Ναπολέων Ζέρβας

Ο Ναπολέων Ζέρβας, Έλληνας εθνικιστής, ανώτατος αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού (ΠΖ) με το βαθμό του Υποστρατήγου ε.α., ιδρυτής της πολιτικής και αντιστασιακής οργανώσεως Ε.Δ.Ε.Σ., [Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος], καθώς και πολιτικός, ιδρυτής πολιτικού κόμματος που διατέλεσε βουλευτής και υπουργός, γεννήθηκε στην Άρτα στις 17 Μαΐου 1891, σύμφωνα με τη δική του μαρτυρία, ή την 1η Ιανουαρίου 1891, σύμφωνα με το Στρατιωτικό Φύλλο Μητρώου του, και πέθανε στις 17:50 το απόγευμα της Τετάρτης 11 Δεκεμβρίου 1957 στο νοσκοκομείο «Ευαγγελισμός» στην Αθήνα. από καρδιακή ανεπάρκεια ως συνέπεια γαστροραγίας και αιμοραγικής στηθάγχης. Η κηδεία του τελέστηκε λίγο πριν το μεσημέρι της Παρασκευής 13 Δεκεμβρίου από το Μητροπολιτικό ναό Αθηνών με δημόσια δαπάνη και του αποδόθηκαν τιμές εν ενεργεία υπουργού. Τον επικήδειο λόγο εκφώνησε ο Κομνηνός Πυρομάγλου και η ταφή του έγινε στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών σε τάφο που παραχώρησε ο Δήμος Αθηναίων.

Ο Ναπολέων Ζέρβας ήταν παντρεμένος με την Λουκία Ποιητίδου-Ζέρβα, που διατέλεσε για κάποιο διάστημα στην Κατοχή ιδιαιτέρα γραμματέας του επιχειρηματία Ιωάννη Βουλπιώτη με την οποία χώρισαν μετά από δικαστική απόφαση. Παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο με την Αικατερίνη Ζέρβα με την οποία απέκτησαν δύο κόρες, την Ευανθία (Εύα), η οποία είναι μόνιμη κάτοικος Σουηδίας, και την Βασιλική.

Ναπολέων Ζέρβας

Βιογραφία

Οι πρόγονοι του Ζέρβα κατάγονταν από το Σούλι της Ηπείρου και είχαν συμμετάσχει στις εξεγέρσεις των Σουλιωτών εναντίον του Αλή Πασά καθώς και στην Εθνεγερσία του 1821. Πατέρας του ήταν ο υποδηματοποιός Νικόλαος Ζέρβας, ο οποίος είχε λάβει μέρος στον απελευθερωτικό αγώνα των Κρητών το 1897, και μητέρα του ήταν η Ευανθία Κωνσταντοπούλου, η οποία πέθανε όταν ο Ναπολέων ήταν ακόμη παιδί και το μεγάλωμα του το ανέλαβε ένας θείος του από τα Γιάννενα. Ο Ναπολέων που είχε τέσσερα αδέλφια, τον Περικλή, τον Αναστάσιο, τον Αλέκο και την Βασιλική, παρακολούθησε τα μαθήματα της βασικής εκπαιδεύσεως και του Γυμνασίου, από το οποίο αποφοίτησε το 1907, στην Άρτα.

Στρατιωτική δράση

Μετά το Γυμνάσιο γράφτηκε στη Νομική σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, όμως την εγκατέλειψε καθώς δεν ταίριαζε στην ιδιοσυγκρασία του και στις 25 Ιουλίου του 1910 κατατάχθηκε ως εθελοντής στον Ελληνικό στρατό με το βαθμό του Δεκανέα. Πολιτικά ανήκε στους φανατικούς υποστηρικτές του Ελευθερίου Βενιζέλου και ήταν εξ ίσου φανατικός πολέμιος του θεσμού της Βασιλείας. Την 1η Αυγούστου του 1911 προήχθη στο βαθμό του Λοχία.

Βαλκανικοί & 1ος Παγκόσμιος πόλεμος

Πολέμησε στους Βαλκανικούς πολέμους, διακρίθηκε για τον ηρωισμό και την στρατιωτική του ιδιοφυία και τραυματίστηκε στις 21 Ιουνίου του 1913 στη μάχη του Κιλκίς, όπου υπέστη διαμπερές τραύμα από πυροβόλο όπλο. Στις 23 Ιουνίου του 1913, μετά τη μάχη της Δοϊράνης αντιμετώπισε σε μονομαχία με πιστόλι τον Νικόλαο Πλαστήρα. Ο Ζέρβας αν και απέκτησε πλεονέκτημα καθώς ο Πλαστήρας αστόχησε στη βολή του έστρεψε το όπλο του και πυροβόλησε στον ουρανό λέγοντας: «Εγώ έναν Πλαστήρα δεν σκοτώνω».

Λόγω του τραυματισμού μεταφέρθηκε και νοσηλεύθηκε για ένα μήνα στο Στρατιωτικό νοσοκομείο της Λάρισας και στις 30 Νοεμβρίου του 1913 προήχθη επ' ανδραγαθία στο βαθμό του Ανθυπασπιστή. Στις 7 Οκτωβρίου του 1914 αποφοίτησε από τη Σχολή Υπαξιωματικών και στις 27 Δεκεμβρίου έδωσε τον νενομισμένο όρκο και προήχθη στο βαθμό του Ανθυπόλοχαγού Πεζικού. Το 1916 συντάχθηκε με το κίνημα της «Εθνικής Άμυνας», τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τους οπαδούς του που ίδρυσαν το κράτος της Θεσσαλονίκης. Ο Ζέρβας, που για ένα διάστημα διατέλεσε υπασπιστής του Βενιζέλου, έλαβε μέρος στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο στο Μακεδονικό μέτωπο κατά Γερμανών και Βούλγαρων. Στις 12 Ιανουαρίου του 1917 προήχθη στο βαθμό του Υπολοχαγού και στις 13 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου στον βαθμό του Λοχαγού.

Μικρασιατική εκστρατεία

Διακρίθηκε ως Επιτελάρχης του στρατηγού Ιωάννου στην «Ταξιαρχία Αρχιπελάγους Αιγαίου» και συμμετείχε στην Μικρασιατική εκστρατεία. Με Βασιλικό Διάταγμα της 20ης Φεβρουαρίου του 1920, σε ηλικία 29 ετών, προήχθη στο βαθμό του Ταγματάρχη για διακεκριμένη πράξη στο πεδί της μάχης. Μετά την ήττα των Βενιζελικών στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 και την επιστροφή του βασιλιά Κωνσταντίνου Α' στην Ελλάδα ο Ζέρβας όπως και άλλοι αξιωματικοί οπαδοί του Βενιζέλου αρνήθηκε να τεθεί υπό τις διαταγές του βασιλιά και έζησε αυτοεξόριστος στην Κωνσταντινούπολη, όπου ήταν μέλος της βενιζελικής Πολιτικής Επιτροπής της «Εθνικής Άμυνας» και στις 13 Σεπτεμβρίου του 1921 τέθηκε σε απόταξη για βαριά πταίσματα περί την υπηρεσίαν και απειθαρχία.

Μεσοπόλεμος

Ο Ζέρβας επέστρεψε στο στράτευμα και στην ενεργό δράση με Βασιλικό Διάταγμα στις 19 Νοεμβρίου του 1922, μετά την Μικρασιατική καταστροφή, όταν ανακλήθηκε το Διάταγμα για την απόταξη του και με Βασιλικό Διάταγμα της 15ης Μαρτίου του 1924 προήχθη αναδρομικά, από τις 13 Δεκεμβρίου του 1923 στο βαθμό του Αντισυνταγματάρχου.

Τον Ιούνιο του 1925, όντας Αντισυνταγματάρχης, ορίστηκε Φρούραρχος Αθηνών μετά από απόφαση του Θεόδωρου Πάγκαλου, τον οποίο στήριξε στην επικράτηση του, ενώ το 1926 ανέλαβε υπασπιστής του Προέδρου της Δημοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη. Στις 22 Αυγούστου του 1926 συμμετείχε στο κίνημα ανατροπής του Πάγκαλου, που έφερε στην εξουσία τον στρατηγό Γεώργιο Κονδύλη. Τότε ο Ζέρβας ανέλαβε διοικητής του 2ου -ενός από τα δύο- αθηναϊκού «Δημοκρατικού Τάγματος». Αναφέρεται ότι κυνήγησε τον Νικόλαο Πλαστήρα, συνέλαβε τον Δημήτριο Λαμπράκη εκδότη του «Ελεύθερου Βήματος», ενώ λέγεται ότι εισέβαλλε στο Μέγαρο Διομήδη όπου και έκανε εκτεταμμένο έλεγχο των χαρτοφακέλλων και λογαριασμών του τότε διοικητή της Εθνικής Τραπέζης.

Ο Ζέρβας αντιτάχθηκε με σθένος στην απόφαση του Κονδύλη να διαλύσει τα «Δημοκρατικά Τάγματα» και με το τμήμα που διοικούσε διεξήγαγε πολύνεκρη ολοήμερη μάχη στο κέντρο των Αθηνών, εκεί που σήμερα βρίσκεται το ξενοδοχείο «Χίλτον», όμως μετά την ήττα του συνελήφθη, παραπέμφθηκε σε Στρατοδικείο από το οποίο καταδικάστηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 1926, σε ισόβια κάθειρξη και έκπτωση από το βαθμό του, ως «αρχηγός στάσεως». Ανάλογη ήταν η τιμωρία που είχε και ο διοικητής του 1ου «Δημοκρατικού Τάγματος» ο Σνταγματάρχης Βασίλειος Ντερτιλής, πατέρας του στρατηγού Νικολάου Ντερτιλή ο οποίος υπήρξε εκ των πρωταγωνιστών του στρατιωτικού κινήματος της 21ης Απριλίου και πολιτικός κρατούμενος ως το θάνατο του. Στις 17 Φεβρουαρίου του 1927 ο Ζέρβας διαγράφηκε από τα ενεργά και έφεδρα στελέχη του Ελληνικού στρατού, όμως στις 14 Νοεμβρίου του ίδιου έτους η διαγραφή του ανακλήθηκε καθώς σχεδόν ένα μήνα νωρίτερα, στις 17 Οκτωβρίου, κ κυβέρνηση με απόφαση του Υπουργού της Δικαιοσύνης προχώρησε στη χορήγηση γενικής αμνηστίας.

Τον Οκτώβριο του 1928 ο Ελευθέριος Βενιζέλος αμνήστευσε τον Ζέρβα, όπως και τον Βασίλειο Ντερτιλή, και στις 15 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου τον έθεσε σε τιμητική αποστρατεία με τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη, μετά από αίτηση του. Ο Ζέρβας ενεπλάκη και στο αποτυχημένο κίνημα τον Μάρτιο του 1935 που στόχευε στην εγκαθίδρυση δικτατορίας υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ενώ μετά τον Αύγουστο του 1936, από κοινού με τον Νικόλαο Πλαστήρα, επεξεργάστηκε σχέδια ανατροπής του Ιωάννη Μεταξά και του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου. Το 1937 ο Ζέρβας υλοποίησε την δημιουργία του Ε.Δ.Ε.Σ., [Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος], με πρωταρχικό σκοπό την ανατροπή του Ιωάννη Μεταξά από ένα νέο στρατιωτικό κίνημα. Στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας το καλοκαίρι του 1938 έφτασε στην Αθήνα ο Κομνηνός Πυρομάγλου και αποφασίστηκε η έκρηξη του κινήματος την Άνοιξη του 1939, όμως η προσπάθεια ματαιώθηκε καθώς εκείνη την εποχή οι Ιταλοί είχαν αποβιβαστεί στην Αλβανία. Ο Ζέρβας διατηρούσε σχέσεις λυκοφιλίας με τον Κωνσταντίνο Μανιαδάκη, όπως και με τον Ιωάννη Διάκο, σύμβουλο του Μεταξά, αλλά και τον γερμανόφιλο αντιμεταξικό εθνικιστή καθηγητή της Θεολογίας Νικόλαο Λούβαρη.

2ος Παγκόσμιος πόλεμος

Τον Απρίλιο 1941, αμέσως μετά την επίθεση της Γερμανίας κατά της Ελλάδας, εκδηλώθηκε συνωμοτική κίνηση για την ανατροπή του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου και την αντικατάσταση του από κυβέρνηση φιλική προς τη Γερμανία και τον Αδόλφο Χίτλερ ή οποία θα διασφάλιζε τη λήξη του πολέμου. Στην κίνηση συμμετείχαν οι Ναπολέων Ζέρβας, Μιχαήλ Πάσσαρης, Περικλής Κάβδας, Νικόλαος Λούβαρις, Γεώργιος Μερκούρης, Πέτρος Ράλλης, Νικόλαος Δαρβέρης, ο Κωνσταντίνος Ροδόπουλος, αδελφός του εθνικιστή λογοτέχνη Μίτια Καραγάτση -επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Καραμανλή, υπουργός και πρόεδρος της Βουλής- ο αξιωματικός της αστυνομίας, Ιωάννης Πολυχρονόπουλος και άλλοι. Οι ύποπτοι για τη συνωμοσία συνελήφθησαν με απόφαση του Κωνσταντίνου Μανιαδάκη και παρέμειναν κρατούμενοι, στις φυλακές Μακρυγιάννη, μέχρι την είσοδο των Γερμανών στην Αθήνα.

Εθνική αντίσταση

Ο Ζέρβας δραπέτευσε από τις φυλακές και διέφυγε από τις Γερμανικές αρχές κατοχής, όμως συνελήφθη από τους Ιταλούς και απελευθερώθηκε χάρις στην μεσολάβηση του καθηγητή Νικολάου Λούβαρι. Στη συνέχεια συνελήφθησαν η σύζυγος του Λουκία Ποιητίδου-Ζέρβα όπως και ο αδελφός του Αναστάσιος Ζέρβας που κλείστηκαν στις φυλακές Αβέρωφ και στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στην Ιταλία. Την ίδια εποχή ο Ναπολέων Ζέρβας άρχισε να θέτει τα θεμέλια ιδρύσεως μιας Εθνικής Αντιστασιακής Οργανώσεως. Στις 9 Σεπτεμβρίου του 1941, μαζί με τον Κομνηνό Πυρομάγλου, ίδρυσε την οργάνωση Ε.Δ.Ε.Σ. με σκοπό την αντίσταση στους κατακτητές και μεταπολεμικά την εγκαθίδρυση αβασίλευτης σοσιαλιστικής δημοκρατίας, του οποίου δήθεν αρχηγός ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας, εξόριστος τότε στη Γαλλία. Ο Ζέρβας αναγνώρισε και αποδέχθηκε αργότερα, σε έκθεση που υπέβαλε προς το Υπουργείο Πολέμου, την αυθαίρετη χρήση του ονόματος του Πλαστήρα.

Ο Ζέρβας αναχώρησε από την Αθήνα στις 23 Ιουλίου 1942 με κατεύθυνση την επαρχία Βάλτου στα βόρεια του Νομού Αιτωλοακαρνανίας με σκοπό να ξεκινήσει το αντάρτικο και στις 28 Ιουλίου 1942 ίδρυσε τις «Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών», [Ε.Ο.Ε.Α], ως στρατιωτικό σκέλος της οργανώσεως στις τάξεις των οποίων εντάχθηκαν πολλοί μετέπειτα γνωστοί αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού, μεταξύ τους ο Νικόλαος Μακαρέζος, ο Γεώργιος Ζωιτάκης, ο Δημήτριος Ιωαννίδης, ο Δημήτριος Πατίλης και ο Κωνσταντίνος Μήτσου, μετέπειτα στρατηγός της Ελληνικής Χωροφυλακής, θύμα των γεγονότων που ακολούθησαν το θάνατο του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη. Στην Αθήνα τον εκπροσωπούσε ο στενός του φίλος και δημοσιογράφος Ηρακλής Πετιμεζάς. Οι δυνάμεις του ΕΔΕΣ-ΕΟΕΑ αναγνωρίστηκαν ως τακτικός συμμαχικός στρατός από το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Στην επαρχία Βάλτου είχε ήδη ιδρυθεί η φιλοβασιλική «Ανεξάρτητη Εθνική Οργάνωση Βάλτου» [«Α.Ε.Ο.Β.], της οποίας αρχηγός ήταν ο γιατρός Στυλιανός Χούτας, καθώς εκεί είχαν εγκαταλειφθεί πολλά όπλα από τον Ελληνικό στρατό το 1941, όταν έσπασε το μέτωπο κι άρχισε η υποχώρηση του Ελληνικού στρατού. Πολλοί κάτοικοι της επαρχίας Βάλτου είχαν ενταχθεί από τις αρχές του 1942 στην οργάνωση η οποία αντιμετώπιζε σημαντικές δυσκολίες, όταν τον Απρίλιο του 1942 συνελήφθη από τους Ιταλούς ο Στυλιανός Χούτας, ο οποίος αφέθηκε ελεύθερος στη συνέχεια, όμως η έλλειψη οικονομικών πόρων ήταν ανασταλτικός παράγοντας για την περαιτέρω ανάπτυξη της.

Στο Ιουλίου 1942, ο Ζέρβας έφτασε στο Βάλτο, μαζί με τέσσερις συναγωνιστές του, τον μαθηματικό καθηγητή Μιχάλη Μυριδάκη, τον αστυνομικό Γιάννη Παπαδάκη, τον Κομνηνό Πυρομάγλου στενό συνεργάτη του Πλαστήρα και τον ράφτη Στυλιανό Κωτσάκη, και ήρθε σε επαφή με τον φίλο του Δημήτρη Ίσκο στο χωριό Δούνιστα. Ο Ζέρβας κυκλοφορούσε με το ψευδώνυμο «Νίκος Σουλιώτης». Ο Ίσκος έστειλε τον Ζέρβα και τους συντρόφους του να διαμένουν σε στάνες στα ορεινά του Βάλτου, με σκοπό να τον προστατέψει, όμως στην πραγματικότητα εκμεταλλευόταν την κατάσταση και απομυζούσε οικονομικά τον Ζέρβα προκειμένου να τον προμηθεύει με τρόφιμα. Παράλληλα χανόταν το μεγαλύτερο μέρος του υλικού που έστελνε στο βουνό η οργάνωση του Ε.Δ.Ε.Σ. για την ανάπτυξη του αντάρτικου, ενώ το ίδιο συνέβη στις 27 Αυγούστου 1942, με το υλικό από μία συμμαχική ρίψη. Ο Γεώργιος Κοσσυβάκης, ενωμοτάρχης της Χωροφυλακής και μέλος της οργανώσεως του Βάλτου, ενημέρωσε το Στυλιανό Χούτα για την παρουσία του Ζέρβα στην περιοχή και οι δυο άνδρες συναντήθηκαν στις 8 Σεπτεμβρίου 1942 και ο Ζέρβας εξήγησε στο Χούτα το λόγο που ήρθε στον Βάλτο. Οι δύο τους συμφώνησαν και ξεκίνησε η συνεργασία των δυνάμεων του Χούτα με τον Ε.Δ.Ε.Σ., ενώ κάποιες ενστάσεις του Χούτα σχετικά με το πολιτειακό ζήτημα, το καταστατικό του Ε.Δ.Ε.Σ. ανέφερε ότι ήταν κατά του θεσμού της Βασιλείας, πέρασαν σε δεύτερη μοίρα.

Πολεμικές επιχειρήσεις

Ο Ζέρβας ξεκίνησε την αντάρτικη δράση του τον Οκτώβριο του 1942 και οι δυνάμεις του έδρασαν κυρίως στην Δυτική Ελλάδα, ιδίως δε την Αιτωλοακαρνανία και την Ήπειρο αποκτώντας αξιομνημόνευτο λαϊκό αντίκρισμα, ενώ ανέπτυξαν μεγάλη αντικατοχική δράση και πήραν μέρος σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις, όπως η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου τον Νοέμβριο του 1942, μαζί με δυνάμεις του Ε.Λ.Α.Σ. και τη συνδρομή Άγγλων στρατιωτικών, λόγος για τον οποίο επικηρύχθηκε από τις Ιταλικές κατοχικές αρχές. Συνολικά οι δυνάμεις του πήραν μέρος σε περισσότερες από 100 μάχες και συμπλοκές εναντίον Ιταλών, Γερμανών και Αλβανοτσάμηδων. Στις 2 Δεκεμβρίου 1942 κατατάχθηκε στις ένοπλες ομάδες του αρχηγείου Βάλτου του Ε.Δ.Ε.Σ. ο Άγγελος Νικολ. Τσάκαλος, κατώτερος αξιωματικός της Χωροφυλακής, που πήρε μέρος στις μάχες στη Δυτική Στερεά Ελλάδα, όπου πολέμησε κατά των κατακτητών και των δυνάμεων των κομμουνιστών ανταρτών.

Ο Ε.Δ.Ε.Σ. στις 20 Μαΐου του 1942 διεξήγαγε νικηφόρο μάχη ενεντίον των Ιταλών και των Τσάμηδων στην Αγία Κυριακή και στις 22 Ιουνίου ανατίναξε τη γέφυρα του Σπηλιοποτάμου στον Καλαμά, ενώ στις 6 Ιουλίου πολέμησε και κατατρόπωσε Ιταλούς Αλπινιστές στη Μηλιά στην περιοχή της Ηπείρου. Από τις 8 μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου του ίδιου χρόνου οι δυνάμεις του πολέμησαν εναντίον των Γερμανών σε Μέτσοβο, Καλαρρύτες και Πράμαντα, ενώ από τις 16 ώς τις 20 Σεπτεμβρίου αντιμετώπισαν Τσάμηδες και Γερμανούς στην παραμυθιώτικη Σκάλα και στις 30 Σεπτεμβρίου πραγματοποίησαν επίθεση επίθεση γερμανικό αρχηγείο Ξηροβουνίου. Στις 30 και 31 Οκτωβρίου 1942 πολέμησαν με τη μεραρχία Εντελβάις στο Βουλγαρέλι και το διάστημα Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου του 1943, απέτρεψαν κοινές εκκαθαριστικές επιχειρήσεις Γερμανών και Τσάμηδων στο νομό Θεσπρωτίας. Τον Φεβρουάριο του 1944 στην Πλάκα του Νομού Ιωαννίνων, υπεγράφη συμφωνία ανακωχής μεταξύ του ΕΔΕΣ με τον ΕΛΑΣ, ενώ τον ίδιο χρόνο ο ΕΔΕΣ απελευθέρωσε σταδιακά την Παραμυθιά και Πάργα στις 29 Ιουνίου, το Μαργαρίτι στις 11 Αυγούστου, τη Λευκάδα στις 14 Σεπτεμβρίου και στις 22 του ίδιου μήνα την Ηγουμενίτσα και τους Φιλιάτες.

Στις αρχές Αυγούστου του 1944, όταν ο Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος διορίστηκε εκπρόσωπος των Συμμάχων Δυνάμεων της Ανωτάτης Διοικήσεως της Μέσης Ανατολής και στρατιωτικός Διοικητής Αττικής από τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου, το γεγονός προκάλεσε την αντίδραση του Ζέρβα, ο οποίος με επιστολή του στον πρωθυπουργό κατηγόρησε τον Σπηλιωτόπουλο ως δοσίλογο . Τον ίδιο μήνα έγινε η μάχη της Μενίνας στην οποία έχασαν τη ζωή τους πολλοί αντάρτες του Ζέρβα και στις 27 Αυγούστου 1944 ο Ζέρβας απηύθυνε προκήρυξη προς τους ενόπλους μουσουλμάνους Τσάμηδες που είχαν σχηματίσει στρατιωτικές μονάδες και πολεμούσαν μαζί με τους κατακτητές τις ελληνικές Αντάρτικες Ομάδες, διαπράττοντας και εγκλήματα κατά του ντόπιου ελληνικού πληθυσμού καλώντας τους για τελευταία φορά να καταθέσουν τα όπλα. Η άρνηση των Τσάμηδων οδήγησε στην μεγάλη επίθεση του ΕΔΕΣ εναντίον τους, υπό την ηγεσία του Αριστείδη Κρανιά. Κατά την αποχώρηση των κατακτητών, μετά από τετραετή κατοχή, ο Ζέρβας διεμήνυσε στους Τσάμηδες ότι: «..Όσοι έχουν συνεργασθεί με τους κατακτητές και έχουν διαπράξει εγκλήματα εις βάρος των Ελλήνων, θα δικαστούν από έκτακτα Στρατοδικεία, τα οποία θα συγκροτηθούν επιτόπου και θα δικάσουν τους πραγματικούς εγκληματίες πολέμου Τσάμηδες».

Στα τέλη της Κατοχής οι δυνάμεις του Ζέρβα ήλεγχαν τα ορεινά της Ηπείρου και την περιοχή της Παρνασσίδος, πριν την άνανδρη δολοφονία του Δημητρίου Ψαρρού από τους κομμουνιστές δολοφόνους του Άρη Βελουχιώτη, καθώς και τις επαρχίες Τριχωνίδας, Βάλτου και Ξηρομέρου στο νομό Αιτωλοακαρνανίας. Στα Δεκεμβριανά γεγονότα του 1944 ο Ζέρβας και οι ομάδες των ανταρτών του τάχθηκαν στο πλευρό της κυβερνήσεως του Γεωργίου Παπανδρέου, ενώ επίσης αμφισβητούσε την κυριαρχία των κομμουνιστικών ένοπλων συμμοριών στην ύπαιθρο και στέκονταν εμπόδιο στα δολοφονικά τους σχέδια σε βάρος των εθνικιστών πολιτών, λόγοι για τους οποίους δέχθηκαν ισχυρή επίθεση από τους κομμουνιστές αντάρτες του ΕΛΑΣ, με δύναμη 8.000 ανταρτών υπό τον Άρη Βελουχιώτη και αναγκάστηκαν να ανασυνταχθούν από την Ήπειρο στην Κέρκυρα.

Στις 15 Φεβρουαρίου του 1945, ο Ζέρβας διέλυσε, επισήμως, τις ανταρτικές του δυνάμεις όμως η τελευταία επίθεση των δυνάμεων του Ε.Δ.Ε.Σ. εναντίον των Τσάμηδων πραγματοποιήθηκε στις 12 Μαρτίου 1945 στο Φιλιάτι. Την ίδια εποχή ο τότε πρωθυπουργός στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας, επανέφερε στην ενεργό υπηρεσία τον εθνικιστή στρατηγό Χαράλαμπο Κατσιμήτρο στον οποίο ανέθεσε να μεταβεί στην Κέρκυρα, να συγκεντρώσει τις ανταρτικές δυνάμεις του Ζέρβα καθώς και να αναδιοργανώσει την 8η Μεραρχία, όμως την επομένη τον κάλεσε και του ανακοίνωσε την ματαίωση της μεταβάσεως καθώς είχε συμπεριληφθεί στον κατάλογο των κατηγορουμένων ως δοσιλόγων. Στις 23 Μαΐου του ίδιου χρόνου, το Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων Ιωαννίνων καταδίκασε ερήμην ομαδικά 1.930 Τσάμηδες, κλείνοντας τον δρόμο του επαναπατρισμού τους.

Τιμητικές διακρίσεις

Ο Ζέρβας τιμήθηκε πέντε φορές με το Αριστείο Ανδρείας, τέσσερις φορές με τον Πολεμικό Σταυρό και με Πολεμικούς Σταυρούς ξένων κρατών, ενώ τιμήθηκε από την Αγγλική κυβέρνηση για την προσφορά του στις Συμμαχικές δυνάμεις. Από την κυβέρνηση Εθνικής ενότητος του απονεμήθηκε ο βαθμός του υποστρατήγου, τον Αύγουστο του 1944 καθώς και ο τίτλος του Επίτιμου Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Αποστρατεύθηκε τον Μάιο του 1945 µε αίτηση του και έκτοτε ασχολήθηκε µε την πολιτική.

Πολιτική δράση

Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, της οποίας υπήρξε σφοδρός πολέμιος, ο Ζέρβας διέλυσε τις αντάρτικες ομάδες και ίδρυσε το «Εθνικό Κόμμα Ελλάδος». Έλαβε μέρος στις εθνικές εκλογές τον Μάρτιο του 1946 και εξέλεξε 22 βουλευτές, μεταξύ τους και ο Στυλιανός Χούτας στο νομό Αιτωλοακαρνανίας, ενώ ο ίδιος εκλέχτηκε βουλευτής του νομού Ιωαννίνων και από τις 24 Ιανουαρίου 1947 έως τις 23 Φεβρουαρίου του 1947 ανέλαβε τη θέση του Υπουργού Άνευ Χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση του Δημήτριου Μαξίμου. Στην κυβέρνηση συμμετείχαν εκπρόσωποι από επτά κόμματα που εκπροσωπούνταν τότε στη Βουλή και είχε σκοπό να αντιμετωπιστεί η κομμουνιστική απειλή. Η «Επτακέφαλη Κυβέρνηση» είχε αντιπροέδρους τους Κωνσταντίνο Τσαλδάρη και Σοφοκλή Βενιζέλο. Στο Ζέρβα, στη συνέχεια, ανατέθηκε το Υπουργείο Δημοσίας Τάξεως και από τη θέση αυτή εφάρμοσε σκληρά μέτρα εναντίον των οπαδών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο Υπουργείο διπλασιάστηκε ο αριθμός των κομμουνιστών που εξορίστηκαν και εκτελέστηκε ο Θωμάς Κόζιακας, ο «καπετάνιος» της 8ης Μεραρχίας των ενόπλων συμμοριών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος.

Τον Μάιο του 1947 ο Ζέρβας υπέβαλε μήνυση εναντίον του Νίκου Ζαχαριάδη για συκοφαντική δυσφήμηση διά του Τύπου, διότι στις 4 Απριλίου του 1947 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Ριζοσπάστης» πρωτοσέλιδο άρθρο του με τίτλο: «Αβυσσος Αβυσσον επικαλείται». Στο άρθρο αυτό ανάμεσα σε άλλα αναφερόταν: «Ο ποντικός Ζέρβας, τόχει πιο εύκολο και βολικό να επιδίδεται σε λεονταρισμούς στη Βέροια -που κι αυτούς τους διαψεύδει την άλλη μέρα!- και να οργανώνει προσωπικά τη δολοφονία του Ζέβγου στη Θεσσαλονίκη, παρά να βγει και να μετρηθεί με το στρατηγό Μάρκο και το στρατό του». Οι δήθεν δηλώσεις του Ζέρβα στη Βέροια, στις οποίες αναφέρεται ο Ζαχαριάδης ήταν: «...Εως τώρα τα κατά του κομμουνισμού ληφθέντα μέτρα δεν ήσαν οία έπρεπε να είναι. Πρέπει να γνωρίζετε ότι εις την τρομοκρατίαν θα εφαρμοσθή δέκα φορές τρομοκρατία, εις τον όλεθρον δέκα φορές όλεθρος, και εις την σφαγήν δέκα φορές σφαγή» και φέρεται να δόθηκαν ως δήλωση σε δημοσιογράφο της εφημερίδας «Φως» της Θεσσαλονίκης στις 23 Μαρτίου 1947.

Η μήνυση εκδικάστηκε στο διάστημα από 14 ώς 17 Μαΐου του 1947 και είχε αποτέλεσμα την καταδίκη του ηγέτη του Ζαχαριάδη, ο οποίος δικάστηκε ερήμην καθώς ή είχε διαφύγει στο εξωτερικό ή βρίσκονταν στην παρανομία. Στις 28 Ιουνίου του 1947 εκδόθηκε ένταλμα σε βάρος του Ζαχαριάδη για την εκτέλεση της καταδικαστικής αποφάσεως 3 χρόνων φυλακίσεως και χρηματικής ποινής ενός εκατομμυρίου δραχμών σε βάρος του Ναπολέοντα Ζέρβα. Στις 4 Ιουλίου 1947 ο διοικητής της υπηρεσίας καταδιωκτικών Θ. Ρακιντζής, εξέδωσε εντολή «προς τας ανωτέρας διοικήσεις Χωροφυλακής» όλης της Ελλάδας με την οποία ζητάει την αναζήτηση και σύλληψη του Ζαχαριάδη. Τον Ιούλιο του 1947 με αφορμή τη δήλωση του Δημήτρη Πορφυρογένη ο Ζέρβας διέταξε τη σύλληψη, μέσα σε μία νύχτα, περισσότερων από 2.600 στελεχών του Κομμουνιστικού Κόμματος, τα οποία αφού φυλακίστηκαν στάλθηκαν αρχικά στην Ψυττάλεια και στη συνέχεια εκτοπίστηκαν στην Ικαρία, λόγος για τον οποίο ο Ζέρβας απομακρύνθηκε στις 29 Αυγούστου 1947, από τη θέση του Υπουργού. Στις 5 Νοεμβρίου του 1948, με πρόταση που κατέθεσε, εγκρίθηκε ψήφισμα από την Ελληνική Βουλή, το οποίο χαρακτηρίζει συστηματική Γενοκτονία το Παιδομάζωμα των Ελληνοπαίδων που είχε εξαπολύσει σε όλη την Ελλάδα το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος. Με την εισήγηση του Ζέρβα, η Βουλή των Ελλήνων διαπίστωσε με επίσημο ψήφισμά της «...ότι εφαρμόζεται συστηματικώς υπό των συμμοριτών πρόγραμμα γενοκτονίας διά του παιδομαζώματος και της ομηρίας...» εις βάρος των Ελλήνων και απηύθυνε έκκληση στον ΟΗΕ να επέμβει.

Στις 14 Απριλίου 1949 η κομμουνιστική «κυβέρνηση» των βουνών υπό τον Μήτσο Παρτσαλίδη με υπουργό τον Σλάβο Πασκάλ Μητρόφσκυ ανακοίνωσε ότι παραχωρεί γενική αμνηστία σε όλους τους αντιπάλους της που θα καταθέσουν τα όπλα, εκτός από τους «αρχιεγκληματίες», όπως τους χαρακτήριζε. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο άρθρο 1 του νόμου με αριθμό 22 της κυβερνήσεως του βουνού:

«Έχοντας υπ” όψη την από 23 Δεκεμβρίου 1947 ιδρυτική Πράξη της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης, Αποφασίζουμε....Άρθρο 1...«Άμνηστεύονται όλα τα πολιτικά και κοινά αδικήματα που διαπράχθηκαν από οιοδήποτε πρόσωπο μέχρι σήμερα. Εξαιρούνται μόνο οι αρχιεγκληματίες: 1) Παύλος Γλύξμπουργκ, 2) Φρειδερίκη Γλύξμπουργκ, 3) Αλέξανδρος Παπάγος, 4) Θρασύβουλος Τσακαλώτος, 5) Θωμάς Πετζόπουλος, 6) Θεμιστοκλής Σοφούλης, 7) Κωνσταντίνος Τσαλδάρης, 8) Κωνσταντίνος Ρέντης, 9) Σπύρος Μαρκεζίνης, 10) Σοφοκλής Ελευθ. Βενιζέλος, 11) Παναγιώτης Κανελλόπουλος, 12) Ναπολέων Ζέρβας, 13) Στυλιανός Γονατάς, 14) Γεώργιος Παπανδρέου, 15) Θεόδωρος Τουρκοβασίλης, 16) Αλέξανδρος Διομήδης, 17) Γεώργιος Πεσματζόγλου, 18) Πρόδρομος Μποδοσάκης-Αθανασιάδης.....» ενώ το άρθρο 2 του ίδιου νόμου όριζε ότι «...Η αμνηστία δεν ισχύει για πρόσωπα, που συνεχίζουν την αντιλαϊκή εγκληματική δράση τους...».

Ο Ζέρβας συμμετείχε στις εκλογές της 5ης Μαρτίου του 1950 όταν το κόμμα του εξέλεξε επτά βουλευτές και ο ίδιος στις 13 Σεπτεμβρίου 1950 ανέλαβε υπουργός Δημοσίων Έργων στην κυβέρνηση του Σοφοκλή Βενιζέλου. Στις 3 Νοεμβρίου 1950 του ανατέθηκε το Υπουργείο Δημοσίων Έργων και προσωρινώς Εμπορικής Ναυτιλίας και παρέμεινε στη θέση του Υπουργού μέχρι την 30η Σεπτεμβρίου του επόμενου έτους. Μετά την αποτυχία του να εκλεγεί στις εκλογές του 1952 αποσύρθηκε από την πολιτική δράση, όμως διατήρησε σε ενέργεια το πολιτικό του γραφείο.

Το τέλος του

Ο Ζέρβας το 1948 υπέστη θρόμβωση της στεφανιαίας αρτηρίας και νοσηλεύτηκε δύο φορές στο νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» στην Αθήνα. Στις 29 Νεομβρίου του 1957 νοσηλεύτηκε με καρδιακή ανεπάρκεια στην κλινική του καθηγητή Βατσινέα και η νοσηλεία του συνδυάστηκε από ακατάχετη αιμοραγία λόγω κρίσεως στηθάγχης που επέφρε το θάνατο του λίγες μέρες αργότερα. Ο αδελφός του Αλέκος Ζέρβας κατήγγειλε στον Σοφοκλή Βενιζέλο και μέσω αυτού στον Άγγελο Έβερτ, τότε αρχηγό της Αστυνομίας, ότι ο Ναπολέοντας δηλητηριάστηκε από την Αγγλική Υπηρεσία Πληροφοριών, όμως από την τοξικολογική εξέταση των οργάνων του στρατηγού δεν επιβεβαιώθηκε η καταγγελία του.

Λίγες ώρες μετά το θάνατο του Ναπολέοντα την ίδια τύχη είχε ο Αλέκος Ζέρβας, ο οποίος έπασχε από καρδιακό νόσημα, που δεν άντεξε τη συγκίνηση που του προκάλεσε ο θάνατος του αδελφού του και εξέπνευσε στην οικία του Ναπολέοντα στην οδό Κηφισίας 171 στο Παλαιό Ψυχικό. Η σορός του Ναπολέοντος Ζέρβα μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη Αθηνών όπου εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα. Την νεκρική του πομπή ακολούθησε πλήθος λαού, φίλοι και συμπολεμιστές του ενώ έδωσε το παρόν όλος ο πολιτικός κόσμος της Ελλάδος. Η σύζυγος του Αικατερίνη Ζέρβα ίδρυσε το «Μουσείο Ναπολέοντος Ζέρβα» το όποιο βρίσκονταν στην οδό Καλλέργη 9, στην πλατεία Καραϊσκάκη. Το μουσείο συντηρούσε με δικά της χρήματα και λίγο πριν το θάνατο της το παραχώρησε στο Στρατιωτικό Πολεμικό Μουσείο.

Μνήμη Ναπολέοντος Ζέρβα

Ο Ζέρβας, που με την οικογένεια του κατοικούσε σε οικία της οδού Καλλέργη 9 στο Μεταξουργείο, υπήρξε γενναίος, σώφρων, μεγαλόψυχος, ένθερμος πατριώτης και σφοδρός πολέμιος του κομμουνισμού. Αν δεν υπήρχε η δράση των ανταρτικών ομάδων του Ζέρβα, αλλά και τα Τάγματα Ασφαλείας η Ελλάδα, μετά την αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής, θα είχε περιέλθει στην επιρροή και υπό τον έλεγχο των συμμοριών του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδος. Ο καθηγητής και ιστορικός Πολυχρόνης Ενεπεκίδης στο βιβλίο του «Η Ελληνική Αντίστασις 1941-1944, όπως αποκαλύπτεται από τα μυστικά αρχεία της Βέρμαχτ εις την Ελλάδα» περιλαμβάνει κεφάλαιο με τίτλο «Επιβεβαιούται το υπογραφέν σύμφωνο συμμαχίας Ζέρβα-Γερμανών», στο οποίο αναφέρεται σε υποτιθέμενη συμφωνία των Γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα με τον Ναπολέοντα Ζέρβα. Η αποκάλυψη προκάλεσε την αντίδραση του Κομνηνού Πυρομάγλου, ο οποίος δημοσίευσε επιστολή , στην οποία αναφέρει: «...Αν το είχε πράξει, απόλυτα συνυπεύθυνος θα ήμουν και εγώ, γιατί ούτε από μένα κράτησε ποτέ μυστική, ή ήταν δυνατόν να κρατήσει μυστική, οποιαδήποτε απόφαση ή ενέργεια που αφορούσε την διεξαγωγή του αγώνα ...». Ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης αναδιπλώθηκε και συμφώνησε πως, «...Όταν προσωπικότητες της Ελληνικής Αντίστασης του κύρους των ως άνω επιστολογράφων αμφισβητούν με τόση έμφαση την ύπαρξη ενός συμφώνου μεταξύ του ΕΔΕΣ και των Γερμανών πρέπει βεβαίως τα αρχεία να σιωπούν...».

Ο Ηρακλής Πετιμεζάς, στενός συνεργάτης και φίλος του Ζέρβα, σε ένα άρθρο του στην εφημερίδα «Ακρόπολις» σκιαγράφησε ως εξής την προσωπικότητα του στρατηγού:

«... Ο Ζέρβας ήταν άνθρωπος των δυσχερών ωρών και των ανωμάλων περιστάσεων. Όπως και οι περισσότεροι από τους τότε αντιστασιακούς που αναδείχτηκαν. Δεν ήταν άνθρωπος για τα συνηθισμένα έργα, για τα λημνάζοντα ύδατα της ρουτίνας και ομαλότητας. Μέσα στα μεγάλα κύματα των τρικυμισμένων εποχών βρισκόταν στο στοιχείο του. Ήταν ο δυναμικότερος στρατιωτικός του 1941 και ο ικανότερος για τις χαλεπές ημέρες που πλησίαζαν και στις οποίες διακρίθηκαν όλοι όσοι πραγματικά τότε κάτι άξιζαν. Αυτός ήταν ο Ζέρβας...».

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• [Μεγάλοι Έλληνες Εθνικιστές-Ναπολέοντας Ζέρβας[]
• [Ιστολόγιο για την προβολή των ΕΟΕΑ-ΕΔΕΣ και του Ναπολέοντα Ζέρβα.]
• [Άσβεστη Εθνική Φλόγα Α.Ε.Φ. ΖΕΡΒΑΣ.]
• [Ναπολέων Ζέρβας-Πάσχα 1947. Video]
• [Το αντάρτικο του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο.]
• [Ο Ναπολέων Ζέρβας «επιστρέφει» σπίτι του kathimerini.gr]

Παραπομπές

ΜΕΤΑΠΑΙΔΕΙΑ: η ΕΛΛΗΝΙΚΗ εναλλακτική εγκυκλοπαίδεια

Έκδοση της Metapedia.org