Αθανάσιος Ευταξίας

Ο Αθανάσιος Ευταξίας-Παπαλουκάς, Έλληνας συντηρητικός και μοναρχικός, θεολόγος, δημοσιογράφος, οικονομολόγος, συγγραφέας και πολιτικός που διατέλεσε βουλευτής, υπουργός, πρωθυπουργός για μικρό χρονικό διάστημα κατά τη δικτατορία του 1926, και γερουσιαστής έως την ημέρα του θανάτου του , μία από τις εμβληματικές προσωπικότητες των εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στα τέλη του 19ου αιώνος, γεννήθηκε στις [[16 Φεβρουάριος|16 Φεβρουαρίου] 1849, στο χωριό Δαδί, σημερινή ονομασία Αμφίκλεια, της επαρχίας Λοκρίδας στο νομό Φθιώτιδας και πέθανε τις πρώτες πρωινές ώρες της 5ης Φεβρουαρίου 1931 στην Αθήνα, από «οξεία γρίπη». Η κηδεία του στις 15:00 της Πέμπτης 6 Φεβρουαρίου με δημόσια δαπάνη και του απονεμήθηκαν τιμές αντιστρατήγου.

Παντρεύτηκε το 1894, με την Αγλαΐα Γεωργακοπούλου και από το γάμο τους απέκτησαν τρία παιδιά, το Γεώργιο, που πέθανε νέος στη διάρκεια των σπουδών του στη Γαλλία, την Ασημίνα σύζυγο Δημ. Κορκοδείλου, και τη Θάλεια σύζυγο Γ. Γεράκη. Ανιψιός του, γιος του αδελφού του Ιωάννη Ευταξία και της Ζηνοβίας Βούρου, ήταν ο Λάμπρος Ευταξίας, μετέπειτα πολιτικός που διατέλεσε βουλευτής και υπουργός.

Αθανάσιος Ευταξίας
Συνοπτικές πληροφορίες
Γέννηση: 16 Φεβρουαρίου 1849
Τόπος: Δαδί (Αμφίκλεια) Λοκρίδας Φθιώτιδα (Ελλάδα)
Σύζυγος: Αγλαΐα Γεωργακοπούλου
Τέκνα: Γεώργιος, Ασημίνα, Θάλεια
Ασχολία: Πολ. Επιστήμονας, Βουλευτής, Υπουργός, Πρωθυπουργός
Υπηκοότητα: Ελληνική
Θάνατος: 5 Φεβρουαρίου 1931
Τόπος: Αθήνα (Ελλάδα)
Συνοπτικές πληροφορίες αξιώματος - Πρωθυπουργός -
Έναρξη Θητείας : 19 Ιουλίου 1926
Λήξη θητείας : 23 Αυγούστου 1926
Προκάτοχος
Θεόδωρος Πάγκαλος
Διάδοχος
Γεώργιος Κονδύλης

Βιογραφία

Πατέρας του Αθανάσιου ήταν ο εφημέριος και υφαντής Σακελλάριος Παπαλουκάς, αρχιερατικός επίτροπος του Αγίου Βλασίου Δαδίου που πρόσθεσε τον τίτλο Ευταξίας στο όνομα του και μητέρα του ήταν η Ασήμω Παπαλουκά-Ευταξία, το γένος Λουκά Στρογγύλη που ο πατέρας της ήταν αγωνιστής της εθνεγερσίας του 1821. Η Ασήμω ήταν αφιερωμένη στην ανατροφή των επτά παιδιών της, όμως δεν παρέλειπε να υφαίνει, από δικά της κουκούλια, μεταξωτές ζώνες, ενώ προλάβαινε τον αργαλειό, την βελονοποικιλτική και το πλέξιμο, αλλά και τις απαραίτητες αγροτικές εργασίες. Από το γάμο του Σακελλάριου Παπαλουκά με την Ασήμω Στρογγύλη, γεννήθηκαν επτά τέκνα, ο Ιωάννης σύζυγος Ζηνοβίας Δεκόζη-Βούρου που διατέλεσε και Διοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, η Αγγέλω, σύζυγος Δημητρίου Μπερωτά από την Ελάτεια, ο Λάμπρος, η δασκάλα Μαρία (Μαριγώ) σύζυγος του ιατρού Ευσταθίου Χριστοδούλου, εκ Σφάκας, που κατοικούσε στην Ελάτεια, ο Αθανάσιος,ο Χαράλαμπος, σύζυγος Χαρίκλειας, το γένος Οδυσσέως Πάνου και η Αικατερίνη, σύζυγος του αξιωματικού (ΠΒ) Νικολάου Βυζάντιου .

Σπουδές

Ο Αθανάσιος το σχολικό έτος 1955-56 γράφτηκε και φοίτησε για τέσσερα χρόνια στο μονοτάξιο Δημοτικό σχολείου του Δαδίου, στο οποίο ο δάσκαλος ήταν υποχρεωμένος να ακολουθεί τον επίσημο οδηγό διδασκαλίας, τον Οδηγό Αλληλοδιδακτικής Μεθόδου του Ιωάννη Κοκκώνη. Έζησε στο Δαδί ως το 1859 καθώς το επόμενο έτος μετατέθηκε ο πατέρας του, ως ιερέας, στην Αθήνα. Στην πρωτεύουσα φοίτησε στο Ελληνικό Σχολείο ως το 1863 όταν γράφτηκε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, ως εξωτερικός σπουδαστής, λόγω του ότι προτιμήθηκε ως γιος ιερέως. Καθηγητής του στη Ριζάρειο ήταν ο Ιγνάτιος Μοσχάκης, εκκλησιαστικός ρήτορας και καθηγητής θεολογίας, όπως και αλησμόνητος φίλος του Αθανάσιου Ευταξία, ο οποίος είχε την τιμή, ως υπουργός της Παιδείας, να τον διορίσει καθηγητή του Πανεπιστημίου. Ο Ευταξίας αρίστευσε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή και αποφοίτησε πρώτος, το 1867, αν και ιδιαίτερα ζωηρός. Ως τελειόφοιτος έγινε ιεροκήρυκας στο ναό Παναγίας της Παντανάσσης, στην πλατεία Μοναστηρακίου, στην Αθήνα, όπου ιερουργούσε ο πατέρας του και παράλληλα εργάστηκε σε εκκλησιαστικό περιοδικό.

Πανεπιστημιακή εκπαίδευση

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στη Ριζάρειο, ο Ευταξίας γράφτηκε στη Θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Στο τέταρτο έτος των σπουδών του, κλήθηκε να αντικαταστήσει τον επικεφαλής του εκκλησιαστικού χορού. Εκεί τον άκουσε η Βασίλισσα Όλγα, σύζυγος του βασιλιά Γεώργιου Α' η οποία φρόντισε να μεταβεί, με υποτροφία, για σπουδές στη Γερμανία, ώστε να πραγματοποιήσει εκεί το υπόλοιπο των σπουδών του, με την υπόσχεση ότι επιστρέφοντας, θα εξελιχθεί σε ιεράρχη. Ο Ευταξίας δέχτηκε την πρόταση και το 1871 μετέβη στη Λειψία, όπου γράφτηκε στη Θεολογική σχολή του πανεπιστημίου και αναδείχτηκε σε πρώτο σπουδαστή. Ταυτόχρονα, ασχολήθηκε με την εκμάθηση του εκκλησιαστικού οργάνου και την ξιφασκία, την ιππασία και τη σκοποβολή, στα οποία αρίστευσε. Παράλληλα με τα μαθήματα της Θεολογίας, διδάσκονταν τη Γερμανική, Γαλλική, Αγγλική, Ιταλική και την Αραμαϊκή γλώσσα. Στη Λειψία ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία ως ανταποκριτής της εφημερίδας «Κλειώ». Ο Ευταξίας δεν συμμετείχε στις εξετάσεις για την απόκτηση του διπλώματος λόγω ενός αστείου που έκανε στο σκύλο της συζύγου καθηγητή του Πανεπιστημίου (σημαδεύοντάς τον από απόσταση), γεγονός που τον ανάγκασε να εγκαταλείψει τη Λειψία και να μεταβεί στη Βόννη, όπου φοίτησε επί διετία στη σχολή Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών του εκεί Πανεπιστημίου ενώ παρακολούθησε μαθήματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας και Εκκλησιαστικού Δικαίου. Συνέχισε τη συνεργασία του με την «Κλειώ» και παράλληλα έγινε συνεργάτης της εφημερίδας «Εφημερίς της Κολωνίας» σε θέματα πολιτικής και κριτικής της μουσικής .

Επαγγελματική δράση

Ο Ευταξίας επέστρεψε στην Ελλάδα το 1877 και την Άνοιξη του ίδιου χρόνου, στις παραμονές του Ρωσοτουρκικού πολέμου, εγκαταστάθηκε στη Μακεδονία, που τότε ήταν υπό Τουρκική κατοχή, ως ανταποκριτής της «Εφημερίδας της Κολωνίας». Εργάσθηκε κατά της βουλγαρικής προπαγάνδας ενώ σε συνεργασία με τους ορθόδοξους μητροπολίτες και με άλλους σημαντικούς Έλληνες της Μακεδονίας καταπολέμησε τις επεμβάσεις του ρωσικού προξενείου υπέρ των Βουλγάρων. Σε συνεννόηση με τον τότε Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Ιωακείμ, τον μετέπειτα πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, καθώς και τον επίσκοπο Καλλίνικο, προσπάθησε με δημοσιεύματα και περιοδείες να αντιμετωπίσει τη σλαβική προπαγάνδα, είτε βουλγαρική είτε σέρβικη. Η παρουσία του στην περιοχή, καταδόθηκε στις τουρκικές αρχές και διέφυγε, επιστρέφοντας στην ελεύθερη Ελλάδα, προκειμένου να αποφύγει τη σύλληψη, την καταδίκη και τη φυλάκιση. Εργάστηκε ως δημοσιογράφος, από το 1883, στις εφημερίδες «Αιών», «Ακρόπολις» και «Εφημερίς», δημοσιεύοντας για εκκλησιαστικά, πολιτικά και οικονομικά θέματα, ενώ ήταν ανταποκριτής της εφημερίδας «Kölnische Zeitung», [«Εφημερίδα της Κολωνίας»]. Περιλαμβάνεται μεταξύ των πρώτων συνεργατών της εφημερίδας -πλέον περιοδικού- «Φωνή της Ορθοδοξίας» , που είναι το επίσημο δημοσιογραφικό όργανο της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας των Γνησίων Ορθοδόξων Χριστιανών της Ελλάδος, η οποία ιδρύθηκε το 1928 από τον Ανδρέα Βαπορίδη. Σύμφωνα με τον τόμο Πρακτικών της Αρχαιολογικής Εταιρείας για το έτος 1911, ήταν τακτικός εταίρος της Εταιρείας και κατοικούσε στην οδό Προαστείου 2 στην Αθήνα.

Πολιτική δράση

Βουλευτής

Ο Ευταξίας εκλέχθηκε για πρώτη φορά βουλευτής Λοκρίδος στις εκλογές της 7ης Απριλίου 1885, ως ανεξάρτητος, και έλεγε ότι όφειλε την εκλογή του σ’ ένα γερό μουλάρι, με το οποίο έφτασε σε κάθε χωριό της επαρχίας του. Αργότερα προσχώρησε στο «Τρίτο Κόμμα» του Δημητρίου Ράλλη και επανεκλέχθηκε βουλευτής Λοκρίδος ή Φθιωτοφωκίδος τα έτη 1890, 1892, 1895, 1899, 1905, 1906, 1910, 1912, 1915 και 1920, καταφέροντας να μη λείψει σχεδόν από καμία Βουλή αυτών των χρόνων. Μιλώντας ως βουλευτής το Δεκέμβριο του 1893, μετά το «Δυστυχώς Επτωχεύσαμεν» του Χαρίλαου Τρικούπη, είπε, «...Το χάος το οικονομικόν θα μας αναγάγη αναγκαίως εις τον διεθνή έλεγχον. Είναι αδύνατον πλέον να αποφύγωμεν αυτόν...», πρόβλεψη που επιβεβαιώθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα.

Στις 25 Μαΐου 1925 ο τότε πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπαναστασίου, τον διόρισε πρόεδρο της «Επιτροπής των αιματηρών οικονομιών», στο 12μελές συμβουλευτικό όργανο που είχε την ευθύνη για την εξυγίανση των οικονομικών του κράτους. Διατέλεσε επίσης, πρόεδρος από τον Ιούνιο του 1925 έως τον Ιούνιο του 1926, στην επιτροπή συντάξεως του Καταστατικού Χάρτη του Αγίου Όρους, του Εκκλησιαστικού Ταμείου και της «Αεροπορικής Αμύνης». Στις 21 Απριλίου του 1929 έγιναν οι γερουσιαστικές εκλογές, που κέρδισαν οι Φιλελεύθεροι με ποσοστό 55,77% και εξέλεξαν 66 γερουσιαστές και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αφού απέτυχε να συνεννοηθεί με την αντιπολίτευση για υπόδειξη κοινών υποψηφίων, προχώρησε στην κατάρτιση του πίνακα των «αριστίνδην», ο οποίος ψηφίστηκε στις 20 Μαΐου 1929. Οι δέκα γερουσιαστές που επιλέχθηκαν ήταν οι Αθανάσιος Ευταξίας, Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, Άθως Ρωμάνος, Πιερράκος Μαυρομιχάλης, Αλ. Αναστασιάδης, Γ. Ανδρεάδης, Αλ. Μυλωνάς, Γεώργιος Φιλάρετος, Νικόλαος Τριανταφυλλάκος και Αλέξανδρος Ζαΐμης.

Απόψεις Ευταξία

Το νεοτρικουπικό Νεωτεριστικό κόμμα στην ηγεσία του οποίου είχε αναδειχθεί τον Νοέμβριο του 1898 ο Γεώργιος Θεοτόκης, είχε ως βασικό συντελεστή στη διαμόρφωση του προεκλογικού προγράμματος, με το χαρακτηριστικό τίτλο Μεταρρύθμισις και Ανόρθωσις, τον Ευταξία. Αμέσως μετά την πολεμική ήττα του 1897 από την Τουρκία, ο Ευταξίας είχε εκφράσει από τις στήλες της εφημερίδος Νεολόγος Κωνσταντινουπόλεως, την «πεποίθησίν» του ότι «τα της ελληνικής Πολιτείας δεν βαίνουσι καλώς», ότι «υπάρχει τι το σαπρόν εν αυτή και εγκυμονούν παντοίας καταστροφάς». Αιτία για αυτό ήταν η «πολιτική κακοδαιμονία», κι ήταν «ανάγκη επιτακτική» να προβούν οι ιθύνοντες «ως τάχιστα εις το έργον της ανορθώσεως» μέσα από «ριζικάς μεταρρυθμίσεις». Σύμφωνα με τον Ευταξία από τις ριζικές μεταρρυθμίσεις και την «ανόρθωσιν των πάντων» εξαρτάτο «η σωτηρία της πατρίδος» καθώς υποστήριζε πως η Ελλάδα είχε ανάγκη από «μεταρρυθμίσεις πολιτειακάς, επί τη βάσει των οποίων θα κατωρθούτο να λειτουργήση κανονικώς και απροσκόπτως το πολίτευμα» και θα εξασφαλιζόταν «η ανόρθωσις παντός δημοσίου κλάδου», ήτοι «των οικονομικών, της διοικήσεως και δικαιοσύνης, της παιδείας και της εκκλησίας», καθώς και «η πολεμική διοργάνωσις και παρασκευή της χώρας». Ο Ευταξίας γράφει ότι όπως απέδειξε η ήττα, η κατάσταση ήταν πραγματικά σοβαρή και η Ελλάς βρισκόταν «εν τω μεταιχμίω ζωής και θανάτου». Σύμφωνα με την ανάλυση του πταίστης ήταν «το πολιτειακόν σύστημα» και σε αυτό έγκειτο «η ρίζα του κακού». Πυρήνα της «κακοδαιμονίας» θεωρούσε τη «συναλλαγή» και τα «προσωπικά κόμματα», που την υπέθαλπαν, κινούμενα από ιδιοτέλεια. Κατά την άποψη του Ευταξία το τρωτό σημείο του «πολιτεύματος» ήταν η ύπαρξη «μιας και μόνης Βουλής των αντιπροσώπων» λόγος για τον οποίο πρότεινε την καθιέρωση «άνω Βουλής ή Γερουσίας», η οποία θα συγκρατούσε «πάσαν παρεκτροπήν και υπερβασίαν εκ τε των άνω και εκ των κάτω».

Παράλληλα στα πλαίσια συνταγματικής αναθεωρήσεως, ο Ευταξίας πρότεινε τον περιορισμό του εκλογικού δικαιώματος και τον αποκλεισμό από τους εκλογικούς καταλόγους τουλάχιστον όσων αγνοούσαν «γραφήν και ανάγνωσιν» με την καθιέρωση του απολυτηρίου του δημοτικού σχολείου ως ελάχιστου απαραίτητου προσόντος για κάθε εκλογέα. Επίσης πρότεινε να περιοριστεί το προσωπικό του Δημοσίου «εις το απολύτως αναγκαίον», και να αποβληθεί «παν το υπεράριθμον και περιττόν προσωπικόν», λόγος για τον οποίο ήταν κατά της θεσπίσεως της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων «άνευ προηγουμένης αποκαθάρσεως των διαφόρων υπηρεσιών εκ παντός ανικάνου και μη χρηστού υπαλλήλου άνευ αληθών προσόντων».

Υπουργός

Ο Ευταξίας διατέλεσε Υπουργός Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως,

• στην κυβέρνηση Σωτηρίου Σωτηρόπουλου από τις 3 Μαΐου 1893 και παρέμεινε στο αξίωμα μέχρι τον Οκτώβριο, που επανήλθε ο Χαρίλαος Τρικούπης στη θέση του Πρωθυπουργού.

Μετά την παραίτηση του ο Ευταξίας βρέθηκε επικεφαλής εθνικής οργανώσεως, προετοιμάζοντας εθελοντικά σώματα αγωνιστών για την απελευθέρωση της Μακεδονίας, όμως η ήττα στον πόλεμο του 1897 ανέστειλε την επαναστατική προσπάθεια για τη Μακεδονία.

Στη συνέχεια του ανατέθηκαν εκ νέου καθήκοντα Υπουργού Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως,

• στην κυβέρνηση του Δημητρίου Ράλλη από τις 18 Απριλίου μέχρι τις 21 Σεπτεμβρίου του 1897,
• στην κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη στις 4 Απριλίου 1899, από την οποία παραιτήθηκε στις 14 Μαρτίου 1900.

Σε ένα σχεδόν μήνα υπέβαλε σειρά νομοσχεδίων που αφορούσαν όλες τις βαθμίδες της εκπαιδεύσεως. Στις 15 Μαΐου του 1899, κατέθεσε στη Βουλή τα νομοσχέδια «Περί Δημοτικής Εκπαιδεύσεως» και «Περί Διδασκαλείου Αρρένων». Στις 14 Ιουλίου, κατέθεσε τα νομοσχέδια «Περί Μέσης Εκπαιδεύσεως» και «Περί Οργανισμού του Πανεπιστημίου», ενώ μια δεύτερη σειρά νομοσχεδίων προετοιμαζόταν με αντικείμενο την επαγγελματική εκπαίδευση και την εκπαίδευση των γυναικών, όπως και για τα διδακτικά βιβλία. Ο Ευταξίας καθιέρωσε ως σχολική αργία τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών, στις 30 Ιανουαρίου. Η παραίτηση του ήρθε ως απόρροια να υπερψηφιστεί το νομοσχέδιο που υπέβαλλε την 1η Νοεμβρίου 1899, για την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, με το οποίο, μεταξύ άλλων, είχε εισηγηθεί την διδασκαλία στο Δημοτικό Σχολείο της νέας ελληνικής γλώσσας και όπως δήλωσε ο Ευταξίας: «...Παρῃτήθημεν  ἐκ  τοῦ  Ὑπουργείου τῆς Παιδείας, ἀφοῦ ἐπείσθημεν ὅτι  ἧταν ἀδύνατο νὰ ψηφισθῶσιν τὰ ἐκπαιδευτικὰ νομοσχέδια ὑπὸ τῆς Βουλῆς.» .

Συμμετείχε ως Υπουργός Οικονομικών

• στην κυβέρνηση του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, μετά το κίνημα στου Γουδή.

Στη διάρκεια της θητείας του κατόρθωσε όχι μόνο να ισοσκελίσει τον προϋπολογισμό του 1910 που παρουσίαζε έλλειμμα 20εκατομμυρίων δραχμών, αλλά να παρουσιάσει και πλεόνασμα, εξαιρετικά σπάνιο γεγονός στη δημοσιονομική ιστορία του νεοελληνικού κράτους. Το επίτευγμα του έγινε εφικτό κυρίως με την περιστολή περιττών κρατικών δαπανών, όπως στο υπουργείο Εξωτερικών όπου ο Ευταξίας ανακάλυψε και περιέκοψε 2 εκατομμύρια δραχμές περιττές δαπάνες. Με την ίδια τακτική εξοικονόμησε άλλα 10 εκατομμύρια από άλλα υπουργεία χωρίς να επηρεάσει την απρόσκοπτη λειτουργία τους. Το επιπλέον μέρος του ελλείμματος καλύφθηκε με νέους φόρους στα μεσαία και μεγάλα εισοδήματα καθώς και στην μεγάλη ακίνητη περιουσία. Η επιτυχία του επέτρεψε στο δημόσιο να μην περιστείλει τις στρατιωτικές δαπάνες που αποδείχτηκαν πολύτιμες μόλις τρία χρόνια μετά. Στο έργο του αυτό οφείλει ο Ευταξίας τη φήμη του ως αυθεντία στα οικονομικά άποψη που συμμερίζονταν και οι πολιτικοί του αντίπαλοι.

• στην κυβέρνηση του στην κυβέρνηση Δημητρίου Γούναρη το 1915,
• στην κυβέρνηση του Νικολάου Τριανταφυλλάκου, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.

Πρωθυπουργός

Toν Ιούλιο του 1926 ο δικτάτορας Θεόδωρος Πάγκαλος, τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας και Πρωθυπουργός, αντιλαμβανόμενος το αντιβενιζελικό κύμα που καταλόγιζε στον ίδιο όλα τα οικονομικά δεινά, κατέφυγε σε διώξεις πολιτικών και εκδοτών ενώ επιδόθηκε σε αναζήτηση πολιτικού προσώπου στο οποίο να παραδώσει την πρωθυπουργία. Στην προσπάθεια του συνάντησε αρνήσεις κι έτσι κάλεσε τον 77χρονο Ευταξία, τότε πρόεδρο της Αεροπορικής Αμύνης, προκειμένου να ορκιστεί πρωθυπουργός. Ο Ευταξίας αποδέχθηκε υπό δύο όρους, την απελευθέρωση των πολιτικών που ήταν εξόριστοι στη Νάξο και τον προγραμματισμό διεξαγωγής εκλογών, που τους αποδέχθηκε ο Πάγκαλος.

Ο Ευταξίας ορκίστηκε Πρωθυπουργός στις 19 Ιουλίου 1926 αποδέχθηκε σχετική πρόταση και διαδέχθηκε στο αξίωμα τον Θεόδωρο Δ. Πάγκαλο, ο οποίος ήλπιζε ότι η τοποθέτηση του θα οδηγήσει την Ελλάδα στην πολιτική ομαλότητα, ενώ διαρκούσε το καθεστώς Πάγκαλου. Ως πρωθυπουργός, αναφερόμενος στη χορήγηση συντάξεων, διαμαρτυρόταν ότι το σύστημα δεν θα αντέξει, «....Η αναθεώρησις του νόμου περί συντάξεων εκρίθη αναγκαία λόγω του ότι σήμερον κατήντησε να λαμβάνουσιν σύνταξιν όλοι σχεδόν οι Ελληνες. Εάν το 1922 επληρώνομεν συντάξεις 22 εκατομμυρίων σήμερον πληρώνομεν 500 με κίνδυνον να φθάσωμεν τα 700 εάν παραταθή αυτή η κατάστασις…» . Ο Ευταξίας ανατράπηκε, όπως και το καθεστώς Πάγκαλου, στις 23 Αυγούστου 1926, από το κίνημα του στρατηγού Γεωργίου Κονδύλη, ο οποίος τον διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία. Ο Ευταξίας συνελήφθη και τέθηκε υπό κράτηση για μικρό χρονικό διάστημα.

Επικράτηση Γεωργίου Κονδύλη

Με την επικράτηση του κινήματος του Κονδύλη ακολούθησαν πολλά λαϊκά συλλαλητήρια κυρίως στην Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη με βασικό αίτημα την καταδίκη του Θεόδωρου Πάγκαλου, με χαρακτηριστικό το σύνθημα: «Κρεμάλα στον δικτάτορα» και την δημιουργία οικουμενικής κυβερνήσεως. Τότε ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου διατύπωσε δημόσια την άποψη να οδηγηθούν σε δίκη μαζί με τον Πάγκαλο και όλοι όσοι συγκυβέρνησαν και συμμετείχαν στην εφαρμογή λανθασμένης πολιτικής, στην κακοδιοίκηση και σε διάφορες οικονομικές ατασθαλίες. Με τη σειρά του ο Ευταξίας, υπεραμυνόμενος και καταγγέλοντας, δήλωσε μεταξύ άλλων:
«Βεβαιώνω ότι η μόνη μου επιθυμία θα ήταν να πραγματοποιηθεί και όχι μόνο για το θεαθήναι η υποβληθείσα πρότασις του κ. Παπαναστασίου περί παραπομπής εις δίκην πάντων των από Επαναστάσεως του 1922 μέχρι της ημέρας της υποβολής της προτάσεώς του, κυβερνησάντων την Χώραν, να επεκταθή δε αυτή και μέχρι της ημετέρας κυβερνήσεως. Ημείς είμεθα πρόθυμοι ανά πάσαν στιγμήν να λογοδοτήσωμεν δια το έργον της Κυβερνήσεώς μας, ως και δι΄ ολόκληρον τον υπερτεσσαρακονταετή πολιτικόν μας βίον, εις τον οποίον συμπεριλαμβάνεται μεταξύ άλλων η πρωθυπουργία μου εν έτει 1909, το έργον της Επιτροπής Οικονομιών, εις την προεδρίαν της οποίας μας εκάλεσεν αυτός ο κ. Παπαναστασίου, το έργον της Αεροπορικής Αμύνης και αυτή η τελευταία πρωθυπουργία μας.

Θα έχη όμως το θάρρος ο εκ Μαντινείας πολιτευτής και ολόκληρον το συγκρότημα των συν αυτώ πολιτικών αρχηγών να ισχυρισθώσι δια τας πρωθυπουργείας και υπουργείας των; Όταν εγώ κατηγορώ ιδίως τους πρωθυπουργεύσαντας και υπουργεύσαντας από το 1923 και εντεύθεν ότι παρέλυσαν την διοίκησιν και δικαιοσύνην, ότι παραλαβόντες τα έξοδα του κατ' εξοχήν πολεμικού έτους 1922-1923 εκ τεσσάρων δισεκατομμυρίων, αντί να τα ελαττώσουν κατά τα επόμενα ειρηνικά έτη τα ανεβίβασαν σε οκτώ δισεκατομμύρια και συνωμολόγησαν συμβάσεις, δια τας οποίας έπρεπε να καταλάβωσι το εδώλιον του κατηγορουμένου, τι έχουν να απολογηθούν αυτοί; Και τώρα τους προκαλώ να εγείρουν και αυτοί εναντίον μου οιανδήποτε κατηγορίαν όχι μόνο δια την τελευταίαν πρωθυπουργείαν μου αλλά και δι' ολόκληρον τον πολιτικόν μου βίον». Στη συνέχεια και εν όψει των επαπειλούμενων ο Παπαναστασίου αναδιπλώθηκε, η πρότασή του δεν εισακούσθηκε και δεν έγινε καμία σχετική δίκη, αλλά ούτε και ο Ευταξίας διώχθηκε από το καθεστώς Κονδύλη.

Εργογραφία

Ο Ευταξίας υπήρξε πολυγραφότατος και εξέθετε δημοσίως και πάντα με σθένος τις απόψεις του για όλα τα ζητήματα, εθνικά, πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, εκπαιδευτικά και εκκλησιαστικά. Η πολιτική και ιδεολογική φιλοσοφία του συμπυκνώνονταν στη φράση, «..Η Ελλάς κέκληται να πρωτοστατήση, υπό έποψιν οικονομικήν και εκπολιτιστικήν..», ενώ οι μελέτες του καλύπτουν ευρύ κύκλο θεμάτων. Έγραψε και δημοσίευσε τα: ,

• «Το έργον του Ελληνισμού εν Μακεδονία», το 1880.

Το φυλλάδιο τυπώθηκε «ως χειρόγραφον», δηλαδή σε περιορισμένο δηλαδή αριθμό αντιτύπων, για διανομή σε στενό κύκλο οικονομικών παραγόντων και στελεχών του ελληνικού κράτους. Ο συγγραφέας ξεκαθαρίζει στους αναγνώστες ότι «..διά λόγους ευνοήτους εκρίθη επιβλαβής η δημοσίευσις αυτής..» και τους ζητά να «...ανακοινώσωσιν αυτήν και εις άλλους, μη δυναμένους να τηρήσωσι το πράγμα εν απορρήτω..». Ο Ευταξίας ήταν ιδιοκτήτης αγροκτήματος με σλαβόφωνους κολίγους στο Τίκφες της Μακεδονίας.

• «Τα Οικονομικά της Ελλάδος», το 1893,
• «Το έργον μου και το έργον του Χ. Τρικούπη εν τη παιδεία και τη Εκκλησία», το 1894,
• «Η Ελλάς εν χρεωκοπία», το 1894,
• «Η Ελλάς εν τω μεταιχμίω ζωής και θανάτου. Πολιτική μελέτη», το 1898, σειρά άρθρων του, που είχαν δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Νεολόγος» της Κωνσταντινουπόλεως και ανατυπώθηκαν σε βιβλίο στην Αθήνα από το τυπογραφείο του «Νεολόγου».
• «Μεταρρύθμισις και ανόρθωσις» , το 1899,
• «Τα Νομοσχέδια του Υπουργείου της Παιδείας», το 1900,
• «Το εκκλησιαστικόν ζήτημα της Κύπρου», το 1901,
• «Περί εκκλησιαστικής μουσικής», το 1902,
• «Η γεωργική εκπαίδευσις», το 1902,
• «Προσοχή εις το Άγιον Όρος», το 1906,
• «Η διαβάθμισις της γενικής παιδείας και η μέση εκπαίδευσις εν Ελλάδι», το 1907,
• «Η εθνική ημών μουσική», το 1907,
• «Η αναθεώρησις του Συντάγματος», το 1911,
• «Τα οικονομικά μας και το Εθνικόν Ζήτημα», το 1913.

Διαθήκη Ευταξία

Με τη διαθήκη του δώρισε το προσωπικό του αρχείο και τη βιβλιοθήκη του, που ήταν πλούσια σε σπάνια βιβλία και φυλλάδια εποχής, στο Δημοτικό σχολείο Αμφίκλειας. Στο αρχείο περιλαμβάνονται επίσης, εκθέσεις, σχόλια και υπομνήματα αναφορικά με επίμαχα, πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά ζητήματα της περιόδου 1880-1930, καθώς και εξαντλημένες εκδόσεις -βιβλίων ή φυλλαδίων- οι οποίες συμπληρώνουν πολλά κενά στην ιστορική βιβλιογραφία . Πολλά από τα βιβλία της βιβλιοθήκης του είναι στην Αγγλική, Γαλλική και Γερμανική γλώσσα στην οποία ο ίδιος, μέχρι το θάνατό του, έκανε την προσευχή του κάθε βράδυ. Η οπλοθήκη του περιλάμβανε πολλά παλιά αλλά και νέα όπλα, της εποχής του. Στο ιδιωτικό του αρχείο περιλαμβάνονται έγγραφα επιτροπών, σχέδια νόμων, επιστολές και άλλα.

Σύμφωνα με τον εθνικιστή δημοσιογράφο Φώτη Γιοφύλλη ο Ευταξίας ήταν μια ξεχωριστή πολιτική φυσιογνωσία, ένας θετικός πολιτικός με μυαλό πρακτικό και πολυσύνθετο .

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Αθανάσιος Ευταξίας (1849-1931)-81 χρόνια από το θάνατο του Ημερήσιο Γενικό Λύκειο Αμφίκλειας.]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org