Ιωάννης Πιτσίκας
Ο Ιωάννης Πιτσίκας Έλληνας εθνικιστής ανώτατος αξιωματικός με το βαθμό του Αντιστρατήγου ε.α., ένας από τους πρωταγωνιστές του πολέμου και της εποποιίας του 1940-41 στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου, πολιτικός που διατέλεσε Δήμαρχος Αθηναίων και μεταπολεμικά υπουργός υπηρεσιακών κυβερνήσεων, γεννήθηκε στις 26 Ιουνίου 1881 [1] στο χωριό Άνω Καλλιθέα της επαρχίας Σπερχειάδος στο νομό Φθιώτιδος και πέθανε [2] την Κυριακή 6 Ιουλίου 1975 στην Αθήνα. Η νεκρώσιμη ακολουθία του τελέστηκε στις 18:30 το απόγευμα της Δευτέρας 7 Ιουλίου από το Α' νεκροταφείο Αθηνών όπου και τάφηκε. Επικήδειο λόγο εκφώνησε ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος.
Περιεχόμενα
Βιογραφία
Ο Ιωάννης Πιτσίκας κατατάχθηκε ως εθελοντής στον Ελληνικό στρατό στις 30 Σεπτεμβρίου 1901 με το βαθμό του Δεκανέως. Φοίτησε στη «Σχολή» ή «Σχολείον των Υπαξιωματικών», μετέπειτα «Στρατιωτική Σχολή Υπαξιωματικών» που το 1914 συνενώθηκε με τη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε στις 3 Αυγούστου 1909 με το βαθμό του Ανθυπολοχαγού Πεζικού.
Μεσοπόλεμος
Ο Πιτσίκας, που συμμετείχε σε δώδεκα μάχες την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων και στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο, σπούδασε στη Σχολή Επιτελών και στο Κέντρο Ανωτέρας Στρατιωτικής Εκπαιδεύσεως της Γαλλικής αποστολής. Πήρε μέρος σε τριάντα μάχες στη Μικρασιατική Εκστρατεία, όπου υπηρέτησε ως Διοικητής του 34ου Συντάγματος και διατήρησε τις δυνάμεις του συμπαγείς και σε τάξη ως το τέλος. Στις 10/23 Σεπτεμβρίου 1922 στη Μυτιλήνη, ο Αντισυνταγματάρχης Πιτσίκας τότε Διοικητής του 34ου Συντάγματος της 2ας Μεραρχίας, μαζί με τους διοικητές των συνταγμάτων της 2ης Μεραρχίας αντισυνταγματάρχες Μαυροσκότη, Ανδριτσόπουλο, τον αρχηγό του Πυροβολικού της 2ης Μεραρχίας αντισυνταγματάρχη Μαμούρη και τους αντισυνταγματάρχες Πρωτοσύγγελο και Χατζηζαφειρίου, παρουσιάστηκε στον Διοικητή της 2ης Μεραρχίας συνταγματάρχη Στυλιανό Γονατά με σκοπό να τον παρακαλέσουν να ηγηθεί της επαναστάσεως του Στρατού.
Ο Πιτσίκας πήρε μέρος στο στρατιωτικό κίνημα, της 21ης προς την 22α Οκτωβρίου του 1923, του Υποστράτηγου Γεωργίου Λεοναρδόπουλου και των Συνταγματαρχών Παναγιώτη Γαργαλίδη και Γεωργίου Ζήρα. Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 18 Οκτωβρίου, η κυβέρνηση των Νικολάου Πλαστήρα και Στυλιανού Γονατά αποφάσισε τη διεξαγωγή εκλογών για τις 2 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου με το εκλογικό σύστημα που σχεδίασε ο τότε υπουργός Εσωτερικών, Γεώργιος Παπανδρέου, σχεδιασμένο για την επικράτηση των Βενιζελικών, σύστημα που οι συντηρητικοί πολιτικοί αποκάλεσαν «στενοευρεία». Το κίνημα ξεκίνησε από δυσαρεστημένες επαρχιακές στρατιωτικές φρουρές. Την προκήρυξη προς τον λαό, τον βασιλέα Γεώργιο Α' και την κυβέρνηση την υπέγραψε ο συντηρητικός συνταγματάρχης Γεώργιος Ζήρας. Το εγχείρημα τους απέτυχε, η κυβέρνηση ανέβαλε τις εκλογές για δύο εβδομάδες και τις προσδιόρισε για τις 16 Δεκεμβρίου 1923, ενώ έγιναν εκτεταμένες εκκαθαρίσεις στο στράτευμα. Σύμφωνα με τον Κωνσταντίνο Κομνηνό [3] «...Πίσω από τους φιλόδοξους στρατηγούς και τον συνταγματάρχη Ζήρα βρισκόταν μια χούντα αντιβενιζελικών αντισυνταγματαρχών, ταγματαρχών και λοχαγών πολλοί από τους οποίους έγιναν πασίγνωστοι στα χρόνια που ακολούθησαν: Σκυλακάκης, Πολύζος, Παπαδήμας, Μανιαδάκης, Παναγάκος, Παπάγος, Τσολάκογλου, Δεμέστιχας, Πιτσίκας. Και πιο πίσω ακόμα στο σκοτάδι ο Μεταξάς».
Ο Πιτσίκας υπηρέτησε ως διοικητής της 6ης Μεραρχίας και το 1935 προήχθη στο βαθμό του Αντιστρατήγου. Στη συνέχεια από το 1935 έως το 1940 διατέλεσε διοικητής του Α' Σώματος Στρατού.
Β' Παγκόσμιος πόλεμος
Στις 21 Μαΐου 1940, ο Ιωάννης Μεταξάς κάλεσε στο υπουργείο Εξωτερικών τους αντιστρατήγους Πιτσίκα, Αλέξανδρο Παπάγο, Κωνσταντίνο Μπακόπουλο, Δημήτριο Παπαδόπουλο, Γεώργιο Κοσμά, Γεώργιο Τσολάκογλου και τον υφυπουργό Στρατιωτικών Νικόλαο Παπαδήμα στους οποίους ανακοίνωσε ότι η Ελλάδα δεν έχει επιθετικές βλέψεις, ούτε προτίθεται να επιτεθεί κατά οιουδήποτε. Ο Άγγελος Σ. Βλάχος περιγράφει [4] μια πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη, στα τέλη Σεπτεμβρίου 1940, στην οποίαν έλαβε μέρος και ο ίδιος. Στην έντονη σύσταση του Στρατηγού Πιτσίκα, που ήταν Διοικητής του Τμήματος Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, για άμεση επιστράτευση, ο Ιωάννης Μεταξάς αποκρίθηκε: «Άκουσε Πιτσίκα! Δεν κινδυνεύεις εσύ να σε βγάλει προδότη η Ιστορία! Κινδυνεύω εγώ! Αν διατάξω επιστράτευση, για έναν στρατιώτη που θα στέλνω στα σύνορα ο Μουσολίνι θα στέλνει δύο και τότε η ελάχιστη ελπίδα που έχουμε να μην επιτύχει το σχέδιό τους θα εξατμισθεί!». Ο Πιτσίκας στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ήταν επικεφαλής του Ελληνικού στρατού στο μέτωπο της Βορείου Ηπείρου και σε επιστολή του προς τον Ιωάννη Μεταξά, μετά την κατάληψη της Κορυτσάς, γράφει: «...Κύριε πρόεδρε, η Κορυτσά ευρίσκεται εις τας χείρας των ελληνικών στρατευμάτων. Ο πληθυσμός της πόλεως, ελληνικός και αλβανικός, υποδέχεται τους άνδρας με εκδηλώσεις ενθουσιασμού και με σημαίας. Πού ευρέθησαν τόσες ελληνικές σημαίες;...».
Τον Φεβρουάριο του 1941 όταν ήταν πλέον ξεκάθαρη η Γερμανική πρόθεση για επίθεση κατά της Ελλάδος ο Πιτσίκας έγραψε έκθεση αναφορά προς τον Αλέξανδρο Παπάγο την οποία του απέστειλε με τον Ταγματάρχη Παπαθανασιάδη. Στην έκθεση του ο Πιτσίκας ανέπτυσσε στον Παπάγο τις απόψεις του σχετικά με τη διάταξη των Ελληνικών δυνάμεων στο μέτωπο της Δυτικής Μακεδονίας και εισηγήθηκε σύμπτυξη, σε γενική διάταξη Αμβρακικού-Βερμίου-Αλιάκμονος, προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος της καθηλώσεως στο μέτωπο και της αποκοπής τους από τις συγκοινωνίες της Θεσσαλονίκης αλλά και της υπόλοιπης Νότιας Ελλάδος και ευελπιστούσε ότι «...ούτω θα παραμείνωμεν αξιόλογος στρατιωτικός παράγων καθ' όλον το 1941». Ο Παπάγος στις 7 Μαρτίου του ίδιου χρόνου διέταξε τη διάλυση του Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας, επικεφαλής της οποίας ήταν ο Πιτσίκας, και τον διόρισε Αρχηγό της νεοσύστατης Στρατιάς Ηπείρου με τον τίτλο Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας [Τ.Σ.Δ.Μ.] με έδρα την Κοζάνη. Στην περίοδο των πολεμικών αναμετρήσεων του 1940-41 ο Πιτσίκας συμμετείχε σε οκτώ μάχες.
Πρωτοβουλία συνθηκολογήσεως
Με πρωτοβουλία του Πιτσίκα στις 15 Απριλίου του 1941, ανήμερα της Μεγάλης Τρίτης εκείνου τους έτους, οι επιτελάρχες Α’ Σώματος Στρατού Παναγιώτης Δεμέστιχας, Β’ Σώματος Στρατού Γεώργιος Μπάκος και Γ’ Σώματος Στρατού Γεώργιος Τσολάκογλου από κοινού με τον Πιτσίκα συντάσσουν έκθεση στην οποία γράφουν ότι είναι αδύνατο να φτάσουν οι μονάδες στην τελική τοποθεσία της συμπτύξεως, γιατί θα έχουν εν τω μεταξύ διαλυθεί αφού φοβούνται την αιχμαλωσία από τους Ιταλούς. «Φρονώσιν ότι είναι αδύνατος πάσα περαιτέρω αντίστασις», καταλήγει η έκθεση και ζητούν από το αρχηγείο να εκδώσει διαταγή συνθηκολογήσεως, όμως ο βασιλιάς Γεώργιος Β' διατάζει να συνεχισθεί ο αγώνας [5]. Ο Πιτσίκας παρέκαμψε τον αρχιστράτηγο Αλέξανδρο Παπάγο και τον βασιλιά Γεώργιο Β' και τηλεγράφησε προσωπικά στον πρωθυπουργό Αλέξανδρο Κορυζή, ο οποίος επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Πιτσίκα, που τον ενημέρωσε ότι ο βασιλιάς Γεώργιος Β' και ο Αλέξανδρος Παπάγος είχαν διατάξει τη συνέχιση του αγώνα.
Ο Κορυζής αφού ενημερώθηκε πείστηκε για την ανάγκη συνθηκολογήσεως και με σύμφωνη γνώμη του Υπουργού Στρατιωτικών υποσχέθηκε στον Πιτσίκα να του στείλει την διαταγή συνθηκολογήσεως μέχρι το μεσημέρι της 18ης Απριλίου. Ο Πιτσίκας κάλεσε τον δεκανέα Παναγιώτη Κανελλόπουλο, καθηγητή πανεπιστημίου, νομικό και πολιτευτή τον οποίο είχε στο γραφείο του ο Γεώργιος Τσολάκογλου και του ζήτησε να συντάξει πρωτόκολλο συνθηκολογήσεως, όμως περίμενε μάταια ως το βράδυ και την άλλη μέρα το πρωΐ απέστειλε στον Κορυζή το τηλεγράφημα υπ' αριθμόν 9404. «Προς τον πρωθυπουργόν Κορυζή. Παρακαλώ κοινοποιήσατε επειγόντως απόφασίν σας επί αναφοράς μου 9388/18-4-41», όμως το τηλεγράφημα έφθασε στην Αθήνα την ώρα που γινόταν η κηδεία του Αλέξανδρου Κορυζή.
Ο Γεώργιος Τσολάκογλου αναφέρει ότι στις 05:45 τα ξημερώματα της 20ης Απριλίου του 1941, ανήμερα του Πάσχα, τηλεφώνησε στον Ιωάννη Πιτσίκα, στον οποίο ανακοίνωσε ότι έχει στα χέρια του εξουσιοδότηση του Γενικού Στρατηγείου, για να συνάψει ανακωχή εντός της πρωίας της 20ής Απριλίου και του ανακοίνωσε ότι έστειλε στους Γερμανούς τριμελή αντιπροσωπεία για την επίτευξη του σκοπού. Στις 21 Απριλίου του 1941 ο Αλέξανδρος Παπάγος, σε συνεργασία με τον Υποστράτηγο Χέιγουντ [T. G. Heywood], Αρχηγό της Βρετανικής Αποστολής και Σύνδεσμο στο Γενικό Στρατηγείο, τηλεγράφησε στον Πιτσίκα:
««Δι’ ασυρμάτου.
Διοικητήν στρατιάς Ηπείρου.
Πληροφορούμαι ότι αντιστράτηγος Τσολάκογλου ανέλαβε πρωτοβουλίαν συνθηκολογήσεως.Δέον κατανοηθή παρά πάντων ότι ύψιστα συμφέροντα πατρίδος απαγορεύουσι τούτο. Επικαλούμαι πατριωτισμόν πάντων. Στρατός δέον αγωνισθή μέχρις εσχάτου ορίου δυνατοτήτων του. Αντικαταστήσατε αμέσως Τσολάκογλου.
Ο Αρχιστράτηγος Α. ΠΑΠΑΓΟΣ».
Η διαταγή έφθασε όταν εις τον σταθμό διοικήσεως της Στρατιάς Ηπείρου είχε εγκατασταθεί ο στρατηγός Τσολάκογλου και δεν παραλήφθηκε ποτέ από τον Πιτσίκα ο οποίος είχε ήδη απομακρυνθεί σε συνεννόηση με τον Τσολάκογλου. Το πρωτόκολλο συνθηκολογήσεως τέθηκε σε εφαρμογή στις 23:00 το βράδυ καθώς απαιτούνταν η έγκριση του Γερμανού Στρατάρχου Λιστ. Ο Πιτσίκας θεωρώντας περιττή την παρουσία του στη Στρατιά Ηπείρου και θεωρώντας τον εαυτό του παραιτηθέντα αναχώρησε στις 04:00 τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου μέσω Ιωαννίνων για την Αθήνα χωρίς να συμμετάσχει στην τελική διαπραγμάτευση. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, ο οποίος συνταξίδεψε με τον Στρατηγό Πιτσίκα η επιστροφή τους έγινε διασχίζοντας με μια μαούνα τον Κορινθιακό κόλπο από τοην Ναύπακτο προς τον Ψαθόπυργο και στη συνέχεια επιβιβάστηκαν σε δύο αυτοκίνητα με προορισμό την Αθήνα, όμως ο Πιτσίκας ασθένησε και εξουσιοδότησε τον Κανελλόπουλο να αναφέρει στον βασιλιά Γεώργιο τα όσα συνέβησαν στο μέτωπο εκείνες τις κρίσιμες ώρες.
Εθνική Αντίσταση-Αιχμαλωσία
Στη διάρκεια της κατοχής της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα, στις αρχές του 1943, ο Πιτσίκας μαζί με άλλους πέντε αντιστρατήγους, Αλέξανδρος Παπάγος, Γεώργιος Κοσμάς, Κωνσταντίνος Μπακόπουλος, Παναγιώτης Δέδες και Δημήτριος Παπαδόπουλος, προχώρησαν στην ίδρυση της αντιστασιακής οργανώσεως «Στρατιωτική Ιεραρχία», η οποία φιλοδοξούσε να παίξει καθοριστικό ρόλο στον συντονισμό των αντιστασιακών δυνάμεων, ενώ στόχευε να ενισχύσει τον συνεχιζόμενο αγώνα της Ελλάδας και παράλληλα να αντιταχθεί σε κάθε απόπειρας διασαλεύσεως ή ανατροπής του κοινωνικού καθεστώτος και δήλωνε την σταθερή προσήλωσή της στον βασιλιά Γεώργιο και την εξόριστη κυβέρνηση του Καΐρου.
Την οργάνωση προσέγγισαν αυθόρμητα πολλοί αξιωματικοί του στρατού, τους οποίους η οργάνωση έστειλε στα βουνά προκειμένου να ενταχθούν στις αντάρτικες οργανώσεις κι ένας απ' αυτούς ήταν ο λοχαγός Ευθύμιος Δεδούσης που εντάχθηκε στο Σύνταγμα 5/42 του Δημήτριου Ψαρρού και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην λειτουργία του Συντάγματος. Το καλοκαίρι του 1943 η οργάνωσε απέστειλε τον στρατηγό Νικόλαο Τσίπουρα στο Κοινό Γενικό Στρατηγείο των Ανταρτών που είχε μόλις συγκροτηθεί, προκειμένου να αναλάβει ως ο παλαιότερος αξιωματικός την ηγεσία του αγώνα. Ο Τσίπουρας όχι μόνο δεν έγινε αποδεκτός, αλλά συνελήφθη με την κατηγορία ότι είχε αναλάβει αξιώματα επί Ιωάννου Μεταξά και για λίγο καιρό επί Γεωργίου Τσολάκογλου.
Στις 25 Ιουλίου του 1943 οι Γερμανικές αρχές κατοχής συνέλαβαν, χωρίς συγκεκριμένη κατηγορία τον Πιτσίκα και τους άλλους 4 αντιστρατήγους, πλην του Δημητρίου Παπαδόπουλου, μετά από πληροφορία που τους μεταφέρθηκε από ανώνυμη πηγή. Όλοι τους εστάλησαν σε γερμανικό στρατόπεδο συγκεντρώσεως, μεταξύ τους και ο Πιτσίκας, όπου κρατήθηκε αιχμάλωτος μέχρι τον Ιούνιο του 1945, όταν απελευθερώθηκε από τις Αμερικανικές δυνάμεις. Ο Πιτσίκας επέστρεψε στην Ελλάδα μετά τη συνθηκολόγηση του Βερολίνου και αποστρατεύτηκε [6] με τον βαθμό του αντιστρατήγου καθώς ήδη από το 1943 είχε συμπληρώσει το ανώτατο ηλικιακό όριο παραμονής στις τάξεις του στρατεύματος. Στη δίκη του μετά την απελευθέρωση της Ελλάδος από τις δυνάμεις του Άξονα ο πρώτος κατοχικός πρωθυπουργός, στρατηγός Γεώργιος Τσολάκογλου, κάλυψε τον Ιωάννη Πιτσίκα για την απόφαση του εκείνης της ημέρας.
Πολιτική δράση
Δήμαρχος Αθηναίων
Στις 18 Μαΐου του 1946 ο Πιτσίκας τοποθετήθηκε στη θέση του Δήμαρχου Αθηναίων [7] και αντικατέστησε τον Αριστείδη Σκληρό. Στις 27 Ιουνίου 1946 το Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών των τεσσάρων Μεγάλων Δυνάμεων -Η.Π.Α., Ε.Σ.Σ.Δ., Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας- αποφάσισε να δοθούν τα Δωδεκάνησα στην Ελλάδα. Στην Κω την Κυριακή 14 Ιουλίου 1946 σε ειδική τελετή παρουσία όλων των Αρχών και πολύ κόσμου, υψώθηκε στο Δημαρχείο η ελληνική σημαία που έστειλε ο τότε δήμαρχος Αθηναίων. Ο Πιτσίκας παρέμεινε στη θέση του Δημάρχου Αθηναίων έως τις 17 Αυγούστου του 1950 όταν αντικαταστάθηκε από τον Αντώνιο Ραγκούση και ως Δήμαρχος διακρίθηκε για την τάξη, τη συνέπεια και το ήθος του.
Υπηρεσιακός Υπουργός
Διετέλεσε δύο φορές υπυρεσιακός υπουργός σε δύο διαφορετικές κυβερνήσεις
- υπουργός Εθνικής Αμύνης [8] από τις 11 Οκτωβρίου έως τις 19 Νοεμβρίου του 1952 στην κυβέρνηση του Δημητρίου Κιουσόπουλου
- υπουργός Βορείου Ελλάδος [9] από τις 24 Σεπτεμβρίου έως τις 4 Νοεμβρίου του 1961 στην κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Δόβα.
Διακρίσεις
Ο Πιτσίκας τιμήθηκε με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος του Γεωργίου Α΄, ηθικές αμοιβές, παράσημα, αριστεία εξαιρέτων πράξεων καθώς και πλήθος άλλων διακρίσεων. Προτομή του στρατηγού Πιτσίκα έχει στηθεί στην πλατεία της γενέτειρα του, η οποία φέρει το όνομα του, μετά από πρωτοβουλία που ανέλαβε ο συμπατριώτης του αντιστράτηγος Δημήτριος Κων. Τσαρούχας. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής έγιναν στις 223 Νοεμβρίου 2008 και τιμές απέδωσε άγημα της Μεραρχίας Υποστηρίξεως [ΜΕΡ.ΥΠ.] Λαμίας [10].
Διαβάστε τα λήμματα
| |||||||||||||||
Παραπομπές
- ↑ Εφημερίδα «Εθνική Ηχώ», Απρίλιος 2009, αριθμός φύλλου 546, σελίδα 5η.
- ↑ Απεβίωσε και εκηδεύθη ο στρατηγός Ι. Πιτσίκας διατελέσας διοικητής στρατιάς, υπουργός, δήμαρχος Εφημερίδα Μακεδονία, Τρίτη 8 Ιουλίου 1975, σελίδα 11η.
- ↑ [«Γεώργιος Παπανδρέου-Βιογραφία», Κωνσταντίνος Κομνηνός, εκδόσεις «Σύγχρονο Βιβλίο», Αθήνα, 1965, βιβλίο 1ο, σελίδα 188.]
- ↑ [Άγγελος Σ. Βλάχος, «Μια φορά κι έναν καιρό ένας διπλωμάτης», τόμος Α', σελίδα 57η.]
- ↑ Ηπειρωτικά ενθυμήματα Χριστόφορος Λάζαρης, Ηπειρωτική Εταιρεία έτος Ι, τεύχος 79, Απρίλιος 1983, σελίδα 16 κ.ε.
- ↑ [Φύλλο Εφημερίδος της Κυβερνήσεως Γ’ 131 της 13ης Μαΐου 1946, σελίδα 797.]
- ↑ Οι δήμαρχοι της Αθήνας από 1836 έως σήμερα.
- ↑ Κυβέρνησις Δημητρίου Κιουσόπουλου Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης
- ↑ Κυβέρνησις Κωνσταντίνου Δόβα Γενική Γραμματεία της Κυβέρνησης
- ↑ Εφημερίδα «Εθνική Ηχώ», Απρίλιος 2009, αριθμός φύλλου 546, σελίδα 5η.
