγύπτου.

Ανασκαφικό έργο

Το 1927 ο Σπυρίδων Μαρινάτος αποκάλυψε την είσοδο Προϊστορικού Σπηλαίου στο χωριό «Ελένες» του νομού Ρεθύμνης. Πραγματοποίησε επίσης, ανασκαφές στην Αμνισό ή Καρτερό, ανατολικά του Ηρακλείου, όπου το 1932 αποκάλυψε το σπήλαιο της θεάς Ειλειθυίας , το Ιερό του Διός Θενάτα, την μεγάλη Μινωική έπαυλη με τις τοιχογραφίες λευκών κρίνων και κτίσματα ποικίλων τύπων και χρήσεων, καθώς και μεγάλο οίκημα, του τέλους της Μεσομινωικής περιόδου, στο Απόδουλο του Ρεθύμνου. Στα Μονοπωλάτα ανακάλυψε Μυκηναϊκό Νεκροταφείο (1300-1100π.Χ.) με πήλινα και χάλκινα αντικείμενα και μια σαρκοφάγο. Υπηρέτησε ως μέλος του Συμμαχικού Επιτελείου με το βαθμό του ταγματάρχη κατ’ απονομή, και το 1946 ανέλαβε την αναζήτηση στη Δυτική Ευρώπη και τον επαναπατρισμό των αρχαιοτήτων που είχαν κλαπεί στην Ελλάδα κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Η προσπάθειά του απέφερε σημαντικούς καρπούς και πέτυχε να επαναπατριστούν σημαντικά ευρήματα από την Αυστρία και την Ιταλία.

Το 1960 αναφέρθηκε στη σημασία της ανακάλυψης της αρχαίας αχαϊκής πόλεως Ελίκης, λέγοντας ότι μόνο η κήρυξη ενός τρίτου παγκόσμιου πολέμου θα επισκίαζε την ανακάλυψη της, ενώ σύμφωνα με την άποψή του τα έργα στην πόλη ανήκουν στην κλασσική περίοδο, που έζησαν ο Σκόπας και ο Πραξιτέλης. Το 1963 στις ανασκαφές στο νησάκι που βρίσκεται στη λίμνη Μελισσάνη, ανακάλυψε ιερό αφιερωμένο στο Θεό Πάνα και κεραμικά αντικείμενα του 3ου και 4ου αιώνα π.Χ., τα ερείπια της Κράνης και τους τάφους στη Λειβαθώ, καθώς και το ακριβές σημείο της μάχης των Θερμοπυλών. Το 1967 με οδηγό τα γραπτά του Παυσανία έφερε στο φως το πρωτοελλαδικό προϊστορικό νεκροταφείο στο Τσέπι Μαραθώνα και τους μεσοελλαδικούς τύμβους του Βρανά, τα οποία είναι επισκέψιμα μετά την στέγαση τους, και τη δημιουργία διαδρόμων επίσκεψης.

Έντονη ήταν η διαμάχη του με τον καθηγητή του Αθηναϊκού Σεισμολογικού Ινστιτούτου Άγγελο Γαλανόπουλο, σχετικά με το αν η Σαντορίνη είναι η «χαμένη Ατλαντίδα». Η διαμάχη τους ξεκίνησε το 1939 και πήρε έκταση μετά τον σεισμό του 1956, όταν στα ορυχεία των Φηρών ξεπρόβαλε ένα προϊστορικό πέτρινο κτίριο και ο Γαλανόπουλος βρήκε στο ίδιο σημείο απανθρακωμένα ξύλα κι ανθρώπινα κόκαλα, τα οποία ραδιοχρονολογήθηκαν περί το 1450 π.Χ., γεγονός που οδήγησε τον Γαλανόπουλο στην πεποίθηση ότι το νησί είναι η χαμένη Ατλαντίδα, πιθανότητα που ο Μαρινάτος απέκλειε. Ξεκινώντας τις ανασκαφές το 1967, βρήκε στα ορυχεία των Φηρών ένα απανθρακωμένο δέντρο, το οποίο κάηκε το 1450 π.Χ., ενώ μετά το 1967 στο Ακρωτήρι ανακάλυψε ολόκληρη πόλη, θαμμένη κάτω από την ηφαιστειακή στάχτη, με σπίτια διώροφα, με δρόμους και καλντερίμια, με τοίχους ζωγραφισμένους με λαμπερά χρώματα. Παρ’ όλες τις ανασκαφικές του ανακαλύψεις επέμεινε ως το τέλος της ζωής του ότι δεν είναι η Σαντορίνη, η χαμένη Ατλαντίδα, αλλά ότι απλά πρόκειται για την «...έδρα της περιφερειακής διοίκησης των Κυκλάδων, πριν από 3.500 χρόνια».

Στις 19 Αυγούστου του 1969 μια ολόκληρη πόλη, κατεστραμμένη και θαμμένη από έκρηξη ηφαιστείου το 1530 π.Χ., ανακαλύπτεται στη Σαντορίνη. Πολλά σπίτια ήταν τελείως ανέπαφα, ενώ τα σημαντικότερα ευρήματα ρίχνουν φως στον Μινωικό Πολιτισμό. Ο Μαρινάτος, πηγαίνει στην Αθήνα και κάνει τις ανακοινώσεις ενώ τα ευρήματα διαδέχονται το ένα το άλλο. Την ίδια εποχή πραγματοποιήθηκε ένα παγκόσμιας εμβέλειας επιστημονικό γεγονός, από τα πρώτα που έθεσαν τις βάσεις της «Διεπιστημονικότητας», το συνέδριο «Το ηφαίστειο της Θήρας και ο κόσμος του Αιγαίου» που πραγματοποιήθηκε εν πλω, στο σκάφος «Κνωσός». Την τέταρτη χρονιά, από την αρχική ανασκαφή, τα ευρήματα είναι εντυπωσιακά, κι έρχονται στο φως οι διασημότερες τοιχογραφίες όταν, στις 25 Νοεμβρίου του 1970, ο Μαρινάτος ανακοίνωσε ότι ανακάλυψε την περίφημη «Τοιχογραφία της Ανοίξεως». Στις 2 Ιουλίου του 1972 επισκέφθηκε τις ανασκαφές στο Ακρωτήρι ο Στυλιανός Παττακός «δι’ ἑλικοπτέρου», μεταφέροντας το «προσωπικόν ἐνδιαφέρον τοῦ κ. Πρωθυπουργοῦ διά τάς ἀνασκαφάς...».

Διακρίσεις

Ο Σπυρίδων Μαρινάτος διατέλεσε σε τρεις διαφορετικές χρονικές περιόδους διευθυντής Αρχαιοτήτων και για την προσφορά του τιμήθηκε με Ελληνικά και διεθνή βραβεία και διακρίσεις. Στην Κρήτη γνώρισε και συνεργάσθηκε με τον διάσημο βρετανό αρχαιολόγο Έβανς, ο οποίος σε δημοσιεύματά του τον χαρακτήριζε ως τον «πολύ δυναμικό έφορο αρχαιοτήτων». Με τις ανασκαφές του επαλήθευσε τη θεωρία που ο ίδιος είχε διατυπώσει ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας κατέστρεψε αιφνιδιαστικά και στην ακμή του, τον Μινωικό πολιτισμό, ενώ προστάτεψε πολλαπλά τις αρχαιότητες, αρχικά με την τοποθέτηση στεγάστρου, αλλά και με την απαλλοτρίωση μεγάλης εκτάσεως γύρω τους.

Συγγραφικό έργο

Ο Μαρινάτος αρθρογραφούσε συχνά στον ημερήσιο αλλά και στον περιοδικό Τύπο για ιστορικά, αρχαιολογικά, εκπαιδευτικά, πολιτιστικά, οικολογικά, ακόμα και πολιτικά θέματα. Τα κείμενά του ήταν ενδεικτικά της κλασικής παιδείας του, των ευρύτατων γνώσεων και των ιδιόμορφων αντιλήψεων του. Έγραψε μεταξύ άλλων τα βιβλία:

• «Κρήτη και μυκηναϊκή Ελλάς»,
• «Ο αρχαίος κρητικός πολιτισμός».

Ιδεολογικές απόψεις

Στις 6 Αυγούστου του 1936 ο Μαρινάτος απέστειλε συγχαρητήρια επιστολή προς τον πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά η οποία σώζεται στο αρχείο του . Το 1938 ο Μαρινάτος διορίστηκε, από το Εθνικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου, διευθυντής Αρχαιοτήτων και Ιστορικών Μνημείων, υπηρεσία που υπαγόταν τότε στο υπουργείο Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας. Υπήρξε δυναμικός συνομιλητής στη γλωσσική «δίκη των τόνων» και την «αντιδικία των τόνων» όπου τήρησε μετριοπαθή στάση, όμως παρ' όλα αυτά έγινε στόχος του Γιάννη Κορδάτου με αφορμή τον πανηγυρικό που εκφώνησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών την 28η Οκτωβρίου 1945 «υμνώντας τον Γλύξμπουρκ και τον Μεταξά», όπως γράφει ο Κορδάτος, κάνοντας λόγο για «σαπίλα του Πανεπιστημίου» . Διατηρούσε στενή ιδεολογική σχέση και ήταν συνεργάτης με το επαναστατικό καθεστώς της 21ης Απριλίου του Γεωργίου Παπαδόπουλου καθώς είχε ταυτόσημες ιδεολογικές απόψεις με αυτούς που κυβερνούσαν εκείνη την περίοδο τη χώρα και διορίστηκε στη θέση του γενικού επιθεωρητή Αρχαιοτήτων του υπουργείου Πολιτισμού, θέση από την οποία διατηρούσε στενή συνεργασία με τον υποπτέραρχο Αντώνιο Σκαρμαλιωράκη, προσωπικό στενό φίλο του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπαδόπουλου και Γενικό Γραμματέα του τότε ιδρυθέντος Υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών. Ο Μαρινάτος υπήρξε βαθύτατα αντιβασιλικός αλλά και σφοδρός αντικομουνιστής, συντηρητικός και παραδοσιοκράτης με προχωρημένες ιδέες και θέσεις, όπως αναδεικνύεται με σαφήνεια μέσα από το επιστημονικό έργο και την κοινωνική δράση του και υπερασπίστηκε τις πεποιθήσεις του με σθένος και ειλικρίνεια σε όλη τη διάρκεια της ζωής του.

Ενδεικτικός είναι ο πανηγυρικός λόγος που εκφώνησε στις 2 Μαΐου 1968, στην Ακαδημία Αθηνών, όπου μεταξύ άλλων ανέφερε:

«...Σήμερον εορτάζομεν μίαν νέαν επέτειον εις την δολιχοδρομίαν του Ελληνικού Εθνους, του παλαιοτέρου ιστορικού έθνους επί του εδάφους της Ευρώπης και ενός εκ των δύο ή τριών παλαιοτάτων εθνών επί του πλανήτου. Είναι η επέτειος της 21ης Απριλίου. Πιστεύομεν όλοι, όσοι εζήσαμεν το χάος της αναρχίας μόλις πρό ενός έτους, ότι απεφύγομεν την τελευταίαν στιγμήν τα στυγερά επακόλουθα του οκρυόεντος εμφυλίου πολέμου. Όλοι υπήρξαμεν μάρτυρες των καθημερινών σκηνών του πεζοδρομίου. Όλοι οι έμποροι ενθυμούνται ότι ημέραν πάρ’ ημέραν ήσαν αναγκασμένοι να κλείουν τα καταστήματά των. Ολοι ημείς οι καθηγηταί ενθυμούμεθα ότι τα μαθήματα και τα καθήκοντά μας δεν ηδυνάμεθα να τα ασκήσωμεν, όταν δεν το ήθελον ωρισμένοι φοιτηταί και ούτω καθ’ εξής. Ιδού διατί η Πανελλήνιος ανακούφισις, όταν η 21η Απριλίου έθεσε τέρμα εις την αβεβαιότητα και την αγωνίαν της επαύριον...».

Το τέλος

Μετά το Νοέμβριο του 1973 και την επικράτηση του καθεστώτος του Δημητρίου Ιωαννίδη, απομακρύνθηκε από τις θέσεις που κατείχε. Την 1η Οκτωβρίου 1974, ενώ επέβλεπε τις εργασίες στην «Τριγωνική Πλατεία» στο Ακρωτήρι της Θήρας, έπεσε και τραυματίστηκε θανάσιμα, αφήνοντας την τελευταία του πνοή στα ερείπια της πόλεως που ανακάλυψε και ανέσκαψε. Η σορός του ταριχεύθηκε και σύμφωνα με την επιθυμία του, τάφηκε μέσα στο χώρο της Ανασκαφής στο Ακρωτήρι, στο χώρο του Συγκροτήματος Δ', όπου έμεινε μέχρι το 2005, όταν τα οστά του μεταφέρθηκαν σε χώρο κοντά στο φυλάκιο στην κεντρική νότια είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.

Μνήμη Σπυρίδωνος Μαρινάτου

Ο Μαρινάτος, μια εμβληματική προσωπικότητα της Ελληνικής αρχαιολογίας, διέθετε σπάνια ευφυία, συνδυασμένη με εργατικότητα, τελειομανία και ήταν πολιτικά οξυδερκής, βρέθηκε νεκρός μέσα στη αρχαία πόλη 5 χρόνια μετά την ανακάλυψη της. Πολλά είναι τα σενάρια για το αν πέθανε φυσιολογικά καθώς η σύζυγος του πίστευε ακράδαντα ότι ο Μαρινάτος δολοφονήθηκε. Στα προϊστορικά μνημεία των ανασκαφών του Μαραθώνος τεκμηρίωσε τις εθνικιστικές του απόψεις για την Ελληνική φυλή. Ο πατριωτισμός του εκπορεύονταν από την αρχαιότητα και την εξιδανίκευση της, έτσι όταν κάνει λόγο για «εθνική αγωγή» αναφέρεται στις αξίες του Ελληνισμού, γλώσσα, παιδεία, φυσιολατρία, σεβασμός στο τοπίο και το περιβάλλον, χωρίς όμως να εντάσσει σε αυτές τη θρησκεία. Ο Μαρινάτος ξόδεψε σχεδόν όλη την προσωπική του περιουσία ακολουθώντας τις διηγήσεις του Ομήρου και στο τέλος δικαιώθηκε καθώς η σκαπάνη του έφερε στο φως μια ολόκληρη πόλη της Υστεροκυκλαδικής πρώτης Περιόδου, θαμμένη κάτω από τις ηφαιστειακές στάχτες, μία από πιο σπουδαίες στιγμές στη νεότερη ελληνική και παγκόσμια ιστορία και μια ανακάλυψη που ανέτρεψε τα έως τότε ιστορικά δεδομένα.

Λάτρευε την τέχνη της φωτογραφίας, τη μουσική και το τραγούδι και έπαιζε βιολί, ενώ αγαπούσε το κυνήγι και τη σκοποβολή, ήταν μάλιστα ικανός σκοπευτής. Ήταν λάτρης των «δύο τροχών» και στην Κρήτη κυκλοφορούσε, και μάλιστα και στις αυτοψίες αρχαιολογικών θέσεων, με μεγάλου κυβισμού μοτοσικλέτα και του άρεσε να ασχολείται με ότι σχετιζόταν με τη μηχανική και την αστρονομία. Πολλοί τον χαρακτήρισαν αντιφατικό καθώς ήταν έξυπνος, χαρισματικός αλλά και με εμμονές, που συνοδεύονταν από οξύθυμο και εκρηκτικό χαρακτήρα. Ήταν παθιασμένος με τη δουλειά του, χαρισματικός, πειθαρχημένος, έντιμος, οξύθυμος, αυστηρός, αλλά και δίκαιος. Ο τάφος του Μαρινάτου στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης έχει εγκαταλειφθεί στην τύχη του, χορταριασμένος και απαξιωμένος, ιδιαίτερα μετά την αρχική αδυναμία και στη συνέχεια τον θάνατο της συζύγου του η οποία στάθηκε αρωγός στο όραμα του.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Αιώνια Ελληνική Πίστις: Σπύρος Μαρινάτος aioniaellinikipisti.blogspot.gr, πηγή: Εφημερίδα Real News]
• [Ο θάνατος του Σπυρίδωνος Μαρινάτου kathimerini.gr, Ελένη Μαντζουράνη, 1η Ιουνίου 2020, 11:07'.]
• [Επί των ήλων του τύπου. Ο Σπυρίδων Μαρινάτος στον τύπο 50 χρόνων (1925-1974) Ανδρέας Βλαχόπουλος (pdf format)]
• [SPYRIDON MARINATOS PAPERS ascsa.edu.gr]

Διαβάστε τα λήμματα

4η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1936 Πολιτικά πρόσωπα Πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς Υπουργοί Κορυζής Αλέξανδρος Αλιβιζάτος Χαράλαμπος Αποστολίδης Ανδρέας Δημητράτος Αριστείδης Δουρέντης Ιωάννης Ζαφειρόπουλος Γεώργιος Κάβδας Περικλής Κριμπάς Ηλίας Κυριακόπουλος Μενέλαος Κυριακός Γεώργιος Μανιαδιάκης Κωνσταντίνος Μπουρμπούλης Κοσμάς Νικολαΐδης Γεώργιος Νικολούδης Θεολόγος Οικονομάκος Πέτρος Οικονόμου Άγγελος Παπαβασιλείου Ιπποκράτης Παπαδήμας Νικόλαος Παπαχελάς Αλέξανδρος Πάσσαρης Μιχαήλ Πλατής Κωνσταντίνος Πολυζωγόπουλος Σταύρος Σπέντζας Νικόλαος Σκυλακάκης Θεόδωρος Ταμπακόπουλος Άγις Τζίφος Αμβρόσιος Υποστηρικτές (1ο) Οργανώσεις Ε.Ο.Ν. [Εθνική Οργάνωση Νέων] Επικεφαλής Κανελλόπουλος Αλέξανδρος Πολιτικά στελέχη Αρβανίτης Ιωάννης Αργυρόπουλος Μιχαήλ Βουγιουκλάκης Ιωάννης Ζαμάνης Ζήσης Καραϊσκάκη Σίτσα Κοτζιάς Κωνσταντίνος Κύρου Αχιλλέας Αξιωματικοί Παξινός Σπυρίδων Πιτσίκας Ιωάννης Σακελλαρίου Αλέξανδρος Λογοτέχνες Αγγελομάτης Χρίστος Γεδεών Σοφία Καμπάνης Άριστος Μπαστιάς Κωνσταντίνος Πρεβελάκης Παντελής Σεφέρης Γεώργιος Φουσάρας Ι. Γεώργιος Καλλιτέχνες Βέμπο Σοφία Υποστηρικτές (2ο) Θεολόγοι Τσιριντάνης Αλέξανδρος Πανεπιστημιακοί Βλησίδης Θρασύβουλος Κιτσίκης Νικόλαος Κούμαρος Νικόλαος Κυριακίδης Στίπλων Λούβαρις Νικόλαος Μαρινάτος Σπυρίδων Τουρνάκης Ιωάννης Φωτεινός Γεώργιος Πολιτικοί Πλεύρης Κωνσταντίνος Τουρκοβασίλης Θεόδωρος

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org